İhtiyacınız olmadığı halde alışveriş yapmaya devam mı ediyorsunuz?

İnternetten alışveriş yapmaya başlamanın bu kadar popüler olmadığı zamanlarda da alışveriş bağımlılığı vardı ancak pandemi dönemiyle beraber alışveriş çılgınlığı zirveye ulaştı. Bir dönem yüzümüzü aydınlatan tek şey eve gelen kargo paketleri oldu. Peki gerçekten bu ürünlere ihtiyacımız var mıydı? Uzmanlar ihtiyaç ile patolojik alışveriş arasındaki ayrımın önemli olduğunu düşünüyor. İşte alışveriş yaparken sınırlarınızı çizmenin yolları! Uzman Klinik Psikolog Aslı Zeynep Başabak Bhais, kişinin gerçek bir ihtiyacı olmaması ve maddi açıdan zorlanacağını bilmesine rağmen sadece iyi hissetmek için yaptığı alışveriş davranışının bir hastalık belirtisi olabileceğini belirterek bu davranışa “patolojik alışveriş” denildiğini söyledi. Alışveriş herkesin yaptığında kendisini iyi hissettiği bir aktivite olduğu için sağlıklı alışveriş ile patolojik alışveriş davranışları arasındaki farkların açıklanması gerekiyor. Patolojik alışveriş davranışında kişi, zamanının çoğunu alışverişe ayırır. Alışveriş yapmaya dair kontrol etmekte zorlandığı güçlü bir istek ve bir şekilde bu alışverişi yapamadığında yoksunluk diyebileceğimiz huzursuzluk, sinirlilik, stres gibi duygular yaşar. Alışveriş alışkanlığı sebebiyle sıklıkla ilişkilerinde ve ekonomik durumunda sorunlar olur. Yaptığı alışverişler sebebiyle eleştirilmekten çekindiği için genellikle aldığı ürünleri ya da fiyatlarını eksik söyler. Alışverişten sonra sıklıkla utanç, suçluluk gibi olumsuz duygu yaşar.İhtiyacı olmayan birçok şey alır ve çoğu zaman hiç kullanmaz. Aslında kişi mutlu olmak ya da olumsuz duygudan kurtulmak için alışveriş yapar. “Bağımlılık bir beyin hastalığıdır” diyen Uzman Klinik Psikolog Aslı Zeynep Başabak Bhais ahda açıklayıcı olması için beyinde bu davranışa sebep olan mekanizmayı bizler için anlatıyor:Diğer bağımlılıklara benzer şekilde davranışsal bağımlılıklar da “dopamin” üzerinden hareket eden bir mekanizmaya sahiptir. Buna göre yeni bir şeyler satın alma beyinde dopamin salgısını arttırarak haz duygusuna neden olur.Bhais, ardından şu bilgileri veriyor: Bir çalışmada kişilere yeni ürünler gösterildiğinde beyinde özellikle “nukleus accumbens” denilen beynin ödül merkezinin bir parçası olan bölgenin aktivasyonunda artış izlenmiş. Kişilere bu ürünlere ilişkin fiyatlar gösterildiğinde ise karar vermeyle ilgili beyin bölgemiz olan “prefrontal korteksin” devreye girdiği görülmüş. Uzman Klinik Psikolog Aslı Zeynep Başabak Bhais, “Bu çalışma bize gösteriyor ki yeni bir şey satın alma haz duygumuzu artırırken beynimizde buna ilişkin hesaplamalar yapan ve kontrolü sağlayan bölgelerimiz de var diyor.Alışveriş bağımlılığı olan kişilerde bu kontrolü sağlayan beyin bölgesinin yeterince aktif olamamasına bağlı kendini durduramama durumu söz konusu.Alışveriş bağımlılarında da satın alma davranışını durduramamasının sebebi beyinde bu otokontrol mekanizmasının devreden çıkması olarak düşünülebilir. Kişilerin alışveriş yaptıklarında kendilerini iyi hissedebildiklerini belirten Aslı Zeynep Başabak Bhais, “Ancak alışveriş bağımlılığında durum farklıdır. Alışveriş bağımlılığı, bir dürtü kontrol bozukluğudur. diyor ve şu maddeleri sıralıyor:Bu davranışın bağımlılık düzeyinde değerlendirilmesi için takıntılı, dürtüsel (düşünmeden yapılan) bir davranış olması gerekmektir. Genellikle ihtiyacın dışında ve kontrolsüz olarak aşırı alışveriş yapma isteği ile ilgili yoğun bir zihinsel uğraşın olduğu bir durumdur. Patolojik alışveriş davranışı sırasında kişi, kendini güçlü, yeterli, mutlu, rahatlamış hisseder.Genellikle stres, öfke, sıkıntı gibi olumsuz duygularla baş etmekte zorlanması, bu duygulardan hızlıca kurtulma isteği patolojik alışveriş davranışına yönlendirebilir. Kişi, bir nevi bu davranışı olumsuz duygularla baş etme aracı olarak görür.Alışveriş bağımlılığının gelişiminde ve sürmesinde dürtüsellik, depresyon, anksiyete gibi psikolojik sorunlar yatar. Bu tür bağımlılıkların “davranışsal bağımlılıklar” olarak adlandırıldığını ifade eden Aslı Zeynep Başabak Bhais, tedavi hakkında şunları belirtiyor:“Tıpkı diğer bağımlılıklarda olduğu gibi davranışsal bağımlılıkların da tedavisi mümkün. Tedavide nihai amaç, kişinin bu davranışının altındaki sebepleri bulmaktır. Bağımlılık davranışının bir sebep değil bir sonuç olduğu düşünülür. Uzun vadede kişinin bu davranışının devam etmesine sebep olan ihtiyacını keşfetmek ve o ihtiyacı karşılayacak alternatifler bularak kişinin tekrar o davranışa gerek duymamasını sağlamaktır. Ancak diğer alkol ve madde bağımlılıklarından farklı olarak davranışsal bağımlılıkların tedavisinde amaç, kişinin o davranışı hiç yapmaması değil, kontrollü olarak yapabiliyor olmasıdır. Uzman Klinik Psikolog Aslı Zeynep Başabak Bhais, alışveriş bağımlılığı sorunları olanlar için birtakım yöntemler önerdi.Örneğin ilk olarak kredi kartlarınızı güvendiğiniz bir yakınınıza verin ve gerçek bir ihtiyaç durumunda kendisine vermesini isteyin.Alışveriş için kendinize belli kriterler getiin ve o kriterlerin dışındaki alışverişleri erteleyin.Alacağınız şeyin gerçek bir ihtiyaç mı hazza ulaşmak için yapılan bir davranış mı olduğunu ayırt etmek için almayı düşündüğünüz ürünler için kendinize bekleme süresi koyun. Buna “dur düşün yap” tekniği deniliyor. Ancak sorun şu ki alışeriş bağımlısı bir kişi bu istekle baş etmekte zorlanır. Kartlarınız ya da paranız ulaşılabilir bir yerde olduğu sürece alışverişi ertelemeniz zorlaşacakktır. Bu yüzden erteleme yöntemi için bir yakınlarınızdan destek alın.Alışveriş yapmaktan zevk aldığınız mağazalara uğramayın. Alışverişe gitmeniz gerektiğinde, yalnız çıkmayın. Evden çıkmadan önce kendinize alışveriş listesi yapın.O listenin dışına çıkmamak için yanınıza sadece o ürünlere yetecek kadar para alın.