Türker BEŞE

Doris Lessing, 2007 yılında Nobel Edebiyat Ödülü’nü kazandığında, bu ödülü almaya hak kazanan 11. kadın yazar olmuştu. 2013 yılında, 94 yaşındayken, arkasında elli kitap ve onlarca şiirle ve öykü bırakarak hayata gözlerini yuman Lessing, anıdan bilimkurguya kadar geniş bir yelpazede yazıyordu. İlk kez 1979 yılında yayımlan “Şikeste”, beş kitaplık “Argos’taki Kanopus Arşivleri” serisinin ilk kitabı.

Adını gökyüzündeki en parlak yıldızdan alan Kanopus, bir çeşit galaktik imparatorluktur. İmparatorluk, kısmen rekabet kısmen iş birliği içinde olduğu Sirius İmparatorluğu’yla birlikte, evrendeki çeşitli gezegenleri kolonileştirir, buraların hem fizikî hem de farklı boyutlarda kaynaklarını kullanır. Karşılığında, bu gezegenlerle oluşturduğu bağlantı sayesinde oranın canlılarına bilgi aktarır. Kanopus’un koloni anlayışı sömürü üzerine değil, karşılıklı gelişim üzerinedir.

Gezegenler arası bağlantı

Kanopus, milyonlarca yıllık imparatorluk tarihinin potansiyeli en yüksek ve en verimli gezegenini bulur ve buraya Rohanda adını verir. Verimli anlamına gelen bu sözcük, gezegeni birebir anlatmaktadır. Gezegenin kolonileştirilmesi ve bağlantıya uygun hale getirilmesi için Johor görevlendirilir, kitap da neredeyse tamamen onun “gelecek nesillerin faydalanması için” yazdığı raporlardan oluşur.

Kanopus ve Rohanda arasında sağlıklı bir bağlantı kurmak için yapılması gerekenler vardır ve bu iki tür, on binlerce yıl uyum içinde yaşayarak bu bağlantıyı sağlar. Ancak hem Johor’un hem diğer yetkililerinin gözünden kaçan bir şey vardır: Galaksinin kötücül imparatorluğu Puttiora’nın sabıkalı gezegeni Şammat da gözünü bu verimli gezegene dikmiştir. Şammat ajanları gezegenin düzenini bozar, Kanopusla olan bağları zayıflatır ve her şey alt üst olur. Rohanda, artık Şikeste’dir.

Eleştirilerini sakınmıyor yazar

Farsçadan dilimize geçmiş bir kelime olan şikeste; kırılmış, yenik düşmüş gibi anlamlara geliyor. Kökeni Arapça’da alçak, aşağılanmış gibi anlamlar içeren dūn sözcüğünden gelen Dünya için bu ismin seçilmiş olması tesadüf değil, çünkü kitap boyunca yazarın pek çok kültüre olan hakimiyetini görmek mümkün.

Lessing, tüm kutsal kitapları içeren göndermelerin yanı sıra, insanlık tarihinin neredeyse tamamını kapsayan eleştirilerini de korkusuzca sıralıyor. Özellikle dünya savaşları ve sonrasındaki toplumsal yozlaşmaya yerinde ve tarafsız eleştiriler getirirken, son derece tutarlı ve mantıklı bir de gelecek senaryosu ekliyor.

Niran Elçi’nin akıcı çevirisiyle Delidolu tarafından okurlara sunulan “Şikeste”, sadece bilimkurgu severlerin değil, özellikle iyi bir tarih-toplum eleştirisi okumak isteyen tüm okurların kütüphanesinde bulunması gereken bir kitap.