Giriş
A'dan Z'ye D vitamini hakkında merak edilenler (D vitamini ne işe yarar?)
D vitamini, sağlığımız için büyük bir öneme sahip. Son dönemde neredeyse çevremizdeki pek çok kişinin yaşadığı D vitamini eksikliği ise hem yetişkinlerde hem de çocuklarda çeşitli sağlık sorunları ortaya çıkarabiliyor. Peki nedir bu D vitamini, neden önemlidir? Prof.Dr. Muazzez Garipağaoğlu merak edilenleri anlattı
D VİTAMİNİ NE İŞE YARAR?
D vitamini, kemikler başta olmak üzere vücudun genel sağlığı ve iyiliği için hayati öneme sahiptir. Bağışıklık sisteminin düzenleyicisidir. Bağışıklığın artması için vücuda yeterli miktarda D vitamini alımının olması gerekir. Bağışıklık sistemiyle bağlantılı hastalıklardan (obezite, multipl skleroz, romatizmal eklem iltihabı, tip 1 diyabet, bunama, kan kanseri ve kolorektal kanser dahil belirli kanser türleri) korunmada yardımcıdır. İnsülin üretimini uyarır. Kalsiyumun vücut tarafından emilimini D vitamini sağlar. D vitamini vücutta kemik yapımında ve korunmasında görev alır. Dolayısıyla sağlıklı kemik gelişimi, kemik ve diş sağlığının korunması için olmazsa olmazdır. Kalp krizi riskini kontrol eder.
GÜNLÜK NE KADAR D VİTAMİNİ ALMALIYIZ?
Günlük D vitamini gereksinimi; 15 mcg (mikrogram) ya da 600 IU (İnternasyonel Ünite)’dir. D vitaminini vücut kendiliğinden üretemiyor. Besinlerle karşılamak da mümkün değil. Çok iyi dengelenmiş beslenme programları ile günde ancak 2 ile 4 mcg kadar D vitamini alınabiliyor.
Günlük D vitamini gereksinimini karşılayabilmek için ortalama 20 dakika güneşlenmenin yeterli olduğu belirtiliyor. Özellikle yaz aylarındaki güneşlenme ile kış için gerekli D vitamini depolanması sağlanabiliyor. Çünkü D vitamini yağda eriyen bir vitamindir. Vücuttan herhangi bir şekilde atılmıyor, karaciğerde depolanıyor.
Dİ VİTAMİNİ EKSİKLİĞİ NEDEN MEYDANA GELİR?
Değişen dinamikler, şehirleşme, modern hayatlar, ofislerin plazalara taşınması gibi etkenler, insanların kapalı alanlarda yaşamlarını geçirmelerine neden oluyor. Güneşten yeterince yararlanamama, D vitamini eksikliğinin altında yatan nedenlerin başında geliyor.
D VİTAMİNİ EKSİKLİĞİ NASIL ANLAŞILIR?
D vitamini eksikliğinin başlıca belirtileri arasında; kas ağrısı, halsizlik, nedensiz mutsuzluk, saç dökülmesi, terleme ve unutkanlık bulunuyor. Bu gibi nedenler bir araya geldiğinde, hemen bir D vitamini testi yaptırmak gerekiyor.
D VİTAMİNİNİ DOĞRU ŞEKİLDE NASIL ALABİLİRİZ?
D vitaminini güneşten doğrudan almalıyız. Koruyucu krem kullanımının, güneş ışınlarının etkisini belirgin olarak azalttığı biliniyor. Koruyucu kremlerin faktörü ile D vitamini sentezi arasında ters bir ilişki var. Faktör arttıkça D vitamini sentezi azalıyor. On beş ve daha fazla faktörlü koruyucu kremler, deride D vitamini sentezini yüzde 95 oranında engeller. Koruyucu krem deriye temas eden ultraviyole ışınlarını bloke eder ve D vitamini sentez edilemez.
Evlerin ya da iş yerlerinin güneş alması ile D vitamininin yeterliliği arasında bir ilişki yoktur. Hatta yetersiz D vitamini durumu da olabilir. Çünkü pencere camından ultraviyole ışınlarının yüzde 90’ı geçmez. Cam arkasından güneşlenmenin, D vitaminine katkısı sınırlıdır. Bu nedenle balkon ya da sokağa çıkılması gerekir.
Yaz aylarında D vitamininin yeterince sentezlenmesi ve depolanması, güneşin az olduğu kış aylarında, adeta banka görevi yapar. D vitamininin yeterliliği, özellikle kış aylarında önemli olan bağışıklık sisteminin güçlenmesine ve enfeksiyon hastalıklarının önlenmesine de yardımcı olur.
D VİTAMİNİ EKSİKLİĞİ ARTIYOR MU?
Son yıllarda D vitamini eksikliği, ülkemiz dahil tüm dünyada sık rastlanan ciddi sağlık sorunlarından biridir. Günümüzde her 5 kişiden 3’ünde D vitamini eksikliği bulunuyor. Ancak kişiler bunu fark etmekte zorlanıyor. Ana kaynağı güneş ışınları olan D vitamini, besinlerde çok az miktarda bulunuyor.
D VİTAMİNİ EKSİKLİĞİ HANGİ HASTALIKLARA YOL AÇIYOR?
D vitamini yetersizliği, birçok sağlık sorununun ortaya çıkmasına neden olur. Düşük kemik yoğunluğu, kemik yapısının bozulması ve kırılmaya eğiliminin artması ile karakterize olan ve kemik erimesi olarak da bilinen osteoporoz hızlanır. Bağışıklık sistemi zayıflar. Bunun sonucunda enfeksiyon hastalıkları başta olmak üzere pek çok hastalık ortaya çıkabilir. D vitamini eksikliği ayrıca insülin direncinden obeziteye, depresyondan kanser riskine kadar pek çok önemli sağlık sorununa neden olabiliyor.
