AA'nın kriz 'hata'sı

Anadolu Ajansı’nın (AA) 21 Aralık 2009’da Mustafa Seven imzasıyla verdiği ‘Dünya Bankası anketine göre, Türkiye yüzde 7 ile bölgede (Doğu Avrupa), en yüksek (krizden) çıkış oranına sahip ülke’ haberinde gerçeğin çarpıtıldığı ortaya çıktı.

Radikal gazetesinin haberine göre, AA’nın haberine dayanak teşkil eden ‘Küresel Ekonomik Krizin Avrupa ve Merkezi Asya Şirketler Kesimi Üzerindeki Etkisi: Firma Düzeyi Anketinden Kanıtlar’ ile ‘Doğu ve Merkez Avrupa Ülkelerinde Şirketler Finansal Krize Nasıl Tepki Veriyor?’ başlıklı raporlarda Türkiye’nin Doğu Avrupa’da küresel krizden en hızlı çıkacak ülke olduğuna ilişkin tek bir cümle yer almıyor.

AA'dan 'hata' iddialarına yanıt

BULGARİSTAN'IN DURUMU İYİ

Sözkonusu habere dayanak teşkil eden rapor Dünya Bankası uzmanları tarafından Türkiye, Bulgaristan, Macaristan, Letonya, Litvanya ve Romanya’daki 1686 şirketin yöneticileriyle yapılan görüşmeler sonucu ortaya çıktı.

Yöneticilere krizden nasıl etkilendikleri, istihdam kayıpları gibi sorular yöneltildi. Cevaplar bu ülkelerden Bulgaristan’da kriz sürecinde şirketlerin yalnızca yüzde 0.9’unun kapandığı ya da kapanma sürecine girdiğini ortaya koydu. Bulgaristan raporda bu konuda en iyi performansa sahip ülke olarak yer aldı. Ardından oransal olarak en az şirketi kapanan ülkenin Macaristan olduğu ortaya çıktı.

Türkiye ise AA’nın haberinin tam tersi olarak bu süreçte (Aralık 2007- Haziran 2009) şirketlerinin yüzde 7’sini krize kurban verdiği belirtildi. Aynı dönemde Türkiye sürekli istihdamdaki yüzde 8’lik kayıpla bu alanda en kötü performans gösteren ülke de oldu. Şirket yöneticilerinden alınan bilgiye göre yazılan Türkiye değerlendirmesinde kapasite kullanım oranının yüzde 65’ten yüzde 51’e gerilediği, satışlarda da yüzde 22 oranında düşüş olduğu belirtildi. Ancak tüm bu olumsuzluklara rağmen Türkiye’de iyimser bir hava olduğunun da altı çizildi.

AA NE YAPTI?

Anadolu Ajansı’nın haberinde ise şirketlerin durumunu gösteren İngilizce (exit- çıkış) kelimesinin önüne parantez içinde ‘krizden’ kelimesi eklenerek İngilizce orijinal metindeki ‘en yüksek çıkış oranı’ tanımlaması, krizden en yüksek çıkış oranı olarak yorumlanarak haber yazıldı. Orijinal metindeki çıkış kelimesi şirketlerin kriz sürecinde piyasadan çıkmalarını yani kapanmalarını ifade ediyordu. Ancak AA servise koyduğu haberde iktisat literatürüne önemli bir katkıda bulunarak ‘krizden çıkış oranı’ gibi bir deyim de kazandırmış oldu ve ‘her zaman iyi haberleri verme politikası’nı da sürdürdü.

Öztrak dile getirdi.... Ayrıntılar 2. sayfada...

ÖZTRAK DİLE GETİRDİ

AA’nın yalan haberi TBMM’deki bütçe görüşmelerinde şahsı ve grubu adına 24 Aralık 2009’da konuşma yapan eski Hazine Müsteşarı CHP milletvekili Faik Öztrak tarafından da dile getirildi.

