Giriş
Prostat nedir? Prostat kanseri tedavisi nasıl?
Prof. Dr. Tibet Erdoğru, prostat sağlığı ile ilgili çarpıcı bilgiler verdi
PROSTAT NASIL BİR ORGANDIR?
Prostat erkeklerde bulunan ve salgı bezi olan bir organdır. İdrar kesesinin boynunun hemen çıkışında idrar kanalını (üretra) saran yaklaşık ceviz büyüklüğünde bir salgı bezi organıdır. Normal ağırlığı 20 gram civarındadır. Yaş ilerledikçe hafif bir büyüme olabilir. Genellikle 40 yaşında üzerinde 40 grama kadar prostat ağırlığı normal kabul edilir.
PROSTAT BEZİ NE İŞE YARAR ?
Prostat salgı bezi meniyi oluşturan sıvının bir bölümünü (yaklaşık -20) yapar. Prostatın yaptığı bu salgının içinde bulunan maddeler menideki spermlerin vajinal ortamda infeksiyonla karşılaşmasını önlemektedir. Ayrıca meninin 20-30 dakika içinde akışkan hale gelmesini sağlayan PSA ismindeki maddeyi meni içine salgılar.
İYİ HUYLU PROSTAT BÜYÜMESİ NEDİR?
Erkeklerin gelişmesinde prostat iki önemli dönemde gelişim ve büyüme gösterir. Bunlardan birisi erken ergenlik çağında prostat bezi iki kat büyür. Bunun yanında yaklaşık 25 yaş civarlarında prostat ikinci kez tekrar bir büyüme dönemine girer. Bu ikinci dönemdeki büyüme yıllar sonra benign prostat hiperplazisi (iyi huylu prostat büyümesi, kısaca BPH) olarak sonuçlanır. İyi huylu prostatın büyümesi 40 yaşın öncesinde çok nadiren kişide sıkıntıya neden olur. Ancak 60’lı yaşlarda erkeklerin yarısından fazlasında, 70’li yaşlarda ise �’ında BPH nedeniyle belirtiler kişilerin günlük yaşamını ve yaşam kalitesini etkilemektedir. Prostat büyümesine bağlı idrar yapmadaki zorlanma belirtileri gelişen erkeklerinde yaklaşık yarısı tedaviye ihtiyaç duymaktadır.
İdrar kanalını saran prostat bezindeki büyüme kanala yani üretraya baskı yaparak idrar kanalında daralmaya ve idrarın rahat atılamamasına neden olmaktadır. Bu nedenle zamanla idrar kesesi kasında zorlanmaya bağlı olarak kalınlaşma ve hassaslaşma, en ufak bir uyarıda aşırı hisle tepki verme, yani ani işeme hissi ile sıkışma gibi tepkiler, başlamaktadır. Bu da mesanede bir miktar idrar birikse bile işeme hissi ile kendisini göstermeye başlar. Zamanla mesane kası yorulur, güçsüzleşir ve idrarın tam olarak boşaltılamaması ile idrar kesesinde (mesanede) idrar kalmaya başlar.
PROSTAT KANSERİ NEDİR?
Bir organ ya da dokuyu oluşturan hücrelerin genetiğindeki değişiklikler nedeniyle yapısı bozularak, kontrolsüz çoğalmasına kanserleşme denir. Bu, kontrolsüz hücre çoğalması organda ciddi şekil bozukluğuna ve şekilsiz büyümeye yol açan kitleyi yani tümörü meydana getirir. Habis yani kötü cins tümörler, normal organın kontrollü yaşamının ötesinde, kontrolsüz, anarşik bir düzen içinde büyürler ve etraf dokulara nüfuz ederek, uzak yayılmaya neden olurlar.
Prostat salgı hücrelerinden çıkan prostat kanseri kanser hücrelerinin çoğalma hızına göre orta – hızlı ya da çok hızlı çoğalma göstererek ilk önceleri prostat kapsülü etrafına ve ardından lenf damarları ile leğen kemiği içindeki lenf bezlerine ve omurga kemiği toplar damarları yoluyla omurga kemiklerine yayılım gösterebilmektedir. Yoğun yayılmalar sonucunda kişinin hayatı artık devam ettirilemez.
