Giriş
MEB harekete geçti! Kantinlerde yeni dönem! Artık yasak...
MEB, okul kantinlerinde satılan gıdalar için harekete geçti. Kantinlerde satılan gıda ürünleri için 'Okul Gıdası' logosu zorunluluğu getirildi. Pratikte henüz başarılı olunmasa da yeni dönem okulların açılması ile başlamıştı. Peki yaşanan aksamanın sebebi ne? Neden kararın hayata geçirilmesinde sorunlar yaşanıyor? Listedeki ürünleri tek tek sayan uzmanlar ve sektör temsilcileri, dikkat çeken tespitlerde bulundu.
Milli Eğitim Bakanlığı, Tarım ve Orman Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığı'nın iş birliğiyle 2 Ocak 2019’da okul kantinlerinde sağlıklı gıdaların satılması amacıyla, 'Okul Gıdası Logosu İşbirliği Protokolü' imzalandı. Projenin ilk tebliği 20 Haziran 2019’da yayımlanırken, 16 Eylül 2019’da da uygulamaya konması kararlaştırıldı ancak proje, firmaların hazırlıklarını tamamlayabilmesi için önce 7 Eylül 2020’e, koronavirüs sebebiyle de 6 Eylül 2021’e ertelendi.
Milliyet'ten Senim Tanay Karakuş ve Fazilet Şenol'un haberine göre, 6 Eylül'de okulların açılmasıyla uygulama başladı fakat logosuz ürünler kantinlerde hâlâ satılıyor! Okul Gıdası logosunun önemini Gıda Mühendisleri Derneği Genel Başkanı Abdüssamed Boyu ve İstanbul Kantinciler Odası Başkanı Vahap Osmanoğlu açıkladı.
Okul gıdası logosu nedir? Hangi gıda çeşitleri okul gıdası logosu alabiliyor?
Gıda Mühendisleri Derneği Genel Başkanı Abdussamed Boyu: Okul Gıdası Logosu, Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlı resmi ve özel okul / kurumların bünyesinde faaliyet gösteren kantin, kafeterya, büfe, çay ocağı gibi gıda işletmelerinde satışa sunulacak olan hazır ambalajlı gıdaların etiketi üzerinde yer alacak logodur. Temel ve ortaöğretim çağındaki çocuk ve gençlerin büyüyüp gelişebilmeleri, yaşam kalitelerinin artırılması ve devamının sağlanabilmesi için yeterli ve dengeli beslenmeleri gerekir. Yeterli ve dengeli beslenme ise güvenli gıda tanımına uyan gıdaların tüketilmesi ile mümkün olabilir. Kantin gibi gıda satışı yapılan yerlerde her ürünün Bakanlığın belirlediği kriterlere uyularak üretilmesi, güvenilir olduğuna dair Okul Gıdası onayının alınarak satışa sunulması önemli.
Yıllardır üzerinde çalışılan hazır ambalajlı gıdalar için Bakanlıktan Okul Gıdası Logosu onayı alınmasına dair karar, 06.09.2021 tarihinden itibaren zorunlu hale getirildi. Eğitim kurumlarında satışı uygun olan gıda ve içecekler; meyveler, çiğ tüketilebilen sebzeler, salatalar, kuru meyveler, kuru yemişler , taze sıkılmış meyve ve sebze suyu, içme sütü, yoğurt , ayran, günlük haşlanmış yumurta, zeytin, çeşnili ekmekler, tam buğday ekmeği, tam buğday unlu ekmek/tam buğday unlu lavaş, karışık tahıllı ekmek vb. ürünlerden yapılan yumurta veya peynir, taze domates, havuç, marul, biber vb. sebzeler içeren yağ eklenmemiş sandviçler, içme suyu, doğal mineralli su, doğal kaynak suyu ve şekersiz sakızlardır.
Çocuklar için zararlı besinler, kantinde satılması tamamen yasaklı ürünler mi? Yoksa bu besinler de belli şartları sağladıktan sonra okul gıdası logosu alabiliyor mu?
Abdussamed Boyu: Enerji içecekleri, gazlı içecekler, aromalı içecekler (soğuk çay, ice tea), kolalı içecekler, aromalı doğal mineralli içecek, aromalı şurup, aromalı içecek tozu, aromalı su, meyveli içecek, meyveli içecek tozu, meyveli doğal mineralli içecek, yapay soda, meyveli şurup, sporcu içeceği (karbonhidrat- elektrolit içeceği), meyve nektarı, meyve suyu konsantresi, kızartmalar, cipsler (patates, mısır, şekillendirilmiş vb.), gevrek çerezler gibi ürünler bilim kurulu karar tutanağına göre eğitim kurumlarında satışı uygun olmayan gıdalar kategorisindedir.
