Harem dairesi: Girilmez!

Özgür Köylü

ozgur.koylu@posta.com.tr

Saraya her giren bir de Harem Dairesi’ni görmek için yanıp tutuşuyor. Heyhat! Gidenlerden pek azı bu şansa nail oluyor. Genellikle ziyaretçiler Harem’in kapısından dönüyor. Neden mi? Bu özel bölüm hep ‘kapalı’. Bilemediniz, ‘tadilatta’. Onarımı bir türlü bitmeyen Harem Dairesi’ne sizin için girdik. Ama bazı kapılar bize bile açılmadı. İşte gördüğümüz ve anlatıldığı kadarıyla o gizemli HAREM.

Topkapı Sarayı’nın bölümlerinden biri olan Harem, Arapça’da gizlilik, kapanmak anlamına gelen ‘harim’ kelimesinden türemiş. Sözcük anlamına son derece uygun bir yer. Bunun ilk nedeni, tarihe adını yazdıran ünlü kadınların yaşadığı yer olması. Ve Harem’den çıkan kadınların ömürlerinin sonuna kadar ‘konuşma yasağı’na uymak zorunda olmaları.

İkinci neden de yıllardır Harem’e girilememesi. Topkapı Sarayı’nın bu en çok merak uyandıran bölümü ya bitmek bilmeyen bir ‘tadilatta’ ya da basitçe ‘kapalı’. Özetle Harem devlet sırrı gibi herkesten saklanıyor. Biz, Harem’e girdik. Yine de sınırlı bölümünü gezme şansını bulabildik. Kapalı kapılar ardındaki bölümler bizim için bile esrarını hala koruyor.

Örneğin; ‘Cariyeler ve Kadınefendiler Taşlığı’ olarak adlandırılan bölüme girdik, sadece parke taşlarından yapılmış avlu diyebileceğimiz taşlığı görebildik. Çevresinde yer alan odaların kimi hamam, kimi çamaşırhane, kimi de kadınefendilerin yaşadığı ‘ev’lermiş. Ama şimdi depo olarak kullanılıyormuş. Dolayısıyla, bizim tek gördüğümüz, kilitli kapılar oldu.

Harem’i tanıtmaya geçmeden önce ekleyelim; Bu gizemli bölümü ziyaret etmek öyle kolay değil. Biraz masraflı. “Topkapı Sarayı’nı gezdik, şimdi de Harem’i görelim” derseniz işler değişiyor. Çünkü koca sarayı size gezdiren ‘Müze Kart’ Harem’in önünde geçersiz kalıyor ve kişi başı 15 TL isteniyor. Harem’in önündeki gişeden bilet almanız gerekiyor. Ama hem bileti alır hem şansınız yaver gider de girebilirseniz Harem’i gezmek için saat 17.00’ye kadar vaktiniz var.

‘Has Oda’ büyülüyor

‘III. Murat’ın Has Odası’ Mimar Sinan tarafından inşa edilmiş, alt katı havuzlu, iki katlı bir kasır. Görülmeye değer; 16. yüzyıl İznik çinisiyle kaplı Has Oda’nın duvarlarını lacivert zemin üzerine beyaz yazılmış Ayet-el Kürsi kuşağı dolanıyor. Harem Dairesi’ndeki tur ‘Gözdeler/Mabeyn Taşlığı’ ile bitiyor. Bu bölüm, büyük havuza ve Şimşirlik Bahçesi’ne bakan bir avlu ve bir tarafta yer alan odalardan oluşuyor.

Padişahın gözdeleri bu odalarda yaşarmış. Taşlıktan, yani parke taşlarından oluşan avludan Altınyol’a çıkılıyor. Burası, Harem’in en uzun ve eski geçidi. Sultan özel günlerde bu yoldan geçerken koridora dizilen Harem sakinlerine altın serpermiş.

Padişahın güvenliği için hamama kafes yapılmış

Hünkar ve Valide Hamamı gerçekten görkemli bir yer. Üç bölümden oluşuyor; ilki ‘soğukluk’. Hamama girmek için kıyafetlerin çıkarıldığı kısım. İkincisi ‘ılıklık’. Yıkanmaya hazırlık bölümü. ‘Sıcaklık’ ise yıkanılan yer. Bu son bölümde, padişahın güvenliği nedeniyle yerleştirilen bir kafes göze çarpıyor. Hamamlardan çıkıyor, bir koridordan geçip ‘Hünkar Sofası’na giriyorsunuz.

