MEHMET ÇELİK

mehmet.celik@posta.com.tr

Osmanlı tarihinin en güzel kadınlarından biri olan Esma Sultan 1778’de doğdu. Doğduğu zaman babası I. Abdülhamit henüz tahttaydı. Annesi Ayşe Sineperver Sultan 1 yıl sonra erkek kardeşi Mustafa’yı doğurdu. Ancak I. Abdülhamit 1789’da öldüğünde oğlu Mustafa henüz 10 yaşında olduğundan yerine III. Selim padişah oldu.

Esma Sultan 1792’de daha 14 yaşındayken III. Selim’in sırdaşı ve en güvendiği kişi olan 36 yaşındaki Çuhadar Hüseyin Paşa ile evlendirildi. Esma Sultan önceki dönemlerin kadın efendilerinden farklı olarak kendi saray teşkilatını kurmuş, hanedanın en güçlü isimlerinden biriydi. Çuhadar Hüseyin Paşa, 1803’te bu yalıda öldü. 25 yaşında dul kalan Esma Sultan ise bir daha evlenmedi.

İSYAN VE İKTİDAR

1807’de, Kabakçı Mustafa isyanı sonucu III. Selim tahttan 27 OCAK 2013 indirilince yerine Esma Sultan’ın kardeşi IV. Mustafa geçti. Bu dönemde Esma Sultan’a yeni gelir kaynakları bağışlandı. Ancak IV. Mustafa sadece 1 sene hükümdar olabildi. 1808’de III. Selim katledildi ve Esma Sultan’ın diğer kardeşi II. Mahmut tahta oturdu. Esma Sultan önceleri hem anne hem de baba tarafından kardeşi olan IV. Mustafa’nın padişahlığını destekliyordu. 1808’de yeniçeriler yeniden ayaklandı. Alemdar Mustafa Paşa ayaklanma sırasında barut mahzenini havaya uçurup kendisiyle birlikte 600 kadar yeniçeriyi telef ettiği korkunç intihar olayı yaşandı. Esma Sultan işte bu ayaklanmanın başta gelen kışkırtıcılarından biriydi.

YENİÇERİLERİN SONU

Tahtın elden gideceğini gören II. Mahmut kendisinden başka hanedandan gelen tek erkek olan IV. Mustafa’yı idam ettirdi. İsyanın sona ereceğini düşünen muhafızlar “Hanedanda başka erkek yok” dediklerinde yeniçeriler de şöyle cevap vermişlerdi: “Olsun. Biz de Esma Sultan’ı padişah yaparız!” Ancak bu fikir aşırı görüldü, muhafazakar bir düzen olduğundan II. Mahmut tahtta kaldı. Yeniçeriler 1826’da halkın da işbirliğiyle tümüyle ortadan kaldırıldı. II. Mahmut ile Esma Sultan arasındaki güvensizlik de zamanla sona erdi.

Esma Sultan, II. Mahmut saltanatının en büyük destekçisi oldu. Araları öylesine iyiydi ki Esma Sultan’ın istekleri padişahın isteği gibi kabul görüyordu. II. Mahmut siyasi konularda ablasının fikrini almak ve güzelliğiyle ünlü olan kölelerini görmek için sık sık Esma Sultan’ı ziyaret ediyordu. Esma Sultan’ın kardeşine sunduğu en güzel kölesi Bezm-i Alem’di. II. Mahmut’un Bezm-i Alem’den Abdülmecid ve Abdülaziz adında iki oğlu olmuştur.

‘ŞEHVET DÜŞKÜNÜ’

Esma Sultan, imparatorluktaki en serbest ve en korkulan kadındı. Lükse ve şatafata çok düşkündü. Şehrin örnek alınan en şık ve en süslü kadınıydı. Bu dönemde hakkında inanılması güç söylentiler de yayılıyordu. Daha döneminde yazılan kitaplara göre, Esma Sultan, Beyoğlu ve Galata kaldırımlarından yakışıklı gençleri toplatır, yalısına getirtirmiş. Sultan efendinin sadık adamları delikanlıları soyar, yarı çıplak oynatırlarmış.

Bazen de sokaklara güzel bir cariye gönderip peşinden yalıya bir delikanlının gelmesini sağlar, ardından da yalıya adım atan olursa hemen sultan efendinin adamları delikanlıyı kıyasıya döverlermiş. Dayak sahnesini seyreden Esma Sultan, delikanlının ayaklarına kapanarak af dilemesinden, her istediğini yapmasını seyretmekten keyif alırmış. Yalıda, sonu bu olaylardan daha ürkütücü biten zevk alemleri yapıldığı da söyleniyordu. İddialara göre sultan efendiyle birlikte olan bazı delikanlılar bir çuval içinde Boğaziçi’nin sularına atılıyordu.

KARANLIK GECELERİN MÜZİĞİ

1836’da babasıyla İstanbul’a gelen Julia Pardoe hatıralarını anlattığı kitabında Esma Sultan’ın yalısından geceleri sürekli müzik sesinin gelmesinden dolayı, sandalcıların yalının yanından geçerken yavaşlayıp Boğaziçi’ne yayılan bu müziğe kulak verdiklerini söyler. Yetenekli bir bestekar olan Esma Sultan’ın, “Ey afitab-ı bezm-i nur” sözleriyle başlayan şarkısı ünlüdür.

Çemberlitaş’ta Divanyolu’ndaki Sultan II. Mahmut Türbesi’nin yerinde Esma Sultan’ın bir sarayı vardı. II. Mahmut 1839’da Esma Sultan’ın Çamlıca’daki köşkünde öldü. II. Mahmut’un ölümüne çok üzülen Esma Sultan, Divanyolu’ndaki sarayının bir bölümünü yıktırdı ve kardeşinin buraya yaptırdığı türbeye defnedilmesini sağladı. Kendisi de 1848’de vefat edince kardeşinin yanına defnedildi.

YALININ KADERİ

Yalının sonraki sahibi Cemile Sultan’ın hayatı Esma Sultan’ın aksine acılarla doludur. Cemile Sultan’ın eşi Celalettin Paşa, 1881’deki Yıldız Mahkemesi’nde Abdülaziz’i öldürmek suçuyla yargılanıp idam kararı verilenler arasındaydı. Damat Mahmut Celalettin Paşa, cezası hapse çevrilerek Mithat Paşa ile birlikte Taif’e sürgün gönderildi. 3 yıl sonra işkenceyle öldürüldü.

Cumhuriyetten sonra, yalı satıldı. Bir süre tütün deposu olarak kullanıldı. 1952’de Saffet Baştımar tarafından satın alınan yalının üst katı marangozhane, alt katı kömür deposu olarak kullanıldı. Yalı 1975’te yandı. Dış yüzeyi olduğu gibi bırakılan yalının içi cam ve çelikle kaplandı. Esma Sultan Yalısı şimdilerde turistik tesis olarak işletiliyor.

(27.01.2013 tarihli Posta Karnaval'dan alınmıştır.)