PROSTAT KANSERİ İSTATİSTİKLERİ
Prostat bezi içinden çıkan kanser yapısı, erkeklerde ikinci sıklıkta görülen kanser olup, erkeklerdeki ölüm nedenlerinde 5.-6. sırada yer almaktadır. Prostat kanseri en sıklıkla 65 ile 74 yaşları arasında teşhis edilmekte olup, teşhis sırasındaki ortalama yaş 66‘dır. Yeni kanser tespit edilen insanların ’ini prostat kanseri oluşturmaktadır. 2011-2013 yılları arasındaki veriye göre erkeklerin .9’u yaşamları boyunca bir döneminde prostat kanseri teşhisi ile karşı karşıya kalacaktır.
PROSTAT KANSERİ YAŞAM SÜRESİ
2006-2012 yılları arasındaki verilerde 5 yıllık prostat kanserine bağlı yaşam oranı �.9’dur.
PROSTAT KANSERİ ÖLÜM RİSKİ NEDİR?
Yaş: Prostat kanseri 50 yaşın altındaki erkeklerde çok nadirdir. Yaşın ilerlemesi ile beraber prostat kanseri görülme riski de artmaktadır. Ailede prostat kanseri varlığı : Bir erkekte babası, erkek kardeşi ya da oğlunda prostat kanseri varsa, ortalama görülme riskinde göre daha fazla oranda prostat kanseri görülme riskine sahiptir.
Irk: Afrika kökenli Amerikalılarda prostat kanseri çok yüksek oranda görülürken, bu ırkta prostat kanserinden ölüm riski de çok daha yüksektir. Hormonlar : prostat çalışmak için erkeklik hormonuna ihtiyaç duymaktadır. Ana erkeklik hormonu Testosteron’dur. Testosteron erkekte vücut gelişimine ve erkek seks karakterlerinin gelişiminde rol oynayan hormondur. Testosteron hormonu dihidrotestosteron (DHT) hormonuna dönüşerek vücutta etkisini gösterir. DHT normal prostat gelişimi için önemli bir hormon olup, prostatın büyümesine ve ayrıca prostat kasneri gelişim riskinde rol oynayabilir. Gerekmedikçe dışarıdan testosteron hormon takviyesi kesinlikle risklidir.
Vitamin E: Selenyum ve E vitamini kanser önleme çalışması olan SELECT araştırmasında Vitamin E tek başına alındığı zaman prostat kanseri riskini arttırmaktadır. Kişi E Vitamin almayı kesmesine rağmen, prostat kanseri gelişim riski o erkekte devam etmektedir. Folik asit: Folat bir B vitamini tipi (B6 vitamini) olup birçok yiyecekte (yeşil sebzeler, fasulye, portakal suyu gibi) doğal olarak bulunmaktadır. Folikasid içeren vitamin destekleri, zenginleştirilmiş gıdalar (örneğin yoğun tahıl ekmekleri ve hububat) içeriklerinde bulunur. 10 yıllık süre ile yapılan bir çalışmada günlük 1 mg folikasid desteği alan erkeklerde prostat kanseri görülme riskinin arttığı gözlenmiştir. Bunun yanında dietlerinde doğal miktarda folat alan erkelerde ise, prostat kanseri görülme riski daha düşüktür.
Süt ve Kalsiyum : Yüksek miktarda sütlü yiyecekler ve kalsiyum tüketiminin prostat kanseri riskinde ufak bir artışa neden olabileceği bildirilmektedir.
PROSTAT KANSERİ BELİRTİLERİ NEDİR ?
