Hormonlar vücudumuzun kimyasal habercisidir. Metabolizma ve üreme dahil olmak üzere vücudunuzun ana işlemlerinin çoğunu kontrol etmeye yardımcı olurlar. Hormonal bir dengesizlik olduğunda, belirli bir hormonun çok fazla veya çok azına sahip olursunuz. Küçük değişikliklerin bile tüm vücudunuz üzerinde ciddi etkileri olabilir. Özellikle de ergenlik döneminde kızlar ve erkeklerde hormonlar bazı sorunlara yol açabilir. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları ve Çocuk Endokrinoloji Uzmanı Prof. Dr. Nesibe Andıran, ergenlikte yaşanan hormonal bozuklukları anlattı.

‘Ergenlik dönemi hormonla yönetilen bir dönemdir’

Ergenlik dönemi hormonlarla yönetilen önemli bir dönem olup, bu süreçle ilgili hormonal bozukluklar da seyrek olmayarak görülmektedir. Ergenlik dönemi ile ilgili hormonal bozukluklar; Erken Ergenlik ve Gecikmiş Ergenlik olarak iki ana gruba ayrılabilir. Gecikmiş Ergenlik de Geçici Ergenlik Gecikmesi (yapısal/ailesel) ve Kalıcı Ergenlik Gecikmesi (Hipogonadizm) olarak iki durumdan kaynaklanabilir.

Boy kısalığı ve psikososyal sorunlara neden oluyor

Erken ergenlik nedir?

Normalde ergenliğin ortalama başlangıç yaşı kızlarda 10 yaş, erkeklerde 12 yaş civarındadır ve ortalama 3-5 yıl arasında sürer. Normal yaşından önce ergenlik hormonlarının yükselmesi ve ergenlik bulgularının oluşmasına "erken ergenlik" denir. Erken ergenlik kız çocuklarında, erkek çocuklara göre çok daha sık görülen bir durumdur.

Kız çocuklarında ergenliğin ilk bulgusu çoğunlukla meme gelişimi olup, ilk olarak çarpma ile acıma ve memede sertlik olarak fark edilir. Kızlarda 8 yaş öncesi ve civarında meme tomurcuklanmasının (meme gelişimi) başlaması çoğunlukla erken ergenliğin bulgusudur. Kızlarda meme gelişimi göz önünde olduğundan hızlı ve rahat fark edilir. Erkek çocuklarda ise ilk ergenlik bulgusu çoğunlukla testis hacminin artması yani testis büyümesidir. Bu bulgu özellikle başlarda, ancak bir uzman muayenesi ile anlaşılabilir. Erkek çocuklarda 9 yaş öncesi ve civarı ergenlik gelişiminin başlaması yani testis hacminin büyümesi de erken ergenlik olarak adlandırılır. Yine her iki cinste genital bölge veya koltuk altında tüylenme; ciltte yağlanma, sivilcelenme, ter kokusunun ağırlaşması gibi belirtiler de erken ergenlik bulgularıdır.

Ayrıca bir çocukta zamanında başlayan ergenlik gelişimi çok hızlı ilerleyip (tempolu), çok kısa sürede tamamlanabilir. Bu nedenle ergenliğin başlama yaşına ek olarak ilerleme hızı yani temposu da önemlidir ve izlenmelidir.

Erken ergenlik tedavi edilmediği takdirde yetişkin dönemde boy kısalığı ve psikososyal sorunlar oluşur. Erken ergenliğin doğru tanısı ve erken tedavisi ile çocukları bu problemlerden korumak mümkün olmaktadır. Bu çocukların mutlaka çocuk endokrinoloji uzmanı tarafından değerlendirilmesi ve izlenmesi gereklidir.

Gecikmiş ergenlik en çok erkek çocuklarında görülüyor

Gecikmiş ergenlik nedir?

Kızlarda 13 yaşında hala meme tomurcuklanmasının olmaması, erkek çocuklarının ise 14 yaşına gelmesine rağmen testis hacminde artışın olmaması gecikmiş ergenlik olarak adlandırılır. Ergenlik gecikmesi daha çok erkek çocuklarda rastlanılan bir durumdur.

