Giriş
Araştırmalara göre, ergenlikte boy uzamasıyla psikolojik durum arasında çok açık bir ilişki var. Anne veya babadan birinin kaybı, evden ayrılma, ağır sınav stresi gibi durumlar hormon dengesini bozarak boy kısalığına neden olabiliyor
HAZIRLAYAN: ÖZGÜR GÖKMEN ÇELENK
Çocuk Endokrinoloji- Büyüme ve Ergenlik uzmanı Prof. Dr. Atilla Büyükgebiz anlattı:
Boy uzaması ne zaman durur?
Seks hormonları, önce hızlı boy artımı sağlar, daha sonra da büyüme kıkırdaklarında kapanmaya yol açtıkları için büyümenin durmasına neden olurlar. Seks hormonlarının boy arttırıcı etkilerini gösterebilmeleri için, ergende tiroid hormonu ve büyüme hormonunun da normal düzeylerde salgılanması gerekir.
Ergenliğin ileri dönemlerinde kemik epifizlerinin (büyüme kıkırdağı) kemik uçlarıyla kaynaştığını gösteren radyolojik görüntü, yaş ne olursa olsun, artık daha fazla büyüme olmayacağını kanıtlar. Kızlar ergenlik dönemine erkek çocuklara göre ortalama 2 yıl önce girer, en hızlı büyüme çağına 2 yıl önce ulaşır ve tam erişkin boya da adet görme durumuna göre, en az 2 yıl önce ulaşır.
Dolayısıyla kızlarda kemik gelişiminin 2 yıl ileri olması beklenir. Kızlarda büyüme adet görmeye başladıktan birkaç yıl sonra durur ancak erkeklerde 17-18 yaşına kadar az da olsa devam eder.
Psikolojik durum ile boy uzaması arasında bir ilişki var mı?
Ergenlikte boy artımıyla psikolojik durum arasında çok açık bir ilişki var. Ağır psikolojik sorunlar hormonların salınımını olumsuz etkiler. Anne veya babadan herhangi birinin kaybı, evden ayrılma, ağır sınav stresi gibi durumlarda, özellikle ergenliği başlatıcı hormonlar ve büyüme hormonun da salınım yetersizliği ortaya çıkar. Bu durum boy kısalığına ve ergenliğe geç girmeye neden olur.
Yuva çocuklarıyla ilgili çok güzel bir araştırma sonucundan bahsetmek isterim. Yuva çocuklarında boy uzunluğunun akranlarından kısa olması bilinen bir durumdur, bu çocuklarda büyüme hormonu salınımı bozuk olduğundan yeterli büyüme sağlanamaz. Bu çocuklar bir anne-babaya evlat olarak verildiğinde boylarında artış gözlenmiş ve akranlarını yakalamışlardır. Oluşan sevgi ortamı ve stresin ortadan kalkması, hormon salgılanmasını olumlu etkileyerek, boy artışının normalleşmesine neden olmuştur.
Aşırı şişmanlık büyümeyi nasıl etkiliyor?
Obez (aşırı şişman) çocuklarda ergenlik normalden erken başlar. Şişman kız çocuklarında ergenliğin erken başlaması dışında kıllanma ve adet düzensizlikleri de görülebilir. Ancak, aşırı obez olan çocuklarda, ergenlik gecikmesi de görülebileceği unutulmamalı. Bu sorunlar da boy uzamasını olumsuz etkiler. Ayrıca aşırı şişmanlık çocuk ve ergende çeşitli organ ve sistemleri etkiler. Aşırı şişman çocuklarda yüksek tansiyon, solunum bozuklukları, şeker hastalığı, ortopedik bozukluklar ve psikososyal bozukluklar ortaya çıkabilir.
Obez çocukların yüzde 10-30’unda hipertansiyon vardır. Kan yağlarının yüksek olmasına bağlı olarak kalp-damar hastalıkları görülme oranında artış, karaciğer yağlanması, safra kesesi hastalıkları ortaya çıkabilir. Obez kızlarda erken kemik gelişimine bağlı olarak, erken adet görme ortaya çıkabilir. Ayrıca adet görememe, çeşitli adet bozuklukları da sık görülen şikayetler arasındadır. Obez çocuk ve gençlerde ağırlık artışına bağlı olarak, eklemlere aşırı yük binmesi nedeniyle çeşitli ortopedik bozukluklar da ortaya çıkabilir.
Aşırı şişman çocuklar doktor kontrolünde olmalı
Obezite normal büyüme - gelişmeyi olumsuz etkileyebilir. Bu nedenle obez çocuklar mutlaka doktor kontrolü altında olmalı. Başlangıçta beslenme öyküsü, aile öyküsü, sistem muayeneleri, fizik aktivite öyküsü, büyüme kayıtlarının değerlendirilmesi ve bazı laboratuvar incelemelerin yapılması gereklidir. Tiroid hastalığı, diyabet gibi obeziteye neden olabilecek endokrin hastalıkların mevcut olmadığı saptanmalı.
Çocuğun beslenme öyküsü önemli. Çünkü bazı çocuklar çok fazla miktarda yememelerine karşın, aldıkları besinlerin yüksek düzeyde karbohidrat ve yağ içermesi nedeniyle kilo alır. Doktor ailenin beslenme alışkanlığını, ailede başka bir obez bireyin varlığını, ailede kalp-damar hastalığı ve diyabet öyküsünün olup olmadığını öğrenmek isteyecektir. Çocuğun fiziksel aktivitesini ve ruhsal durumunu değerlendirecektir. Obez çocuklar genellikle aynı yaş ve cinsteki yaşıtlarına göre daha hızlı büyürler. Ancak erişkin boyları genellikle normal sınırlardadır.