Prostat kanseride erken evrede yani kanser prostat içinde iken hiçbir klinik belirtiye neden olmaz. Prostat kanserinin başlangıç aşamasında (birinci ya da ikinci evrede) hastanın herhangi bir şey fark edeceği klinik belirti olmaz. İdrar yaparken zorlanma ve idrar torbasını rahat boşaltamama gibi rahatsızlıklar prostatın iyi huylu büyümesinin (prostat hipertrofisi) sık rastlanan belirtileridir. Kanserde ancak ilerlemiş dönemde, yani kanser prostatın dışına taşıp idrar kanalını tıkamaya başladığında ortaya çıkar. Bu aşamada artık hastanın hastalıktan tamamen kurtulma olanağı mümkün olmayabilir.
Bazen prostat kanserindeki büyüme idrar kesesi boynuna doğru büyüyerek sık sık ve devamlı idrar hissi varmış gibi yanmalı idrar yapmalara neden olabilir. Bölgesel (yani penis kökünde, makata yayılan bölgelerde) ağrılar, idrara veya meniye kan karışması halleri de, ileri evrelerde karşımıza çıkabilir. Bu belirtiler, genellikle tümörün artık prostatın yanındaki diğer dokulara sıçradığının belirtisidir.
PROSTAT KANSERİNİN KEMİKLERE SIÇRAMASININ BELİRTİLERİ NEDİR ?
Siyatik ağrıları ve kemik ağrıları kalça kemiklerinde, bel kemiğinin alt kesimlerinde veya iskeletin diğer kesimlerinde oluşan kardeş tümörlerden (metastaz) kaynaklanabilir. Çünkü ilerlemiş safhadaki prostat kanserlerinin ` kadarı kemiklerde metastaz oluşturur. Bu kemik metastazına bağlı ağrılar bazı hallerde tümörün sebep olduğu ilk ağrılardır. Yani bu kemik ağrıları ile hasta doktora gittiğinde kanda bakılan PSA değerinin çok yüksek olması ile ilk planda prostat kanseri akla gelmektedir.
Bazen omurgadaki kemiklerdeki metastaz nedeniyle kemik yapısının direnci çok azaldığı için çöker ve bu çökmeye bağlı sinirlerin sıkışması ile sinir fonksiyonlarında kayıp hatta yürümeyi güçleştirecek nitelikte felç benzeri durumlarla karşılaşılabilir.
PROSTAT KANSERİ EVRELEMESİ
Prostat kanseri T (Tümör) N (Lenf Nodülü) M (Metastaz) durumuna göre sınıflanarak evrelendirilir. Ayrıca prostat kanserini oluşturan hücrelerin çoğalma hızı ve şekil boukluğuna gire Gleason Skor ile derecelendirmesi ise kanserin yayılma hızı hakkında bilgi vermesi açısından evrelendirmeye ek olarak kullanılır. Prostat kanseri hakkında bir fikir ve tedavi planı yaparken, bizler Evresine göre: Lokal (yani prostat kapsülü içinde sınırlı kalmış), Lokal ileri (Prostat bölgesinde ancak prostat kapsülünü de aşmış ve prostat dışına taşmış) ve Metastatik (yani sadece prostat bölgesinde değil, uzak organlara da yayılmış) olarak kategorize ederken Kan PSA değeri, muayene bulguları ve Gleason Skor derecesine göre de; - Düşük Riskli Prostat Kanseri - Orta Riskli Prostat Kanseri - Yüksek Riskli Prostat Kanseri şeklinde ayırırız.
PROSTAT KANSERİNDE ERKEN TEŞHİS İMKANLARI
Hastalık ne kadar erken teşhis edilirse, o kadar iyi tedavi edilebilir. Teşhis anında kanser sadece prostatta sınırlı ise, kanser hastalığından tamamen iyileşme şansı çok yüksektir. Bu nedenle hiçbir işeme şikayeti olmasa bile erkeklerin 50 yaşından itibaren yılda bir kez prostat kanseri değerlendirmesi açısından doktora başvurması önerilmektedir. Amaç hastalığın prostatın içinde sınırlı iken, yani hiçbir klinik belirtisinin olmadığı dönemde tespit edilmesidir. Bu aşamada elimizde iki basit ve az ağrı verici muayene metodu vardır: prostat muayenesi ve kanda PSA denilen bir maddenin ölçümü. PSA (Prostat Spesifik Antijen) prostat kanserine özel bir madde değildir.
