Giriş
Mikroplastik nedir? Sağlığımızı ve doğayı tehdit ediyor
Plastik ürünlerin çevre için ne kadar zararlı olduğunu artık hepimiz biliyoruz. Ancak son zamanlarda plastikler insan sağlığını da tehdit etmeye başladı. Plastik bir maddenin milyonlarca parçaya ayrılmasıyla oluşan miktoplastikler, canlı sağlığı ve sürdürülebilir çevre için risk oluşturuyor. ‘Plastik Çağı’nı yaşadığımız bugünlerde hayatımızı kuşatan yeni tehlike mikroplastikler. Bitkiler, kara ve deniz canlıları ile insanlar, çok küçük bu plastik parçacıkları yaygın olarak yiyor, içiyor ve soluyor ancak çoğumuz farkında bile değiliz.
Milyonlarca parçaya bölünerek mikroplastikleri oluşturuyorlar
Partiküler olarak 1 milimetre’den küçük plastik parçacıklar mikroplastik olarak tanımlanıyor. Bunu 5 milimetre olarak kabul eden yaklaşımlar da mevcut. Bu parçaların bazıları üretimde bazıları ise tüketimde oluşuyor. Tek bir plastik malzeme parçalanarak milyonlarca mikroplastik parçacıklarına dönüşebiliyor. Plastik kullanımı aşırı arttıkça su kaynaklarında rastlanan mikroplastik miktarı da giderek artıyor.
Şampuanlar, deterjanlar, yüz temizleme ürünleri, diş macunları, kıyafetler, çantalar, ayakkabılar, araba lastikleri ve hatta bazı gıdalar. Kullandığımız bütün bu ürünler ya mikroplastik içeriyor ya da kullandıkça çevreye mikroplastik saçıyor. Bu parçalar bir şekilde en son adres olan göl, deniz ve okyanuslara kadar ulaşıyor. Sudaki canlılar tarafından yutulan mikroplastikler birincil üreticiden yırtıcılara doğru besin zinciri boyunca geçerek giderek artan bir yoğunlukta birikime (biyomagnifikasyon) neden olabiliyor. Çoğumuz yaygın olarak yiyor, içiyor ve soluyoruz ancak görmüyoruz.
Plasentada bile mikroplastik görüldü
Gözle görülemeyen bu parçacıklar yapılan çalışmalara göre, sahil kumunda, deniz ürünlerinde, sofra tuzunda, karton bardaklarda, biberonda ve son olarak plasentada dahi bulundu.
Mikroplastik kaynaklı kirlilik üzerine Türk bilim insanları da çalışmalar yürütüyor. Sinop Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi’nde 2015-2016 yılları arasında Sinop Sarıkum Lagünü Sahili’ndeki deniz çöpleri ve mikroplastikler araştırıldı. 2019 yılında ise Sinop şehir merkezinde bulunan sahillerde deniz çöpleri araştırıldı.
Karadeniz’de de rastlandı
Deniz Biyolojisi Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Levent Bat öncülüğünde yürütülen proje kapsamında Sarıkum sahilden alınan kum örneklerinde ve belirlenen derinliklerden deniz suyu örneklerinde incelemeler gerçekleştirildi. Proje sonucunda bölge sahilinde depolanmış ve denizinde yüzer halde yoğun miktarda mikroplastiğe rastlandı. Karşılaşılan mikro boyuttaki çöplerin yoğun miktarda balıkçılık döneminde kullanılan köpük kutuların parçaları, büyük plastik parçaların zamana ve çeşitli faktörlere bağlı olarak aşınımı sonucu denizel ortamda mikro boyutlara ulaşmasından ileri geldiği tespit edildi.
Mikroplastiklerin sayısı giderek artıyor
Bu alandaki çalışmalarını sürdüren Levent Bat, konu hakkında ulaşılan son bilgileri paylaştı. Kirliliğin giderek arttığını dile getiren Prof. Dr. Bat, “Plastikle alakalı yıllardır atılmasına rağmen çalışmalar son zamanlarda özellikle son 5-10 yıldır artmaya başladı. Bizde kendi fakültemizde burada hem doktora çalışmalarımızda hem de projelerimizde son 5 yıldır yoğun bir şekilde çalışmaktayız. Özellikle denizlerdeki çöplerdeki ya da deniz suyunun üzerindeki ya da deniz diplerindeki mikroplastikleri araştırmaktayız. Maalesef giderek artmaktadır. Sinop ne kadar çok temiz ve ne kadar çok iyi olmasına rağmen turistik bir bölge denilmesine rağmen buralarda mikroplastik veya çöp kirliliği konusunda sınıfta kaldığımızı söyleyebilirim maalesef” dedi.
