İskenderiye ve Midilli şehirleri nerede? Barbaroslar dizisindeki İskenderiye ve Midilli şehirlerinin tarihi

İskenderiye ve Midilli, son zamanların en çok merak edilen şehirleri arasında yer alıyor. Akdeniz’e kıyısı bulunan bu iki şehir, sadece ticaret mallarının değil, kültürlerin de değiş tokuşuna neden olarak, tarih boyu bir çekim merkezi olmuştur. İşte, Barbaroslar dizisindeki İskenderiye ve Midilli şehirlerinin tarihi…

İSKENDERİYE NEREDE?

İskenderiye Akdeniz'in ve Afrika'nın önemli liman şehirlerinden biridir. Konum olarak Mısır'da, Nil Deltası'nın batı kenarında yer alan İskenderiye, Mısır'da bir kenttir ve ayrıca Afrika, Asya ve Avrupa'yı birbirine bağlayan yolların birleştiği noktada bulunan önemli bir ulaşım ve ticaret merkezidir.

İSKENDERİYE’NİN TARİHİ

Büyük İskender'in emriyle ve Grek tarzı Hippodamos planında (dama tahtası) kurulan şehrin inşasının tamamlanması ve Mısır'ın başşehri olarak tayin edilmesi, Batlamyus (Ptolemaios) hânedanı devrine rastlamaktadır.

İskenderiye, Bizans ve Roma hâkimiyetleri sırasında da başşehirliğini ve aynı zamanda dinî, askerî, kültürel ve ticarî önemini korumuştur.

Fakat, Hıristiyanlığın kabul edilişinden sonra mezhep çatışmaları ve Bizans-Sâsânî savaşları nedeniyle birçok yıkıma uğradı. Müslüman kuşatması başladığında Bizans hâkimiyetindeydi ve eski ihtişamını kaybetmiş olmakla beraber mimari yapıları, genel görünüşü, özellikle de bu yapılardaki mermer işçiliğiyle dikkatleri üzerine çekiyordu.

Amr b. Âs tarafından Eylül 642’de ele geçirilen İskenderiye’de yapılan antlaşma ile halkın din hürriyeti güvence altına alındı ve isteyenlerin şehirden ayrılmalarına izin verildi. Bu sırada rivayetlere göre şehirde oturanların sayısı çocuk ve kadınlar hariç 200.000 kişiydi ve bunun 40.000'i veya 70.000'i Yahudilerden oluşuyordu.

Birbirlerinden faydalandıkları anlaşılan bazı VII. (XIII.) yüzyıl müellifleri, o günlerde Amr b. Âs'ın Halife Ömer'in emriyle ünlü İskenderiye Kütüphanesi'ni yaktığına dair bir rivayet naklederlerse de konuya XIX. yüzyılda vâkıf olan Batılı bilim adamları bu rivayetin tarihî gerçeklere uymadığını ortaya koymuşlar ve Haçlı seferleri sırasında Müslümanları kötülemek amacıyla uydurulmuş olabileceğini, her şeyden önce kütüphanenin milâttan önce 47 yılında Sezar'ın şehri tahribi sırasında yandığının kesinlikle bilindiğini ifade etmişlerdir (geniş bilgi için bk. Terzioğlu, sy. 9 [1971], s. 419-446).

Amr b. Âs, hilâfet makamına buranın yine Mısır'ın başşehri olarak kalmasını önermiş, ancak Hz. Ömer, devlet merkezi Medine ile vilâyet merkezlerinin aralarına su girmeden doğrudan doğruya karadan bağlantılı olmaları gerektiği görüşüyle Fustat şehrini kurdurmuştur. İskenderiye 24 (645) yılında Amr b. Âs'ın Medine'de bulunduğu bir sırada Bizanslılar tarafından geri alındıysa da ertesi yıl Amr b. Âs şehri tekrar fethetti ve kaynakların yazdığına göre Bizanslılar'a yardımcı olan halkını cezalandırıp surlarını yıktı (ayrıca bk. Abdülazîz Sâlim, s. 83-85).

MİDİLLİ NEREDE?

Midilli, Ege Denizi'nin kuzeydoğusunda bulunan, dağlık bir Yunan adası. Yunanistan'ın ana karasından çok Türkiye'nin Burhaniye ile Ayvalık ilçelerine yakın olan ada, Eğriboz ve Girit’ten sonra Yunanistan'ın en büyük üçüncü adasıdır. Başkenti Mytilene'dir. Ünlü Yunan şairleri Sappho ve Alcaeus’un memleketidir.

MİDİLLİ'NİN TARİHİ

Tarih öncesi dönemden beri önemli olan ve Karadeniz yolu üzerinde bulunan ada halkı erken bir tarihte Troas ve Trakya'ta sömürgeler kurdu ve adalı tacirler Naukratis'e dek gitti. Birkaç rakip site (Antissa, Eresos, Pyrrha, Methymna ve Midilli) arasında paylaşıldı; Midilli, nüfuzunu Methymna dışında öbürlerine kabul ettirdi. Arkaik dönemde aristokrasinin çeşitli kesimleri arasında şiddetli siyasal çatışmalar meydana geldi. Terpandros, Arion, Alkaios gibi şairlerin ve Theophrastos, Hellanikos gibi filozofların yetiştiği Midilli'de düşün yaşamı canlıydı. Kültür sadece erkeklerin tekelinde değildi (örneğin, rahibe Sappho burada bir genç kızlar okulu kurmuştu). Adanın siyasal tarihi İyonya'nınkiyle içiçedir. Persler'e boyun eğen Midillililer sonra ayaklandılar ve Delos Konfederasyonu'na katıldılar. MÖ 428'de Midilli, Atina egemenliğine karşı ayaklandı. Adada yaşayan herkesi öldürmeyi tasarlayan Atinalılar, sonra Midilli'ye bir klerukhia göndermekle yetindiler.

Daha sonra İskender İmparatorluğu'nun, Mısır'daki Ptolemaios hanedanının, Roma İmparatorluğu'nun sınırları içinde kalan Midilli, Roma İmparatorluğu'nun ikiye bölünmesi üzerine Bizans'ın payına düştü. İstanbul'u Latinler'in işgalinden sonra bir süre Venediklilerin elinde kaldı. İmparator Yuannes, adayı 1355'te kız kardeşi ile evlenen Cenevizli I. Francesco Gattilusio'ya verdi. Ada 15. yüzyılın ortalarına kadar Gattilusio ailesi tarafından yönetildi.