Güneşi görmeyen uzağı da göremez! (Miyop nedir?)

Bahçeşehir Üniversitesi Tıp Fakültesi Göz Hastalıkları Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Özgün Melike Totuk Gedar konuyla ilgili soruları cevaplandırdı:

Uzağı niye görmüyoruz?

Miyopi uzağın net görülememesidir. Miyop kişilerde gözün ön-arka uzunluğu normalden fazla olduğu veya gözün kırıcılık gücü çok yüksek olduğu için 6 metreden uzaktan gelen paralel ışınların gözün sinir tabakasının (retina) önünde odaklanır. Sonsuzdaki cisimlere bakarken görüntü retinanın önünde odaklandığı için bulanık görüntü oluşurken, yakındaki cisimler retinaya odaklanır ve net görülür.

Yeni bir salgın hastalık mı geliyor?

Özellikle Uzak Doğu'da yüzde 70-90’lara varan oranlarda salgın hastalık tarzında görülmeye başlayan miyopi, gelişmiş ülkelerde de 50 yıl öncesine oranla iki kat sıklıkta karşımıza çıkmaktadır. Çin’de 60 yıl önce miyopi yüzde 10-20 oranında görülürken şu an gençlerde bu oran yüzde 90lara çıkmıştır. Seul’de 19 yaşındaki erkeklerin yüzde 96.5’u miyoptur. Batı ülkelerinde yaklaşık her 3 kişiden biri miyop olarak tedavi görmektedir.

Miyopi dünya genelinde o kadar yaygınlaşmaktadır ki epidemik (salgın) bir sağlık problemi olarak kabul edilmeye başlamıştır. 2020’de dünya nüfusunun 3’de 1’inin (2.5 milyar) miyop olacağı tahmin edilmektedir. Miyopi sosyal, eğitim ve ekonomik hayatta toplumda önemli sonuçlar doğurmakta, bireyin de hayat kalitesine olumsuz etkilerde bulunmaktadır.

Çocuğumun gözlük numarası kaça çıkacak?

Miyopi medeni hayatın getirdiği bir problemdir, özellikle okul yaşı çocukları etkiler. Miyopi tespit edildiğinde ilerleyici karakteri hemen hemen kesindir. Göz küresi çocukluk ve ergenlik çağı boyunca büyümeye devam ettiği için miyopi de genellikle bu yaşlarda başlayıp ilerler. Ne kadar erken yaşta başlarsa o kadar hızlı ilerler. Tipik olarak ortalama 8 yaş civarında başlayan bir miyopi 15-16 yaşına kadar ilerler ve yine ortalama ilerleme miktarı yaklaşık senede 0.5 derece (0,5 D- diyoptri) kadardır.

Miyopi ne kadar ilerlerse korkmalıyım?

6 derecenin üzerindeki miyopiye patolojik miyopi adı verilir. Patolojik miyoplarda sinir tabakasında dejenerasyon, tabakanın yerinden ayrılması (dekolman), göz tansiyonu (glokom), erken yaşta katarakt gelişimi gibi görme kaybı veya körlükle sonuçlanabilecek ek hastalıkların gelişme riski daha yüksektir.

Babadan mı yoksa anneden mi geçti?

Miyopinin nedeni tam olarak bilinememesine rağmen genetik ve çevresel faktörlerin etkileşimi rol oynar. Miyopik ebeveynlerin miyop çocukları olur. Anne baba ikisi de miyopsa çocuğun miyop olma riski daha da artar. DNA’da 100'den fazla bölgede miyopiyle bağlantılı genom bölgesi tespit edilmiş olsa da tam yeri saptanmamıştır. Miyopinin genetiği karmaşık ve çok faktörlüdür.

Etnik gruplara göre de miyopi görülme sıklığı değişmektedir. Örneğin Uzak Doğulularda beyaz ırktan daha yüksek oranda miyopi görülür. Öte yandan İnuitlerde eğitimsiz anne babalarda hiç miyopi görülmezken eğitim almış çocuklarda miyopi görülme oranları yüzde 60'lara kadar çıkmaktadır.

Çevresel etmenler de miyopinin gelişmesinde rol oynar. Yaşanılan yerin etkisi de kanıtlanmıştır. Örneğin Avrupa’da, güney ve doğu Asya’da kırsal alanlarda yaşayanlarda kentlerde yaşayanlara göre daha az miyopi görülür. Başka bir çalışmada İsrail'deki ortodoks okullarında okuyanlarda, eğitim müfredatı daha yoğun olan laik okullara göre daha az miyopi tespit edilmiştir.