PSA maddesi prostatın salgı bezlerinden salgılanır ve kanda da belirli bir seviyede bulunur. PSA’nın düşük olması o kişide kesin olarak prostat kanseri olmadığını göstermeyeceği gibi, yüksek olması da kesin bir şekilde kanser varlığının habercisi değildir. Ancak PSA değeri prostat kanseri konusunda bize parmakla prostat muayenesini birlikte hastayı değerlendirmemizi ve prostat kanseri varlığı ihtimalinidüşündürmesi açısından önemlidir. PSA değerinde sınır 4 ng/ml olarak düşünülse bile, günümüzde birçok merkezde 2.5 ng/ml değerinin üstünde dikkatli davranılarak, alt değerlendirmeler ile, prostat biopsisi önerilebilmektedir. Bu alt değerlendirmeler toplam PSA ile kandaki serbest PSA'nın oranlarının değerlendirilmesi, PSA'daki aylar içindeki artış hızı gibi değerlendirmelerdir. PSA sadece kanserli durumda değil, iyi huylu prostat büyümesinde de kanda yükselebilir. Ayrıca prostat dokusundailtihabi reaksiyonlara yol açabilen, idrar yolu infeksiyonu, prostat taşı, idrar yolundan sonda takılması da kanda PSA yükselmesine neden olabilir. Parmakla muayenede, sonbarsaktan (rektum) prostat bezi kolayca hissedilebilir ve yüzeydeki küçük düzensizlikler bile bu suretle fark edilebilir. Özelikle sert alanların parmakla hissedilmesi kanser şüphesi anlamındadır.
PROSTAT KANSERİ TEŞHİSİNDE MULTİPARAMETRİK PROSTAT MRI NEDİR ?
Klinik anlamlı prostat kanserinin evrelemesinde, risk değerlendirmesinde ve lokasyonunun teşhisinde oldukça değerli bilgiler veren bir tanı yöntemidir. Özel tabirleri olan 4 özellikli aşamadaki (T2 ağırlıklı, diffüzyon, perfüzyon ve spektroskopik görüntüleme kombinasyonu) çoklu parametrik değerlendirmenin temelini oluşturur. mpMRI görüntülemedeki morfolojik değerlendirme için kombine kullanılan, 4 özellikli aşamaları ile prostat kanserinin teşhisi, kanser dokusunun prostat bezi içindeki yeri, prostat kanserinin evrelendirmesi konusunda detaylı bilgi vermektedir. Ayrıca risk ayrımında (yani kanserli doku varlığı riski söz konusu mu?) önemli bilgiler vermektedir. Bu nedenle günümüzde PSA total ve parmakla muayeneden sonra şüpheli bir risk durumu varsa, prostat iğne biopsisi öncesinde multiparametrik prostat MRI ile riskli dokunu var olup olmadığı, varsa prostat içindeki yerleşimi konusunda önbilgilenme çok değerli olabilmektedir.
PROSTAT KANSERİ EVRELEMESİNDE PSMA PET-CT
Özellikle PSA değeri yüksek (10 üzerinde) ve biopsideki kanser hücrelerinin Gleason Skoru yüksek (8 ve üzeri) gibi durumlarda kanser hücrelerinin leğen kemiği büyük damarları etrafındaki lenf bezlerine ve kemiklere yayılım (metastaz) değerlendirilmesi gereklidir. Bu amaçla eskiden bilgisayarlı tomografi, MRI ve tüm vücut kemik sintigrafisi gibi değerlendirmeler yapılırken, günümüzde prostat kanserine spefisik PSMA-PET CT ile bu yayılma riskleri değerlendirilmektedir. PSMA, prostat spesifik membranantijeni’nin kısaltılmış hali olup prostat kanserine özgüdür. PSMA ya gadolinyum 68 diye bir nükller madde yüklenir ve bu PET-CT çekilir. Bu nedenle bu PET-CT ye PSMA PET-CT denilmektedir.
