Tanburi Cemil Bey kimdir?

Bestecilikte bir ekol olarak görülen Tanburi Cemil Bey, icracılığı, saz bestekarlığı ve sözlü eser bestekarı olarak ön plana çıkan sanatçılarımızdandır. Klasik kemençe, lavta ve viyolonsel ustası olan Tanburi Cemil Bey kimdir? İşte detaylar…

Türk Müziği’nde oldukça önemli bir yere sahip olan Tanburi Cemil Bey, icracılığı, saz bestekarlığı ve sözlü eser bestekarı olarak ön plan çıkan döneminin zirvesindeki sanatçılardan biri olmuştur. Bestecilikte bir ekol olarak görülen Tanburi Cemil Bey, Neo klasik dönemin önemli bestecileri arasında yer almaktadır. Türk tanbur, yaylı tanbur, klasik kemençe, alto kemençe, viyolonsel ve lavta ustası. Çok sayıda bestesi ve taş plak kayıtları vardır. Yaylı tanburu icad etmiştir.

1873 yılında İstanbul'da Molla Gürani semtinde doğmuştur. Annesi Zihniyar hanım, babası Tevfik Bey’dir. Annesi Zihniyar Hanım, Sultan II. Mahmud’un kızı ve Sultan Mecid’in kız kardeşi Adile Sultan'ın cariyesiydi. Zihniyar Hanım, Adile Sultan’ın sarayında yetişti. Daha sonra Tevfik Bey ile evlendi. Tanburi Cemil Bey’in abisi Bektaşi tarikatından bir derviş ve saz şairiydi. Diğer ağabeyi Ahmet bey de Musiki ile ilgilenmiş, tanbur, lavta, ud ve keman çalmıştır.

Tanburi Cemil Bey, ilk müzik bilgilerini orta okul sıralarında ağabeyi Ahmet Bey'den almıştır. Ahmet Bey’den nazariyat, Kemani Aleksan'dan Hamparsum ve Batı nota yazım sistemini öğrenmiştir. Müzik aleti çalmaya karşı ilgisi on yaşlarında keman ve kanun ile başlayan Cemil Bey daha sonra başladığı ve ismi ile bütünleşen tanbur sazı ile ustalık derecesine ulaşmıştır. Tanbûrî Cemil Bey'in Batı Müziğine olan ilgisini oğlu Mesûd Cemil kitabında, “Cemil Bey‟in Garp Mûsikîsine karşı alakasının ilk delilini Kemani Rıza Efendinin Tahir Bûselik Peşrevi üzerinde kullanmış olduğu melodik kurgudan açıkça görmek mümkündür. Kendi el yazısı ile kağıtları arasında bulduğum küçük bir not defteri, Lavinyak, Dökudre, Fetiz, Marmontel'in eserlerinden alınmış ve bizim makamlarla Batı Majör-Minörüne ve iki mûsikînin ses sistemine ait notlar mukayeseli neticeler inceleme hülasaları ve bütün bunlardan çıkan sorular ve meselelerle doludur‟ şeklinde bahseder. Tanburi Cemil Bey, Tamburi Ali Efendi'nin de öğrencilerindendir. Hatta Ali Efendi'nin, Tanburi Cemil Bey’i dinledikten sonra "eline bir daha tanbur almayacağını" söylediği rivayet olunsa da, ona eski tarz tanbur icrasını öğretmiştir. Tanburdan başka, klasik kemençe, lavta ve viyolonsel gibi sazları aynı ustalıkla icra ederek başlı başına bir ekol sahibi olmuştur. Müzik aleti çalmakta erişilmez bir mertebeye yükselmiş olan Cemil Bey aynı zamanda çok iyi bir bestekardır. Yaptığı eserlerle Türk müziği saz icrasına yepyeni ve modern bir tarz ve değişik bir yorum getirerek icracılığın mükemmelleşmesinde en büyük rolü oynamıştır. Özellikle, taş plaklara yapmış olduğu taksim kayıtları makam, üslup ve tavır açısından bir ders niteliği taşımaktadır. 29 Temmuz 1916'da İstanbul'da ölen Cemil Bey sözlü eserlerin yanında birçok saz eseri bestelemiştir. Taksimlerinin yanında, taş plaklara kaydedilmiş çok sayıda eseri bulunmaktadır. Öğrencileri arasında ilk kadın otomobil yarışçısı olan Samiye Cahid Morkaya da bulunur.

Güzel yazı yazmasıyla da tanınan usta ismin, 1901'de Arap harfleriyle ve batı notasıyla yazdığı "Rehberi Musiki" kitabı, daha sonra Türk alfabesiyle yeniden okuyucuyla buluşturuldu. Kitap, Türk musikisi için Batı müziğiyle karşılaştırmalı olarak kaleme alınan ilk nazariyat kitabıdır. Usta sanatçının bir de yarım kalmış "Kemençe metodu" isimli bir çalışması olduğu biliniyor. Tanburi Cemil Bey'in hayatına ilişkin bilgiler, oğlu Mesud Cemil'in "Tanburi Cemil'in Hayatı" kitabı, yazar Lütfiye Aydın'ın "Dehanın Sesi" isimli kitabıyla günümüze kadar ulaştı.

SAZ ESERLERİ

Muhayyer Peşrev, Muhayyer Sazsemâîsi, Isfahân Peşrev, Isfahân Sazsemâîsi, Ferahfezâ Peşrev teknik, Ferahfezâ Sazsemâîsi, Şedarabân Peşrev, Şedarabân Sazsemâîsi, Hicâzkâr Peşrev, Hicâzkâr Sazsemâîsi, Kürdîlihicâzkâr Peşrev, Nevâ Peşrev, Mâhûr Peşrev, Sûzidilârâ Sazsemâîsi, Bestenigâr Sazsemâîsi, Nikrîz Sirto, Nikrîz Longa 1, Nikrîz Longa 2, Nikrîz Zeybek, Rast Zeybek, Hüseynî Oyun Havası.