Ancak kriterleri sağladığında satışa uygun görülen ambalajlı gıdalar arasında bulunan kek, bisküvi, kraker, gevrekler, patlamış mısır gibi gıdalar da bulunuyor. Bu gıdalar uygun görülen toplam enerji değeri, şeker ve yağ miktarına dikkat edilerek üretildiğinde, zararlı gıdalar kategorisinden çıkıp tüketilebilir gıdalar kategorisine girer. Burada da Okul Gıdası logosunun önemini görebiliyoruz.
Gıda mühendisleri olarak önemli vazifelerimizden biri de gıda endüstrisinin insan sağlığını olumsuz yönde etkilemesinin önüne geçerek gıda güvenliğini sağlamak ve toplumu korumaktır. Bu konuda Bakanlığımızın adım atması bizim için çok önemliydi. Kontrolsüz üretilen, toplam enerji değeri uygun görülen aralıklarda tutulmayan bu gıdaları çocukların tüketmemesi, görsel algı gelişimi açısından raflarda görmemeleri çok önemli. Sağlıklı beslenmeyi küçük yaşlardan itibaren öğrenen çocuklar elbette gelecekte fark yaratacak, sağlıklı ruh ve bedene sahip olacak, gelişimleri olumlu yönde etkilenecektir.
'UCUZ ÜRÜNÜ ÖĞRENCİYE SUNMAK ZORLAŞTI'
Peki, neden kantinlerde okul gıdası logolu ürünler yok?
İstanbul Kantinciler Odası Başkanı Vahap Osmanoğlu: Logolu ürünler için Bilim Kurulu tarafından sunulan kriterler belirlendi. Bu kriterlere göre ambalajlı ürünlerde logo şartı getirdiler. Fakat Bilim Kurulu'nun hazırlamış olduğu bu kriterlere göre ambalajlı ürün üretmek imkansız. Çünkü bisküviyle ilgili belirledikleri kriterlere göre yapılan ürün, bisküvi olarak çıkmıyor. Bunların raf ömrü çok kısa olduğu için hem firmalar hem de işletmeciler bu ürünü üretip satmakta sıkıntı çekiyor. Şu anda Tarım Bakanlığı logolu diğer ambalajlı ürünlerden de sadece kraker adı altında birkaç ürün var. Yani ambalajlı ürünler cetvelinde, cetvelin yüzde 95'i süt ve süt ürünleri. Ayran, yoğurt, süt ve benzeri ürünler var. Süt ürünleri dışında uygulamada logolu ürün yok. Bu durumda tabii ki esnaf çok zor durumda kalıyor. Bu ürünlerin üretimi birkaç firmada olacak ki rekabet şartları sağlansın. Bir firma bir ürün ürettiğinde esnaf da o firmadan o ürünü almak zorunda kaldığı zaman firmanın belirlediği üründen almak zorunda kalıyor. Bu hem esnafı zorlayacak hem de öğrenciler açısından da sıkıntı yaratacak. Yani ucuz bir ürünü öğrenciye sunma konusunda sıkıntı olacak.
Logosuz ürün satan kantinlere hangi cezai yaptırımlar uygulanıyor? 'Okul Gıdası Logosu İşbirliği Protokolü' neleri kapsıyor?
Vahap Osmanoğlu: Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından yayımlanan ‘Okul Gıdası Hakkında 2020/23 no'lu Tebliğ’ bu uygulamayı düzenliyor. Bu tebliğle birlikte 20/6/2019 tarihli ve 30807 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Okul Gıdası Logosu Uygulaması Usul ve Esasları Hakkında Tebliğ (Tebliğ No: 2019/29) yürürlükten kaldırıldı. Burada bir kafa karışıklığı var, herkes bu 2019/29 no'lu tebliğin yürürlükte olduğunu düşünüyor. 2020/23 no'lu tebliğe göre Okul Gıdası Logosu; Tarım ve Orman Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve Millî Eğitim Bakanlığı arasında 2/1/2019 tarihinde imzalanan 'Okul Kantinlerinde Satışa Sunulacak Gıdalar ve Bu Gıdalarda Kullanılacak Logo Uygulamasına İlişkin İşbirliği Protokolü'nde tanımlanan hususları kapsıyor.