Diğer yöntemlerde başka bir nedene bağlı gölgelenmeler görüldüğünde acaba başka bir nedene mi bağlı gelişti, yoksa prostat kanserine mi bağlı ayırt etmek zor olabilmektedir. Örneğin kaburgasında bir travma olmuş kişide o travmanın izin yıllar boyu kalacağı için, prostat kanseri riskli olan hastada tüm vücut kemik sintigrafisi çekildiğinde kaburgada gölgelenme görülür ve acaba prostat kanserine mi yoksa travmaya mı bağlı kaldığı ayırt edilemez. Halbuki böyle bir hastada PSMA PET-CT yayılım olup olmadığı konusunda çok yüksek doğruluk oranı ile bilgi vermektedir. PSA değeri, Gleason skor değeri ve hastalığın muayene bulguları yorumlanarak, PSMA PET-CT gerekli mi, karar vermek gerekir. Her prostat kanserli hastaya (özellikle PSA değeri 10 ve altı ve Gleason skoru 7 den ufak ise) bırakın PSMA-PET-CT’yi , başka hiçbir tetkik yapmaya bile gerek olmaz.
PROSTAT KANSERİ TEDAVİ SEÇENEKLERİ NEDİR?
Günümüzde prostat kanseri tedavi seçeneklerini ve özellikle robotik cerrahi konusundaki tedavi yaklaşımlarımızı evreleme ve risk sınıflamasına göre programlamaktayız. Eskiden yüksek riskli, lenf bezlerine yayılmış prostat kanseri olgularına cerrahi tedavi öngörmez iken, son yıllardaki çalışmalar özellikle yüksek riskli ve lenf yayılımı dahi olan hastalarda uygulanan cerrahinin yaşamın uzatılmasında asıl etkili olduğunu düşündürmektedir. Prostat içinde ufak bir alanda ve çok yavaş ilerleyen bir kanser dokusu, eskiden hemen cerrahi ile ameliyat edilirken, günümüzde düşük riskli bir kanser düşüncesiyle aktif takibe dahi alınabilmektedir. Bu nedenle prostat kanserindeki tedavi yaklaşımları birçok faktör tarafından etkilenmektedir. Hasta sadece kanserin durumu ile değil, yaşı, ek hastalıklarının –mesela kalp hastalığı, gibi- varolup olmadığı, alışkanlıkları, sosyal yaşam niteliği ve beklentileri ile birlikte bir bütün olarak değerlendirilmeli ve doktoru ile karşılıklı tedavi seçeneklerini avantajları, dezavantajları, etkinliği gibi bilgilerle, değerlendirilmelidir. Günümüzde hem lokal hem de lokal ancak bölgesel ilerlemiş prostat kanseri tedavisinde en etkin tedavi cerrahi olarak kabul edilmektedir. Bu cerrahiler özellikle son dönemlere kadar açık olarak uygulanırken günümüzde teknolojik gelişmelerin sağladığı avantajlarla robotik yardımlı ve konvansiyonellaparoskopik tekniklerle uygulanmaktadır.
PROSTAT KANSERİNDE ROBOTİK CERRAHİ NEDİR ?
Robotik Sistem, cerrahi ekipman olarak 3 ana bölümden (konsol, kule ve robotik kollar) oluşan ve bilgisayar temeline dayanan ve vücuda açılan 5 ufak delikten cerrahinin uygulanmasını sağlayan “robotik” bir manipülasyon sistemdir. Robotik terimi nedeniyle hastalar tarafından farklı şekilde cerrahinin tümüyle robot tarafından programlanarak yapıldığı algısı söz konusu olabilmektedir. Burada özellikle robotik cerrahi konusunda deneyimli doktorun kullandığı ve vücuda açılan deliklerden vücut içine yönlendirilen robotik kollar ile bizzat cerrah tarafından ameliyat gerçekleştirilmektedir.