Faik Öztrak bütçe konuşmasında şunları dile getirdi:
“Dünya Bankası, çalışmanın kapsadığı dönemde (Aralık 2007/Haziran 2009) Türkiye’deki şirketlerin yüzde 7’sinin piyasadan çıktığını yani kapandığını ya da kapanma sürecinde olduğunu ve bu oranının altı ülke içinde en yüksek oran olduğunu ifade ediyor.
Bu cümleden, ‘Türkiye Doğu Avrupa’da, küresel mali krizden en hızlı çıkabilecek ülke olacak’ ifadesini çıkarmak özel bir yetenek ve çaba ister. Rapordaki rakamlar ile gerek yazılı gerekse görsel medyada yaratılan manzara arasında çok derin farklılıklar hemen göze çarpıyor. Ayrıca söz konusu raporun hiçbir yerinde ‘Türkiye Doğu Avrupa’da, küresel mali krizden en hızlı çıkabilecek ülke olacak’ ifadesi de yok.
AA’nın türettiği krizden çıkış oranına göre altı ülkenin sıralaması da yanlış. Anadolu Ajansı’nın ifadesine göre ‘Birinci sırada bulunan Türkiye’yi Macaristan ve Romanya takip ediyor’.

Dünya Bankası’nın çalışma özetine göre ise faaliyetten çekilen, kapanan şirket sayısı sıralamasına göre Türkiye birinci, Letonya ikinci, Romanya üçüncü, Litvanya dördüncü, Macaristan beşinci, Bulgaristan altıncı. Firmaların kapanma ya da tasfiye sürecinde olma oranı dikkate alınarak tabloya bakılırsa altı ülke içinde krizden en az etkilenen ülke Bulgaristan, en çok etkilenen ülke Türkiye. Tablo bu kadar açıkken, yaratılan yaygara tam aksi bir tablo sunuyor.

ÖTV YÜRÜRLÜKTEYDİ

Türkiye’nin birinci olduğu başka bir kategori; istihdam kaybı. Türkiye istihdam kaybında altı ülke içinde birinci sırada. Altı ülkede tam zamanlı çalışıp ta kriz sürecinde (2007 Aralık- 2009 Haziran) firma başına işten çıkarılan ortalama çalışan sayısı 2.6. Yani kabaca üç kişi. Türkiye’de bu rakam: 9 kişi. Bir başka oran kapasite kullanımı. Haziran 2009 döneminde kapasite kullanım oranları en düşükten en yükseğe doğru sıralandığında Türkiye yüzde 51.3 ile en düşük üçüncü kapasite kullanımına sahip ülke. Arkadaşlar tarihe dikkatinizi çekerim Haziran 2009. Yani ÖTV ve diğer vergi teşvikleri halen yürürlükte. Satışlardaki gerilemeye bakalım. Türkiye, Letonya ve Litvanya’nın ardından yüzde 38.7 oranı ile üçüncü sırada.

Şirketler kesimimizin yaşadığı mali kırılganlıklar ve şirketlerin içine düştüğü nakit kısıdı ‘vergi erteleme ve borç yapılandırma oranlarında’ kendisini açıkça gösteriyor. Rapora göre, vergi otoritesine veya şirket tedarikçilerine ödemelerini erteleyen şirketler sıralamasında Türkiye yüzde 33.7’lik oran ile Letonya ve Litvanya’nın ardından üçüncü sırada. Borç yapılandırma oranlarına bakıldığında da Türkiye yüzde 45.9 ile Macaristan, Latviya ve Litvanya’nın ardından dördüncü sırada.

‘BORÇ ORANI YÜKSEK’

CHP milletvekili Faik Öztrak, TBMM’de yaptığı bütçe konuşmasında raporda şirketlerin finansal kırılganlık göstergelerine de yer verildiğini belirterek şunları söyledi:
‘Borçların satışlara oranı rasyosu dikkate alındığında Türkiye, Romanya’nın ardından, yüzde 21.7’lik oranla ikinci sırada. Vadesi bir yıldan az borçların toplam borç içindeki oranına bakıldığında Türkiye yüzde 66.4 ile Litvanya ve Macaristan’ın ardından üçüncü sırada. Yabancı para cinsinden borçların toplam borçlar içindeki oranına bakıldığında Türkiye yüzde 21,8 ile dördüncü sırada.

TAKDİR SİZİN

Değerli arkadaşlar, reel sektörü bu rakamlarla ifade edilen Türkiye’nin 2010 yılında küresel krizden an hızlı çıkacak ülke olması nasıl mümkün olacak, takdirini sizlere bırakıyorum.’