Dolayısıyla çevresel faktörlerin bu miyopi üzerindeki potansiyel etkisi miyopinin görülme sıklığını ve şiddetini azaltmaya yönelik toplum sağlığı stratejileri geliştirmeyi gerektirmiştir.

ÇOCUĞUMUN ELİNDEN CEP TELEFONU DÜŞMÜYOR!

Çok okuyan, çalışan ve son yıllarda bilgisayar ekranlarına ve akıllı telefonlara yapışan çocuklarda miyopun çok arttığını da gözlemlendi. Şangay’da bir çocuğun haftalık ders çalışma saati yaklaşık 14 iken, İngiltere’de 5 saat, ABD’de 6 saat civarındadır. Eğitim saatlerinin artmasıyla miyop görülme sıklığının artması, bilim insanlarında sürekli olarak yakın mesafede çalışmanınyakındaki imajları retinaya odaklayabilmek ve gelen ışığa uyum sağlamak için göz küresinin büyümesini değiştirdiği fikrini oluşturdu.

2000'li yılların başında haftada okunan kitap sayısı veya bilgisayar başında geçirilen saat miktarının miyop riskinin en önemli faktörü olduğu sanıldı ancak sonra durumun bu olmadığı anlaşıldı.

MİYOPA KARŞI GÜNEŞE ÇIKIN

Son 10 yılda görüldü ki açık alanda yapılan spor aktiviteleri miyopa karşı koruyucu etki göstermektedir. Ancak aynı koruyu etki iç ortamda yapılan aktivitelerde gözlenmedi. Daha sonraki çalışmalarda açık havada spor yapanla, piknik yapan veya kumsalda kitap okuyanlarda miyop gelişme sıklığında fark olmadığı anlaşıldı. Hatta açık havada çok vakit geçiren çocuklarda kitap, ekranlı cihaz veya yakın çalışmayı azaltmaya gerek olmadığı da görüldü.

Tüm bu çalışmalar bize açık havanın miyoptaki koruyucu etkisinin uzak mesafeye bakmak kadar hatta daha da önemli faktörün ışık olduğunu düşündürdü. Işık gözün sinir tabakasında (retina) gözün uzamasını durduran bir nörotransmitter olan dopamin salgısını artırmaktadır. Retinal dopamin salgısı normalde gündüz artar, gece azalır. Bu ritm gözün gündüz görüşü sağlayan çubuk hücreleri kontrolünden (rod) gece görüşü sağlayan koni hücreleri kontrolüne (cone) dönüşmesi emrini verir. Güneş ışığı kadar parlak olmayan iç ortam aydınlatmaları bu ritmi bozarak gözün uzamasına neden olur.

ÇİN'DE CAMDAN SINIF PROJESİ GÜNDEMDE

Bilimsel çalışmalar dışarıda yaklaşık 10 bin lüks ışık şiddeti altında 3 saat geçiren çocuklarda miyopinin ilerlemediğini gösterdi. 10 bin lüks güneşli bir yaz gününde ağaç gölgesinde güneş gözlüğüyle aldığımız ışık miktarıdır. İyi aydınlatılmış bir 4 duvar arası yaklaşık 500 lüks ışık sağlar.

Dünya genelinde çocuklar yaklaşık günde 1-2 saat açık alanda bulunurlar. Bu durumun farkına varan uzmanlar derslerin günde 40 dakikasını açık havada yaptırarak veya en az 80 dakikalık teneffüsleri çocukları açık alana çıkartarak geçirdiklerinde miyopun ilerlemediğini ispatladılar. Hatta Çin’de cam duvarlı sınıf yapma projeleri gündeme gelmeye başladı.

EN BASİT KORUNMA: ÇOCUĞUNUZU DIŞARI ÇIKARIN

Ebeveynleri açık alan aktivitelerine yöneltmek gerektiği çok açıktır. Çocuğunuzun saatlerce telefon veya bilgisayar başında geçirmesinden şikayet etmek yerine birlikte pikniğe gitmek daha faydalı olacaktır. Çocukları dışarıya çıkarmanın fiziksel aktiviteyi artırdığı, obeziteyi azalttığı ve ruh sağlığı üzerinde olumlu etkileri olduğu da unutulmamalıdır ve de bedavadır.

Miyopiyi engellemek için göz damlaları, özel multifokal gözlükler, kontakt lensler, genetik çalışmalar gibi farklı yollar da denenmektedir. Ancak şu an için yapabileceğiniz en basit korunma çocuğunuzla bahçenizde oyun oynamak.