Bunlardan birisi cerrahın ameliyatı yaptığı ve robotu kontrol ettiği “Konsol” kısmıdır. Cerrah konsola oturur ve gözlerini yerleştirdiği robotik dürbün bölümünden vücut içini görür ve robot kollarının kontrolünü parmaklarını yerleştirdiği bir manipülasyon cihazından kontrol ederek gerçekleştirmektedir. Ayrıca konsolda 5 adet pedal bulunur. Cerrahi sırasında bu pedalları kullanan cerrah, bu pedallardan birisiyle robotun gözleri olarak kabul edilen robotun teleskop ve buna bağlı olan kamerasını ileri-geri, sağ-sola oynatırken, diğer iki pedal ile hangi robot kolunu kullanacağını, kol değişimlerini ve diğer bir pedal ile ise kameranın optik fokusunu kontrol eder..Sağ ayağındaki iki pedal ise cerrahi sırasındaki monopolar ve bipolar elektrik akımı ile sağlanan koter sistemlerini kontrol eder. Bir diğer deyişle, robotik cerrahi sırasında cerrahın tam konsantre şekilde robot kollarını ve pedalları kontrol ederek cerrahiyi gerçekleştirmesinde ciddi bir ahenk ve deneyim gerekir.
“Robotik Kollar” hastanın ameliyat edilecek dokuya göre belirli noktalardan 3 ile 5 adet olmak üzere 8 mm. çapındaki deliklerden vücuda yerleştirilen borular vasıtasıyla vücut içine robotik 4 kol yerleştirilir. Bu kollardan birinden vücut içine robotun gözleri olan teleskop ve bu teleskoptan elde edilen vücut içindeki görüntüyü ileten yüksek çözünürlüklü kamera yerleştirilir. Diğer kollar ise cerrahiyi gerçekleştirecek olan robotik kollardır ve cerrah tarafından kontrol edilir. Robotun kollarının ucundaki cerrahi aletler son derece ince olup vücut içinde en derin bölgelerde bile geometrik düzelmede bir el bileğinin hareket kabiliyetinin de üzerinde 540° hareket kabiliyetine sahiptir ve asla titremez.İnce uçlu ve nazik karakterdeki cerrahi robotik kollar ile dokuların zarara uğratılmadan ameliyat ile uzaklaştırılacak organın çıkartılması sağlanır.
PROSTAT KANSERİ TEDAVİSİNDE ROBOTİK CERRAHİ AVANTAJI VAR MI?
“Robotik Cerrahi” sonrası hastanede kalış süresi 1 ya da 2 gün kadar olmaktadır. Yaklaşık hastaların �’i ameliyat sonrası ikinci günde evlerine gitmiş durumdadır. 1. Geleneksel açık cerrahi ile karşılaştırıldığında ameliyat sırasında çok az kan kaybı olmaktadır. Buna paralel olarak kan verilmesi de çok düşüktür (robotik cerrahi de %0.5-1, açık cerrahide 0-45) 2. Hastanede kalış döneminde çok az miktarda ağrı kesici ihtiyacı gerektiren ağrı olduğu gibi, hastaneden çıktıktan sonrada çok az oranda ağrı kesici kullanımına gerek olmaktadır. 3. Genellikle cerrahiden sonraki ilk hafta içinde 4. ya da 7. Gün arasında, herhangi bir iyileşme sorunu olmaz ise, idrar yoluna yerleştirilen sonda alınmaktadır. Açık cerrahide bu süre genellikle 14-21 gün arasında değişmektedir. 4. Yaklaşık hastaların �’ı robotik cerrahi ile radikal prostat ameliyat sonrası 2. ya da 3. haftada rutin çalışmalarına geri dönmektedir. 5. Sosyal yaşamı etkileyen fonksiyonel iyileşmeler konusunda ise çok etkin başarısı vardır.