Burası bayram kutlamaları, düğünler ve çeşitli törenlerin düzenlendiği koca bir salon. Burada bir tarafta padişah, diğer tarafta valide sultan oturur, bayram tebriklerini kabul edermiş. Salonun 5 kapısı var ve her biri farklı statükoyu gösteriyor. Biri hünkara, biri valide sultana, biri gözdelere, diğeri de padişaha erkek çocuk veren hasekilere ayrılmış. Beşincisi, ana kapı. Salonun üstündeki balkonda harem kadınları müzik çalarmış.

Eğlence değil eğitim yeri

Padişahın annesi, kız kardeşleri ve eşlerinden oluşan ailesinin yaşadığı Harem’den kimler gelmiş kimler geçmiş: Nurbanu, Safiye, Kösem Mahpeyker, Turhan Valide gibi kadın sultanlar... Kitaplarda eğlencenin merkezi olarak tanıtılan Harem, aslında eğitim yeriymiş.

Harem’in sorumlusu Doç. Dr. Canan Cimilli anlatıyor; “Haremde, kadınlar nasıl davranmaları gerektiğini öğrenir, özellikle müzik konusunda eğitim alırdı.

Kırımlı, Rus ve Çerkez kızlar küçük yaşta buraya gelir, 9 yıl hizmetten sonra ‘özgürlük belgesi’ ve zengin birer çeyiz alarak isterlerse saraydan ayrılabilirdi. Aralarından pek azı ‘padişahın eşi’ olabilirdi.”

234 yılda 14 valide sultan

Harem’deki yoğun yapılaşma Kanuni Sultan Süleyman’ın, Haseki Hürrem Sultan ve ailesiyle birlikte buraya taşınmasıyla başlamış. 234 yılda 14 valide sultan haremde yaşamış. Harem’de irili-ufaklı 400 oda bulunuyor. 9 hamam, 2 cami, hastane, koğuşlar, çamaşırlık da cabası. Bu gizemli mekanın göze çarpan 4 önemli bölümü var; ‘Valide Sultan Dairesi’, ‘Hünkar ve Valide Hamamı’, ‘Hünkar Sofası’, ‘III. Murad’ın Has Odası’...

Valide Sultan Dairesi ve Padişah Dairesi Harem’in en geniş bölümü. Bu dairede sofa, yatak ve dua odaları yer alıyor. Alt katlarda cariye koğuşları, üst katlarda ise Valide Sultan ve kalfalarına ait odalar var. Ama göremiyorsunuz. Çünkü ‘ziyarete kapalı’. Valide Sultan Dairesi, hamamın da bulunduğu özel koridor ile Padişah Dairesi’ne bağlanıyor. Koridorun sağında I. Abdülhamit’in odası var. Onu da göremezsiniz; kapısında kocaman bir asma kilit bulunuyor.

Filmlerdeki ‘Harem’ göz kamaştırıcı

Harem, bu aralar pek popüler. ‘Mahpeyker Kösem Sultan’ filmi için İstanbul-Kurtköy’deki 1500 metrekarelik alana, Harem’in mekanlarını birebir yansıtan dekorlarla plato kuruldu. Film; çocuk yaşta İstanbul’a esir getirilen Kösem Sultan’ın, Harem’deki yaşamını, saraydaki yükselişini anlatıyor. Tarihin bu en güçlü valide sultanlarından birini Selda Alkor canlandırıyor.

Harem, çekimleri başlayacak bir başka dizinin de mekanı: ‘Muhteşem Yüzyıl’. Kanuni Sultan Süleyman’ın yaşamını anlatacak olan filmde başrollerde Halit Ergenç, Nebahat Çehre ve Okan Yalabık var. Kanuni deyince akıllara Hürrem Sultan geliyor. Bu da demek oluyor ki Harem Dairesi bir kez daha, bu filmde karşımıza çıkacak.

(Bu yazı, 30.10.2010 tarihli Cumartesi Postası'ndan alınmıştır.)