HERKES AYNI ORANDA MI D VİTAMİNİ ALMALI?
D vitamini oluşumu; yaşanılan bölgenin enlemi, güneş ışınlarının dik ya da eğik gelmesi, mevsimler, deri pigmenti, güneşlenme saati ve süresi, giyim şekli, yaş, güneş koruyucu kremler, beden kitle indeksi, çalışma ortamı gibi birçok faktöre bağlı olarak değişir. Ülkemiz 36-42 derece kuzey enlemleri ve bol güneş alan coğrafi bir bölgede bulunuyor. Bu nedenle güneş ışığının, yılın sadece 4 ayı hariç D vitamini sentezi için yeterli düzeyde olduğu bildiriliyor. D vitamini sentezi için en uygun zamanın 11.00–15.00 saatleri arası olduğu, eller ve yüzün günde ortalama 20 dakika ya da haftada en az 2 saat olmak üzere direkt güneş ışığına maruz kalması gerektiği belirtiliyor.
Coğrafi olarak 40 dereceden daha fazla enlemde bulunan bölgeler, D vitamini sentezi açısından yetersiz kabul ediliyor. Bu bölgelerde yaşayan nüfusun, D vitaminini zenginleştirilmiş besinlerle ya da destek şeklinde almaları öneriliyor. Kış aylarında ışınlar eğik geldiğinden D vitamini oluşumu yetersizdir.
Melanin (renk) pigmenti, derideki ultraviole ışınların emilimini azaltarak D vitamini sentezini olumsuz etkiliyor. Melanin pigmenti, koyu ya da esmer tenli bireylerde açık tenlilere oranla daha fazladır. Bu nedenle koyu tenli bireylerin, yeterli D vitamini sentezi için daha uzun süre güneşlenmeye özen göstermeleri gerekiyor. Derileri ince olan yaşlı bireylerde D vitamini oluşumu azdır. Beden kitle indeksi yüksek olan bireylerin, çoğunlukla düşük D vitamini düzeylerine sahip oldukları bildiriliyor. D vitamininin şişman bireylerde, artan yağ dokusu ile orantılı olarak depolandığı ve böylece dolaşımdaki D vitamini miktarının azaldığı belirtiliyor.
KALSİYUM VE D VİTAMİNİ ARASINDAKİ BAĞLANTI NEDİR?
Kemiğin ana yapı taşlarından biri olan kalsiyumun tek başına alınması, kemik sağlığı için maalesef yeterli olmuyor. D vitaminine gereksinim duyuluyor. D vitamini, kalsiyumun bağırsaklardan emilmesini ve kemiklere yerleşmesini sağlıyor. Kalsiyum ve D vitamininin yeterliliğinde kemik yoğunluğu, diğer bir deyişle kemik kütlesi en uygun şekilde yapılanıyor. Bol miktarda alınan ve kemiğe yerleşemeyen kalsiyum, böbrek taşı oluşturma riski taşıyor.
HANGİ YİYECEKLER D VİTAMİNİ İÇERİR?
Balık, balık yağı, karaciğer, yumurta sarısı, süt ve süt ürünleri düşük miktarda D vitamini içeren besinlerdir. Ancak bu besinlerle günlük D vitamini gereksinimini karşılamak mümkün değil.
BEBEKLERE D VİTAMİNİ VERİLİR Mİ?
Anne sütü D vitamini dışındaki tüm besin ögelerini bebeğe sağlar. Bu nedenle daha ilk haftadan başlayarak bebeklere D vitamini desteği yapılır. Desteğin 3 yaşına kadar sürdürülmesi önerilir. Bu konuda doktorunuzun görüşünü almalısınız.
BEBEKLERDE D VİTAMİNİ EKSİKLİĞİ NASIL ANLAŞILIR?
D vitamini eksikliği, bebeklerde kas zayıflığı ve kemik ağrısına neden olabilir. Başını dik tutmada, oturmada emeklemede, yürümede zorluklar, bıngıldağın normalden geniş olması ya da geç kapanması, göğüs kafesinde şekil bozukluğu, kaburgaların birleşim yerlerinde şişlikler (teşbih tanesi), el ve ayak bileklerinde genişleme gibi belirtilerle ortaya çıkan raşitizm hastalığının riskini artırır. D vitamini eksikliği olan bebeklerde huzursuzluk, aşırı baş terlemesi, mızmızlık sık rastlanır.
BEBEKLERİN GÜNEŞLENMESİ D VİTAMİNİNE KATKI SAĞLAR MI?
Bebek ve çocukların D vitamini alımını güneşle desteklemek gerekir. Bebeklerin başlarında şapkaları olmak kaydıyla doğrudan güneşe temas etmeleri önemlidir. Kol ve bacakları çıplak olacak şekilde yaz dönemlerinde 10 – 15 dakika güneşlenme, D vitaminine katkı sağlar.
KIŞ AYLARINDA HAVA GÜNEŞLİ OLUNCA GÜNEŞLENMEK FAYDALI OLUR MU?
D vitaminini alabilmek için güneş ışınlarının dik geldiği saatlerde güneşlenmek gerekiyor. Kış aylarında maalesef güneş ışınları ülkemize dik bir şekilde ulaşmıyor. Bununla beraber kış aylarında da güneş yüzünü gösterdiğinde dışarıya çıkarak güneşten yararlanmak önemli.
POSTA.COM.TR/SAĞLIK