Maymun çiçeği kabusu, dünya alarma geçti! Nasıl bulaşıyor, belirtileri nelerdir, ölümcül mü?

Maymun Çiçeği virüsü tüm dünyada yayılmaya devam ediyor. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, geçtiğimiz Pazar günü (22 Mayıs) öğleden sonra yaptığı Twitter paylaşımında, virüse Türkiye'de rastlanılmadığını söyledi ve kamuyouna müsterih olma çağrısında bulunmuştu.19 Mayıs 2022 Cuma günü, DHA'dan Beril Sönmez'in haberine göre Dünya Sağlık Örgütü açıklama yaparak dünya çapında teyitli 80 maymun çiçeği vakası olduğunu, 50 vakanın da inceleme altında olduğunu duyurmuştu ancak her geçen gün vaka açıklamaları artıyor.Bugün (23 Mayıs Pazartesi) aldığımız haberlere göre İsrail, İsviçre ve Avusturya'da maymun çiçeği virüsüne bağlı yeni vakalar tespit edildi. Böylelikle dünya çapında vaka bildiren ülke sayısı 15'e yükseldi.BBC Sağlık ve Bilim Muhabiri James Gallagher'in BBC Türkçe'nin internet sitesinde yayınlanan Maymun çiçeği virüsü: Endişelenmeli miyiz yoksa görmezden mi gelmeliyiz? başlıklı yazısında virüsün ilk ortaya çıkışını şöyle anlatmıştı:Virüs yabani hayvanların vücutlarında bulunuyor. Adı maymun çiçeği olmasına karşın da aslında kemirgenlerde görülüyor. Batı ya da Orta Afrika'daki yağmur ormanlarında dolaşan birisi enfekte olmuş bir hayvanla temas kurdu ve bu virüsü kaptı. Enfekte olan kişinin derisinde içi sıvı dolu kabarcıklar oluşuyor ve bunlar sonra kabuklaşıyor. İnsana bulaşarak doğal yaşam alanının dışına çıkan virüs yayılmakta zorlanıyor. Bunun olabilmesi için uzun ve yakın temas gerekiyor. Bu nedenle de salgınlar dar çerçeveli oluyor ve kendi kendine yok oluyor.Ancak burada bir parantez açmamız gerekiyor. Virüsün kimden yayıldığı belli değil ancak Maymun çiçeği hakkında çıkan haberlerde virüsün cinsel birliktelik sırasında bulaştığı ve çoğunlukla vakalarda, genital bölgede lezyon görüldüğü söylenmişti. Bu bilginin getirdiği tehlike şu: Halk arasında damgalanacağı korkusu ile virüsün görüldüğü kişilerin bu konuda sağlık kuruluşuna başvurmalarında gecikmelere yol açması.Bu tehlike nedeniyle yakın zamanda Dünya Sağlık Örgütü bir açıklama yaptı. İNSAN GRUPLARINI DAMGALAMAK, SALGININ SONA ERMESİNE ENGEL OLURMaymun çiçeği virüsünün Covid-19’dan farklı bir şekilde yayıldığını belirten Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), maymun çiçeğinde yakın temasın yayılmada önemli rolü olduğunu belirtmişti.Kişilerin cinsel yönelimlerinin, bazı ülkelerin resmi sağlık kurumlarının vaka açıklamasına yansımasına dikkat çeken DSÖ “Bir hastalık nedeniyle insan gruplarının damgalanması asla kabul edilemez. İnsanların tedavi aramasını engelleyebileceği ve tespit edilemeyen yayılmaya yol açabileceği için bir salgının sona ermesine engel olabilir” dedi.ORTAK KULLANILAN EŞYALARDAN DA BULAŞIYOR!Bu açıklamanın önemi büyük, çünkü monkeypox sadece cinsel birliktelik ile bulaşmıyor. Monkeypox, sadece enfekte bir kişi veya hayvanla yakın temas yoluyla değil, virüs bulaşmış materyaller ile de insanlara bulaşabiliyor.Hastalık bir kişiden diğerine lezyonlar, vücut sıvıları, solunum damlacıkları, yatak örtüleri gibi kontamine eşyalarla birinden diğerine geçebiliyor. Ortak kullanılan bir havlu da maymun çiçeğinin bulaşmasına yol açabiliyor.Sözün özü, son dönemlerde dünyada hızla yayılmaya başlayan ve maymun çiçeği virüsü hastalığı olarak bilinen Monkeypox, Covid -19 pandemisinin etkileri henüz atlatılmamışken yeni bir endişe kaynağı olarak karşımıza çıkıyor.Peki, maymun çiçeği virüsü nedir? Yeni bir pandemi olma ihtimali var mı? Maymun çiçeği virüsü Türkiye’de görüldü mü ve ne tür önlemler alınması gerekiyor?Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Prof. Dr. Ayşegül Ulu Kılıç, maymun çiçeği virüsü hastalığı monkeypox hakkında tüm merak edilen soruları yanıtladı... MAYMUN ÇİÇEĞİ VİRÜSÜ MONKEYPOX NASIL BİR VİRÜSTÜR?Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Prof. Dr. Ayşegül Ulu Kılıç, Maymun çiçeği hastalığı (monkeypox) ilk olarak Orta ve Batı Afrika’nın tropik yağmur ormanlarında ortaya çıkan ve zaman zaman diğer bölgelerde de görülen maymun çiçeği virüsünün neden olduğu hayvanlardan insanlara bulaşan bir hastalıktır. diyor ve şöyle devam ediyor:Tipik olarak, ateş, deri döküntüleri ve büyümüş lenf bezleri ile kendini gösterir, bunların yanı sıra çeşitli tıbbi komplikasyonlara da yol açabilir. Genellikle 2-4 hafta süren belirtileri olan ve kendi kendini sınırlayan bir hastalıktır. Ağır vakalar ortaya çıkabilir. Son zamanlarda bu virüs kaynaklı ölüm oranları %3-6 olarak rapor edilmiştir.MAYMUN ÇİÇEĞİ VİRÜSÜ KOLAY BULAŞIYOR MU?Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Prof. Dr. Ayşegül Ulu Kılıç, virüsün bulaş yollarını şu şekilde detaylandırıyor:Monkeypox, enfekte bir kişi veya hayvanla yakın temas yoluyla ya da virüs bulaşmış materyaller ile insanlara bulaşır.Hastalık bir kişiden diğerine lezyonlar, vücut sıvıları, solunum damlacıkları, yatak örtüleri gibi kontamine eşyalarla birinden diğerine geçebilmektedir.Damlacık yoluyla bulaşma genellikle yüz yüze uzun süreli teması gerektirir ve bu durum da sağlık çalışanlarını, hane halkını ve aktif vakaların yakın temaslılarını risk altına sokmaktadır.Kişiden kişiye bulaş zinciri son yıllarda en uzun olarak 6 kişiden 9 kişiye çıkmıştır. Bunun nedeni çiçek aşısının yapılmaması nedeniyle toplumda azalan bağışıklığa bağlı olabilir.Anneden bebeğe bulaşma, gebelik ve doğum sırasında ve sonrası yakın temasla olabilir.EDİTÖRÜN NOTU: BBC'de yer alan habere göre bu virüs için özel bir aşı bulunmadığı için İngiltere, çiçek hastalığı aşısı stokları satın alma kararı aldı. İspanya'nın da maymun çiçeği hastalığına karşı kullanılmak üzere binlerce doz çiçek aşısı sipariş etmeye hazırlandığı bildirilmişti.KLİNİK TABLO ÇİÇEK HASTALIĞINA BENZİYOR MU?Maymun çiçeği virüsü monkeypox’ın klinik görünümü 1980 yılında dünya çapında eradike edildiği, yani tamamen silindiği ilan edilen çiçek hastalığına benzerdir.Çiçek hastalığına göre daha az bulaşıcıdır ve daha hafif seyirli hastalığa neden olur.Çiçek hastalığının eradikasyonu ve ardından çiçek aşısının durdurulması ile birlikte maymun çiçeği virüsü halk sağlığı için önemli hale gelmiştir. Maymun çiçeği hastalığının kuluçka süresi genellikle 6-13 gündür ancak 5- 21 gün arasında da değişebilir.Enfeksiyon iki döneme ayrılabilir. Ateş, baş ağrısı, lenf düğümlerinin büyümesi, sırt ağrısı, kas ağrısı, halsizlik ile karakterize ilk dönem 0-5. gün arasındadır. Lenf düğümlerinin büyümesi bu hastalık için belirgin bir özelliktir ve kızamık, çiçek, suçiçeği ayırımında önemlidir.Deri döküntüsü ateşten 1-3 gün sonra başlar. Döküntü, gövdeden ziyade yüz, kol ve bacaklarda daha yoğundur.Yüz (%95), avuç ve ayak tabanları (%75) etkilenir.Ayrıca ağız mukozası (%70), genital bölge (%30) ve konjonktiva (%20) etkilenir.Döküntüler önce düztabanlı, deriden hafifçe kabarık, sonrasında içi önce berrak sonra sarımsı sıvı dolu lezyonlar şeklinde gelişir. Lezyonlar birkaç adet veya binlerce olabilir.Belirtiler 2-4 hafta içinde kendini sınırlar.Çocuklarda şiddetli seyirli hastalık görülebilir.Bağışıklık yetmezliği olan kişilerde de ağır seyredebilir.Önceden çiçek aşısının koruyuculuğu olmasına rağmen bugün ülkelere bağlı olarak 40-50 yaş altındaki kişiler hastalığa daha duyarlıdır.Komplikasyon olarak, akciğer enfeksiyonu, sepsis, görme kaybı ve ensefalit ( beyin iltihabı) görülebilir. Maymun çiçeği virüsü hastalığı daha çok Orta ve Batı Afrika’nın tropik yağmur ormanlarına yakın yerleşimlerde görülmesine rağmen kentsel alanlarda giderek fazla ortaya çıkmaktadır. Kemirgenler (sincap, sıçan gibi) ve insan olmayan primatlar hastalığın hayvan konaklarıdır.