"Mikroplastikler genellikle balıkların mideleri ve iç organlarında bulunuyor"
Mikroplastiklerin canlılara etkisi hakkında konuşmanın şu an için erken olduğunu dile getiren Bat, “Ama bunların direkt olarak canlılara etkisinin olduğunu söylemekte yanlış olur. Bunun için çok daha çalışmamız ve yol almamız gerekiyor. Mikroplastikleri balıklar yiyebilir. Tüketebilir ya da diğer küçük canlılara da geçebilir. Bunlardan dolayı besin zinciri aracılığıyla insanlar da alabiliyor. Ancak şunu söylemek lazım genellikle mikroplastikler balıkların mideleri ve iç organlarında bulunuyor. Ve onlar da temizlenip yendiğinde dolayı etlerine geçme ihtimalinin daha düşük olduğunu söylemek gerekiyor. Bazı haberler söz konusu olabiliyor. Balıkların yüzde 40’ına plastik yiyoruz gibi ama bunun yüzde yüz doğruluğunu kanıtlamak için çok daha fazla balıkla üzerinde çalışmak gerekir. Çok daha detaylı olarak bakmak ve zamana yaymak gerekiyor” diye konuştu.
Sofra tuzunda bile görüldü"
Suda, havada, sofra tuzunda, maskeden bile mikroplastiklerin geçebileceğine değinen Levent Bat, “Mikroplastiklerle ilgili yapılan çalışmalara göz gezdiğimizde son zamanlarda plasentada dahi mikroplastik bulunduğu söyleniyor. Yine Avrupa’daki insan gaitalarına bakılmış, insan dışkılarına bakıldığında dahi plastiklerin olduğu söyleniyor. Bunun dışında tabi atmosferden de gözle görülmeyecek olan tozlar içerisindeki plastikleri yutarak da vücudumuza alabiliyoruz. Hatta sofra tuzlarında dahi plastik görüldüğüne dair bazı çalışmalarla karşı karşıyayız. Örneğin şu anda taktığımız maskelerden bile plastikler yayıldığını, üzerimizden bile binlerce mikroplastiğin doğaya gittiğini biliyoruz. Vazgeçilmez bir şey bunu kullanmak zorundayız. Yaşantımıza girmiş arabasından tutun da etrafımızdaki kullanılan eşyaların her birinde plastik var. Sadece bu poşetle ya da şişelerle de bitmiyor” şeklinde konuştu.
Plastik kullanımı azaltılmalı
Plastik kullanımın en aza indirgenmesi gerektiğini ifade eden Bat, “Tabii ki tedbir almak gerekiyor. Tedbiri hem devlet olarak alınıyor. Hem de bilim insanları insanlara bilgi vererek bunları bu şekilde insanların bilinçlenmesini sağlıyorlar. Sadece duyarlı olmamız gerektiğine inanıyorum. Çöpleri geri dönüşüme bırakmanın yararlı olduğunu düşünüyorum. Yine mikro plastiklerin ya da kullandığımız plastiklerin gelişi güzel tek kullanımlık yerine daha sağlıklı olan diğer porselen, cam kaplarda kullanılmasından yanayım. Bez ve file torbaların kullanımı daha uygun olacaktır. Hem kendimizi hem de çocuklarımızı bu şekilde eğiterek dışarıya minimum miktarda çöpün bırakılması daha iyi olacaktır. Hem bu bilinci vermek hem de önlemlere uymak çok daha iyi olacağını düşünüyorum. Dolayısıyla bunun için çok iyi bir şekilde tasarlanması ve planlanması gerekiyor. Zaman içinde elbette ki plastiklerin bünyeye girmesi söz konusu olabilir mühim olan bunu en aza indirgemek” ifadelerini kullandı. (İHA)