Giriş
Son yıllarda ‘sosyal güvenlik reformu’ adıyla yapılan pek çok düzenleme, emeklilikle ilgili hesapları da değiştirdi. Çoğu kişi ne zaman, hangi şartlarda emekli olacağını dahi hesaplayamaz oldu. Bu karmaşık yapıyı basit bir şekilde anlatmaya çalıştık...
Daha önceki yasa maddelerine göre, 8 Eylül 1999’a kadar, kadınlar 38 erkekler ise 43 yaşında emekli olabiliyorlardı. Bunlar erken yaşta emekliliği sağlayan maddelerdi. Ama daha sonraki yıllarda yapılan düzenlemelerle 8 Eylül 1999 tarihinden sonra emeklilik koşulları zorlaştı, emekli olabilme yaşı ve prim ödeme gün sayısı yükseltildi. Kademeli olarak yükseltilen emeklilik yaşı, 1 Ocak 2048 tarihinden itibaren 65 olacak.
Bu tarihler önemli
Yeni düzenlemeyle emeklilikte 1 gün bile, 1 yıl farkedebiliyor. Bu nedenle, emeklilik yaşı ve prim gün sayısı hesaplanabilmesi için sigortalı çalışmaya başlanılan tarih ve yasal değişikliklerin yapıldığı andaki sigortalılık süresi önemli. SSK’lıların emekli aylığı hesaplamasında üç ayrı dönem ve üç ayrı hesap söz konusu. Bunlar şöyle:
- 8 Eylül 1999 öncesinde sigortalı olanların durumu.
- 8 Eylül 1999 ile 30 Nisan 2008 arasında sigortalı olanların durumu.
- 30 Nisan 2008 sonrasında sigortalı olanların durumu.
Ekim 2008 sonrası düşük
2000 yılından önceki çalışmalar için gösterge sistemi esas alınıyor ve bu dönemde aylık bağlama oranı yüksek. Bu dönem içerisinde ne kadar çok prim ödenmişse, emekli aylığı o kadar yüksek oluyor. İkincisi, 2000 sonrası ile 2008 Ekim ayı öncesi dönem. Bunda da aylık hesabında gösterge sistemi yerine TÜFE (tüketici enflasyonu) ve gelişme hızının birlikte dikkate alındığı güncelleme katsayısı sistemi uygulanıyor. Bu tarihler arasında aylık bağlama oranı düşük olduğu için ödenen primlerin etkisi biraz daha az. 1 Ekim 2008 sonrası dönem kritik. Bu dönemdeki hesaplamalarda güncelleme katsayısı hesaplanırken milli gelir gelişme hızının yüzde 30’u dikkate alınıyor. Dolayısıyla üç dönem içerisinde en düşük aylık bağlama oranı bu dönemde oluşuyor.
Aylık nasıl yükseltilir?
Aylıkları yükseltmenin birkaç yöntemi var. Emekli aylığını yükseltecek en basit çözüm prime esas kazanç tutarının yüksek gösterilmesi. Yani SGK’ya yüksek ücret seviyesinden prim yatırmak. İşverenlerinin gerçek ücretleri üzerinden prim yatırıp yatırmadığını kontrol etmek sigortalı açısından çok önemli. Aksi takdirde, emeklilikte hayal kırıklığı yaşanabilir. Emekli aylığını yükseltecek bir diğer yöntem, Ocak 2000 dönemi öncesi askerlik ve doğum borçlanmaları. Bu dönem için borçlanma yapılırsa, bir de tavandan yani en yüksekten ödeyerek borçlanılırsa emekli aylığını yükseltmek mümkün.
Memurlarda durum
Emekli aylığı konusunda memurlarla ilgili hesaplama yapmak daha kolay. Memurun emekli aylığını; memurun derecesi, kademesi, hizmet süresi ve ek göstergesi belirliyor. Memurların emekli aylığını en çok etkileyen husus ise ek gösterge. Bu da memurun görevine ve unvanına göre belirleniyor. Ekim 2008’den önce göreve başlayan memurların emekli aylığı hesaplamasında gösterge ve katsayı sistemi esas alınıyor.
Ortalama kazanca göre
Bu hesaplamaya göre, 25 yıl hizmet vermiş memurun aylık bağlama oranı yüzde 75. Yani ortalama aylık kazancın yüzde 75’i emekli aylığı olarak bağlanıyor. Ekim 2008 sonrası ilk kez sigortalı olan memurlar 25 yıl çalışma karşılığı ancak ortalama aylık kazançlarının yüzde 50’sini yani yarısını emekli aylığı olarak alabiliyor. Dolayısıyla bu durum, eski memurların emekli aylığı ile yeni memurların emekli aylıkları arasında ortalama yüzde 30’luk fark doğmasına neden oluyor.
Bağkur'da prime bakın
Bağkurlu’nun emekli aylığının hesaplanmasında aynı SSK’lılar gibi üç dönem çalışmaları ve bu çalışmaların karşılığında belirlenen aylık bağlama oranı söz konusu. Bağkurlu 2000 öncesi dönemde yüksek gelir düzeyi üzerinden yani yüksek basamaktan prim ödemişse, emekli maaşı daha yüksek oluyor. 1 Ekim 2008 sonrasında prim ödemesi başlamışsa emekli aylığı daha düşük hesaplanıyor. Bu nedenle, emekli aylığının yüksek olmasını isteyen Bağkurluların, prime esas kazançlarını yükseltmeleri, yüksekten prim ödemeleri menfaatlerine olur.