Ergenlik gecikmesi olduğunda bu durum ya geçicidir (bir süre sonra ergenlik kendiliğinden başlayacaktır, yapısal ergenlik gecikmesi) ya da kalıcı bir bozukluk söz konusudur. Kalıcı bozukluk olduğunda ‘hipogonadizm’den söz edilir.

Yakın akrabalarda büyüme ve ergenliğe geç girme görüldüyse…

Daha sık erkekler çocuklarda görülür. Bu çocuklarda ergenlik gecikmesi ile birlikte boy kısalığı da vardır. Bu çocukların kemik yaşları oldukça geridir. Yaşıtlarına göre geriden gelirler, büyüme basamaklarını yaşıtlarına göre geriden çıkarlar ve ergenliğe geç girerler. Bu çocukların yakın akrabalarında da (baba, dayı, amca vb.) benzer bir büyüme ve ergenlige geç girme durumu vardır. Bu çocuklar geç de olsa ergenliğe girer ve sonuçta yaşıtlarına göre daha ileri dönemlerde lise-üniversite yıllarında da büyüyerek normal-uzun boylu olurlar. Ancak önemli hormon eksikliklerinde de (büyüme hormonu eksikliği ve/veya hipogonadizm) benzer klinik bulgular olduğundan gecikmiş ergenliği olan çocukların mutlaka çocuk endokrin uzmanı tarafından değerlendirilmesi ve izlenmesi gereklidir. Tanıdan ve çocuğun mutlaka büyüyeceğinden emin olunmalıdır. Maalasef bazen aileler babası da böyleydi diye çocuğu yıllarca bekletip, büyümeyince geç bir dönemde ve müdahale şansını kaybetmiş olarak uzmana başvurabilmektedir.

Bu çocuklarda ergenliğin hiç başlamayacağı korkusu, akranlarına göre boylarının kısa olması ve cinsel gelişmelerinin olmaması nedeniyle oluşan psikolojik sıkıntılar (arkadaşlarının alay etmesi, içe kapanıklılık, okul başarısızlığı gibi) gözlenebilir. Bu nedenle geçici ergenlik gecikmesinde bazen kısa süreli hormonal destek ile ergenliğin başlaması sağlanır. Ergenlik süreci, boy uzaması ve kemiklerin mineral içeriğinin artması için de gereklidir. Bu nedenle yapısal ergenlik gecikmesi olan çocuklarda zamanında hormonal destek ve kalsiyum, D vitamininin yeterli alımının sağlanması önemlidir.

Testis fonksiyon bozuklukları ve hipofiz hormon eksikliğine dikkat!

Kalıcı ergenlik gecikmesi (hipogonadizm) nedir? Nasıl tedavi edilir?

Kalıcı ergenlik gecikmesi hipofiz bezi veya gonadlardaki (over veya testisler) problemlerden kaynaklanır. Bu durumda hem altta yatan nedenin tedavi edilmesi hem de sürekli hormonal destek tedavisi gereklidir.

Erkeklerde ergenlik gecikmesine sıklıkla ailesel gecikme şeklinde fizyolojik bir durum olarak görülebilirken, nadiren endokrinolojik ve genetik hastalıklar da gecikmiş ergenlik nedeni olabilir. Bazı sendromlar, testis fonksiyon bozuklukları ve hipofiz hormon eksikliği de gecikmiş ergenliğe neden olabilir.

Kızlarda ise, gecikmiş ergenlik erkeklerin aksine mutlaka altında patoloji aranması gereken bir durumdur. Kızlarda 16 yaşına kadar adet kanaması olmamışsa mutlaka kalıcı bir bozukluk vardır. Detaylı incelenmesi gerekir. Hormonal tetkikleri yapılmalı ve genetik hastalıklar yönünden incelenmelidir. En önemlisi Turner sendromu olmak üzere, genetik hastalıklar, doğuştan rahim veya yumurtalık olmaması, yumurtalık fonksiyonlarının kaybı veya hipofiz hormon eksiklikleri de bu duruma neden olabilir.

Betül Meral SARIİZ / posta.com.tr