Yine bu tebliğe göre Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlı resmi ve özel okul/kurumların bünyesinde faaliyet gösteren kantin, kafeterya, yemekhane, büfe, çay ocağı gibi gıda işletmelerinde satılan okul gıdalarının denetimi Tarım ve Orman Bakanlığı'nca yapılır. Gerekli görülmesi halinde Millî Eğitim Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı il müdürlükleri temsilcilerinden de birer kişi katılım sağlıyor.
Bakanlık il/ilçe müdürlükleri tarafından yapılan denetimlerde, Okul Gıdası Logosu bulunmayan gıdaların satışını/sunumu yapan gıda işletmelerinin tespit edilmesi halinde işletmeler ile bulundukları okulları, gerekli tedbirlerin alınması amacıyla aylık olarak Millî Eğitim Bakanlığı il/ilçe müdürlüklerine bildirilir. Millî Eğitim Bakanlığı'na bağlı resmi ve özel okul/kurum müdürlükleri, Okul Gıdası Logosu bulunmayan gıda satışı yapan işletmeler hakkında 9/2/2012 tarihli ve 28199 sayılı Resmî gazetede yayımlanan Millî Eğitim Bakanlığı Okul-Aile Birliği Yönetmeliği kapsamında gerekli tedbirleri alır ve Bakanlığı bilgilendirir.
Okul gıdası logolu ürün olarak listeye alınan ürünler hakkında neler düşünüyorsunuz?
Vahap Osmanoğlu: Sağlık Bilim Kurulu'nun belirlediği kriterlerde çay bile yasak. Çiğ köfte yasak. Bu kararlar obeziteyi engellemek için alınıyor ancak sağlığa zararlıysa bu ürünlerin tamamen yasaklanması gerekiyor. Ayrıca dijital uygulamalar yoluyla çocuklar dışarıdan sipariş verebiliyorlar. Kantinler 10 yıldır asitli içecek, cips gibi birçok ürünü satmıyorlar. Ancak çocuklar çok rahat dışarıdan alıp içeride tüketebiliyorlar. Bu durumda esnaf biraz cezalandırılmış gibi oluyor. Şimdi logolu ürün de yok. Biz bu durumu Milli Eğitim Bakanlığı'na bildirdik. Milli Eğitim Bakanlığı haklı buldu. Tarım Bakanlığı'ndan bu logolu ürünlerin piyasada çoğalması, firmaların artması ve ürün bolluğu olduktan sonra uygulamaya geçilmesini istediler. Ancak Tarım Bakanlığı hâlâ ertelemedi. Bu durumda kantinci esnafının sıkıntısı daha artacaktır.
'OBEZİTENİN ÖNÜNE GEÇİLMESİNE YARDIMCI OLABİLİR'
Peki, aileler okul kantinlerindeki çocukların sağlığını bozacak besinler için neler yapmalı? Bu konuda ailelere tavsiyeleriniz nelerdir?
Abdussamed Boyu: Velilerin bu uygulamaya destek olmasını umuyorum. Okullarda satışı yapılan yapay renklendirici içeren gıdalar, çocuklarımızın tüm hayatlarını ilerleyen yaşlarında da etkileyebilecek olumsuzluklara sebep olabilecek gıdalardır. Bununla birlikte okul çağındaki çocuklarımızın öğrenme güçlüğü ve geriliği, hiperaktivite bozukluğu, fiziksel ve zihinsel gelişim bozukluğu görülebilir. Okul Gıdası onayından önce kantinler obezojenik ortamlardan biriydi. Porsiyon kontrolü yapılmamış, yüksek şeker, yağ oranına sahip, lezzetli ve ucuz olduğu için kolaylıkla tercih edilen bu gıdaların çocuklar için büyük bir risk olduğunu biliyoruz. Gelişme çağındaki çocukların tüketecekleri gıdalarda yapılacak enerji değeri ve kalori kontrolü, vücuda harcanandan fazla enerji alınması ile vücut yağının anormal seviyelerde fazlalaşmasıyla oluşan obezitenin önüne geçilmesine yardımcı olabilir.