PROSTAT KANSERİ TEDAVİSİNDE IŞIN TEDAVİSİ NE ZAMAN ÖNERİLİR?
Kanser tedavisinde radyasyon tedavisi yüksek enerjili x ışınları ya da diğer tip radyasyon ışınları ile kanser hücrelerinin öldürülmesini ya da gelişiminin durdurulması planlanır. ABD Ulusal Kanser Enstitüsü resmi sayfasında belirtildiği gibi, radyasyon -yani ışın- tedavisi radikal prostat cerrahisi için yeterli sağlık durumuna sahip olmayan hastalarda iyi bir tedavi seçeneği olabilir. Uzun dönemli kanser kontrol sonuçları kanserin evresine ve alınan ışın dozunun etkinliğine bağlıdır. Yine Ulusal Kanser Enstitüsü resmi sayfasında referans verilen bir araştırmada 999 prostat kanser hastasında yüksek voltajlı radyasyon tedavisi ile kansere bağlı 10 yıllık yaşam oranı T1 (yaniprostat içinde mikroskobik kanserlede) y, (yani prostat içinde makroskopik ancak sınırlı) kanserlerde ise sadece f, prostatın kapsülü dışına çıkmış tümörlerde ise U’dir. Özellikle teşhis sırasında kan PSA değeri 15 ve üzerinde olan hastalarda ışın tedavisinin yetersiz kalması konusunda önemli bir öngörü söz konusudur.
- Vücut dışından ışın tedavisi ile bir radyoaktif ışın üreten makinadan kanserli bölgeye odaklanmış radyasyon gönderilir. - Conformal radyasyon tipi dışarıdan verilen ışın tedavisinde 3 boyutlu resimleme ile bilgisayar tabanında odaklama yapılarak kanserli dokuya ışın gönderilir ve etraf dokuların en zararı alması amaçlanmaktadır. - Vücut içinden ışın tedavisi ile kanserli prostat dokusu içine özel iğneleri ile radyasyon yayan ufak tohumcuklar yerleştirilir. Bu tohumcuklardan ışın yayılarak prostat dokusu içindeki kanserin tedavisi planlanmaktadır. Bu işleme brakiterapi denilir.
Prostat kanseri nedeniyle ışın alan erkeklerde, radyasyonun kansere neden olucu etkisi nedeniyle, idrar kesesi ve kalın barsak kanseri oluşum riski artabilmektedir. Işın alanındaki mesane boynu ve mesane tabanı etkileneceği için, ışın tedavisine bağlı sistite bağlı sık idrara çıkma aralıklı idrardan kanama gibi yan etkileri olabilmektedir. Benzer şekilde kalın barsak bölgesinde ışın etkisine bağlı iltihabi reaksiyonlara bağlı (kolit, proktit gibi) sık dışkılama hissi ve dışkılamada kanama olabilmektedir. Işın tedavisi erkeklik hormonu olan testosteron hormonunun sıfırlayan hormon tedavisi ile birlikte kombinasyon şeklinde verildiği için uzun bir dönem cinsel istekte ve sertleşme gücünde azalma ile kendisini gösterir ve hemen hemen kaçınılmazdır.
PROSTAT KANSERİNDE HORMON TEDAVİSİ NEDİR?