Çiçek hastalığının ortadan kaldırılması sırasında kullanılan aşılar maymun çiçeği hastalığına karşı da koruma sağlamıştır. Bunun dışında maymun çiçeği hastalığının önlenmesi için onaylanmış olan yeni aşılar geliştirilmiştir. Çiçek hastalığının tedavisi için geliştirilen ilaçlar maymun çiçeği hastalığının tedavisi için de ruhsatlandırılmıştır. İnsan maymun çiçeği virüsü insanlarda ilk olarak 1970 yılında, 1968 yılında çiçek hastalığının ortadan kaldırıldığı Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde 9 yaşında bir erkek çocukta tanımlanmıştır diyen Prof. Dr. Kılıç, sözlerine şöyle devam ediyor:O zamandan bu yana vakaların çoğu kırsal, yağmur ormanları bölgesinde rapor edilmiştir. Bu tarihten sonra 11 Afrika ülkesinde insanlarda maymun çiçeği hastalığı bildirilmiştir.Maymun çiçeği virüsü hastalığı monkeypox sadece Batı ve Orta Afrika’daki ülkeleri değil, dünyanın geri kalanını da etkilediği için küresel halk sağlığı açısından önemi olan bir hastalıktır. Afrika dışında ilk monkeypox salgını 2003 yılında ABD de olmuştur ve evcil köpeklerle temas ile ilişkilendirilmiştir. Bu evcil hayvanlar ise Gana’dan getirilen sıçanlarla barındırılmıştır.Bu salgında 70’in üstünde vaka görülmüştür. Hastalık 2018’de Nijerya’dan İsrail’e, 2018’de Birleşik Krallık’a, daha sonraki yıllarda Singapur ve ABD’ye seyahat edenlerde görülmüştür. Son dönemlerde de Avrupa ülkelerinde virüsün yayıldığı bildirilmektedir. Bu durum mutlaka kontrol altına alınmalıdır. Sürveyans yani virüs konusunda sistematik gözlemler ve yeni vakaların hızlı tanımlanması, salgının kontrol altına alınması için kritik öneme sahiptir. Salgınları sırasında, enfekte kişilerle yakın temas, maymun çiçeği virüsü enfeksiyonu için en önemli risk faktörüdür.Sağlık çalışanları ve ev halkı daha büyük bir enfeksiyon riski altındadır. Maymun çiçeği virüsü enfeksiyonuna yakalandığından şüphelenilen veya bu bilginin doğrulandığı hastaların tedavisi ile bakımını yürüten ya da onlardan örnekler alan sağlık çalışanları standart enfeksiyon kontrol önlemlerini uygulamalıdır.Mümkünse, hastanın bakımı için daha önce çiçek hastalığına karşı aşılanmış kişiler seçilmelidir. Bireysel olarak da kişisel hijyen tedbirlerine özen gösterilmelidir. Bununla birlikte ortak eşya ile ortak alan kullanımlarında dikkatli olunmalıdır. Gelelim, benzer özellikler gösterdiği için çiçek aşısının maymun çiçeği virüsüne karşı koruyucu olup olamayacağına...Dünya Sağlık Örgütü, Küresel aşılama faaliyeti sonrasında 1980'de yeryüzünden silinen çiçek virüsü ile maymun çiçeği arasında genetik benzerlik bulunuyor. diyor. Bu yüzden çiçek aşısı yapılan kişiler maymun çiçeğine karşı da bir miktar koruma sahibi olabiliyor. Ancak virüsün 40 yıldan uzun süre önce yer yüzünden silinmesi ve ardından aşılama faaliyetlerinin durdurulması, genç nüfusu bu virüse daha açık hale getiriyor. Dünya Sağlık Örgütü, maymun çiçeği vakalarında çoğu vakada semptomların kendiliğinden geçtiğini belirtiyor. Ancak bazı kişiler için ölümcül olabiliyor. Dünya Sağlık Örgütü, virüs konusunda kimlerin tehdit altında olduğunu şu şekilde açıklıyor:Yeni doğan bebekler ve bağışıklık sistemi zayıf kişiler için bu virüs daha fazla tehdit oluşturuyor.Ağır vakalarda deri enfeksiyonu, zatürre ve körlüğe kadar ilerleyebilen göz enfeksiyonları görülebiliyor.Vakaların en sık görüldüğü Afrika ülkelerinde ölüm oranı yüzde 3 ile 6 arasında değişiyor.Fakat bu ülkelerdeki virüs tespit sistemlerinin kısıtlı olması nedeniyle hafif vakaların tespit edilmemiş olma ihtimali de yüksek.Bu nedenle gerçek ölüm oranı bundan daha düşük de olabilir.