Yeterli miktarda sebze ve meyve tüketemeyen çocukların vitamin, mineral değeri tavsiye edilen seviyelerde olan gıdaları tüketmeleri oldukça önemli. Bu besinlerin alınması, çocuklarda vitamin ve mineral eksikliğinden doğabilecek kemik ve diş sağlığı hastalıklarının önüne geçilmesine destek olup büyüme, gelişme geriliği de önlenebilecektir. Gıda güvenliği kurallarına uyularak üretilen gıdalar sayesinde potansiyel bulaşıcı hastalıkların önüne geçilebilir.
Ebeveynler için her gün beslenme çantası hazırlamak çok da kolay değil, anlıyorum. Ancak etiket okumalarını, alışveriş alışkanlıklarını değiştirmelerini öneriyorum. Gıda etiketlerinde yer alan toplam enerji içeriği, kalori, yağ, şeker, sodyum miktarı ile gıdanın trans yağ, sunset yellow (E 110), kinolin sarısı (E 104), karmosin (E 122), allura red (E 129), tartrazin (E 102), ponzo 4R (E 124) ve titanyum dioksit (E 171) gibi çocuklar için zararlı kabul edilen katkı maddelerini içerip içermediği dikkatle incelemelidirler.
Yağ, şeker oranı önerilen düzeyde tutulmuş, toplam enerji içeriği ≤220 kkal’ı aşmayan kek, bisküvi, kraker ve tahılları güvenle tercih edebilirler. Meyve suyu konsantresi yerine şeker içermeyen yüzde 100 meyve ve sebze suları satın alınabilir. İçme sütü, ayran, yoğurt, mineralli su, doğal kaynak suyu alternatif olarak görülebilir. Ebeveynlerin yasaklayıcı tutumda bulunmak yerine lezzetli ve sağlıklı alternatif gıdaları tercih etmelerini öneririm. Bu tutum çocukların sağlıklı beslenme sürecine uyum sağlamasını kolaylaştıracaktır.
'ÜRETİM ZİNCİRİNDE YAŞANAN AKSAKLIKLAR SIKINTI YARATTI'
Logo zorunlu tutulmasına rağmen Okul Gıdası onayı alamayan gıdalar maalesef bazı kantinlerde satılmaya devam ediyor. Neden bu uygulama devreye giremedi?
Abdussamed Boyu: Okul Gıdası Logosu onayı alınmasına dair karar 06.09.2021 tarihinden itibaren zorunlu hale getirildi. Zorunlu tutulmasına rağmen gerekli kriterleri sağlamadığı için Okul Gıdası onayı alamayan gıdalar maalesef bazı kantinlerde satılmaya devam ediyor. Salgın süreciyle birlikte okulların kapalı kalması, okulların yüz yüze eğitime geçilip geçilemeyeceği konusundaki belirsizlik ve üretim zincirinde yaşanan aksaklıklar gibi nedenlerle firmaların uyum sürecini tamamlayamadığını düşünüyorum. Okullarda öncelik yüz yüze eğitim sürecinin sancısız uygulanması olduğu için bu noktaya tam odaklanılamadığı ama yakın zamanda bu uygulamaya ağırlık verileceği kanaatindeyim.
Diğer taraftan siz ne kadar okul kantini ve kafeteryalarına düzenleme getirseniz de çocuk okul etrafındaki büfe ve marketlerde ya da evden uygun olmayan cips kola gibi uygun olmayan ürünleri temin edebiliyor ve okula getirebiliyor. Bu noktada asıl önemli olan, çocuklarda sağlıklı beslenme ve güvenilir gıda tüketimi bilincinin artırılması gerekiyor. Bizim bu noktada okullarda sağlıklı beslenme ve güvenilir gıda tüketimine dair ders konulması yönünde talebimiz olmuştu ve hali hazırda yine okullarda gönüllü olarak bu eğitimleri seminer şeklinde vermeye çalışıyoruz. Bilinç oluşturmadan sadece yasal düzenleme ile sağlıklı sonuçlar alınamayabilir.
Burada öğrencilere, eğitmenlere, velilere de görev düşüyor. Öğrenci, eğitmen ve velilerin riskli görülen durumlarda başvuru yöntemleri hakkında bilgilendirilmesi ve bu satışların hâlâ gerçekleşmekte olduğuna dair başvuruda bulunulması için teşvik edilmesi, Bakanlıkça sürdürülebilir politikaların geliştirilmesi ile geri bildirimleri önemseyerek yapacakları denetim, Okul Gıdası Logosu uygulamasının daha iyi işlemesini sağlayacaktır.