Prostat kanser hücreleri erkeklik hormonu olan testosteron hormonu varlığında gelişme gösterir. Yani testosteron hormonu, bir bitkinin suya olan ihtiyacı gibi, kanser hücrelerinin gelişiminde büyük rol oynar. Bu nedenle testosteron hormonunu kestiğiniz zaman, kanser hücrelerinde zayıflama, çoğalmasında duraklama ve hatta gerileme olmaktadır. Testosteron hormonunun sıfırlanmasına yönelik ya da testosteron hormonunun kanser hücresindeki etkisini engellemeye yönelik her türlü tedaviye hormonal tedavi denir. Bu tedaviler testosteron üreten organların (testisler) çıkartılması, dışarında periyodik (genellikle 3 ayda bir) iğne –LHRH hormon-tedavisi ya da ağızdan her gün alınan tabletlerle (antiandrojenler) yapılmaktadır. Testislerin alınmasının (Orşiektomi denilmektedir) Avantajları: 1. Kolay uygulanır 2. Hastanın hormon tedavisindeki gibi bir devamlılık yoktur 3. Hızla hormonal etkisini gösterir 4. Hormonal ilaçlara göre ekonomik olarak çok uygudur Dezavantajları: 1. Testislerin kaybedilmesinin psikolojik etkisi ve moral bozukluğu 2. Cinsel isteğin geri dönüşümsüz kaybı 3. Sıcak basmaları 4. Kemik erimesi
Testislerin çıkartılması ayrıca göreceli de olsa, koroner kalp hastalığı ve kalp krizi riskini arttırabilir. LHRH tedavisi ile ayda ya da üç ayda bir yapılan iğnelerle testislerin alınması seviyelerinde düşük testosteron düzeyini sağlar. Benzer şekilde cinsel istek kaybı, sertleşmede azalma, sıcak basması gibi yan etkileri vardır. Ancak hastanın tedavileri kestiğinde bu sıkıntıların iyileşebileceğini bilmesi psikolojik açıdan önemlidir. Kalp üzerindeki düşük testosteron seviyesinin yan etkilerinden korumak için LHRH tedavisinden 2-3 hafta önce antiandrojentedavi tabletlerinin başlanması koruyucu etkili olabilir. Antiandrojen tedavi ile amaçlanan testosteron seviyesinin düşürmeden ancak testosteronun kanser hücresi üzerindeki etkisini perdeleyerek fayda göstermesidir. Yani kanser hücresi testosteron hormonunun fayda gördüğü etkisini perdelenme nedeniyle göremediğinden, sanki testosteron hormonu yok olmuş gibi reaksiyon gösterir ve geriler. Ancak antiandrojenlerin ishal yapma, memelerde büyüme ve ağrı, bulantı ve bazen çok riskli karaciğer yetersizliği yapma gibi yan etkileri olabilmektedir. Özellikle memelerin büyümesi ve ağrıması için ek ilaç tedavileri fayda etmezse memelere ışın tedavisi bile verilebilir.
PROSTAT KANSERİ TEDAVİSİNDE KEMOTERAPİNİN YERİ VAR MIDIR?
Prostat kanseri hücrelerinin hormona karşı duyarlılığı bir süre sonra direnç kazandığı zaman, kanser hücreleri bir süre gerilemiş olsalar bile tekrar çoğalmaya başlayarak vücuda yayılmaya devam ederler. Buna hormon-tedavisine dirençli hale gelmiş prostat kanseri denilmektedir. Prostat kanser hücrelerinin hormona dirençli hale gelmesi kanser hücrelerinin yapısı, hızlı çoğalma ölçütü olan Gleason Skor, kanserin evresi gibi birçok nedene bağlıdır. Bu yüzden, kanser hangi kanserli hastada, ne zaman hormon tedavisine dirençli duruma gelecek kabaca öngörülse bile net şekilde bilinmez ve ancak hormon tedavisine rağmen sıfırlara düşmüş kan PSA değerinin yeniden yükselmesi ile bu anlaşılır. Bu dönemde kemoterapi devreye girer.
Ancak son yıllardaki araştırmalara göstermiştir ki, hormon tedavisine eş zamanlı şekilde kemoterapi başlanırsa, uzun vadeli PSA kontrolü daha iyi olmaktadır. Bu açıdan günümüzde biz hormon tedavisine direnç kazandığında değil, hormon tedavisine başlanırken ya da hemen başlanmadan önce kemoterapi verilmesini uyguluyoruz. Prostat kanseri tedavisinde hemen hemen standart hale gelmiş kemoterapilerde günümüzde kan seviyelerinde özellikle lökosit hücrelerinin düşmesi, nadiren hafif saç dökülmesi gibi yan etkileri görülebilir.