Giriş
Ege’nin rüzgarı, tuzlu denizin kokusuyla karışırken Çeşme’nin topraklarından yeni bir umut filizleniyor: Sakız ağacı… ‘Sakız Ağacım Çeşme’ projesinin öncü ismi Hasan Ege Tütüncüoğlu, çalışmalarını, dayanışmayı, sabrı, emeği ve geleceğe bırakılacak mirası anlattı.
Yüzyıllardır Akdeniz coğrafyasının simgelerinden sakız ağacı, şimdi yeniden Çeşme’nin geleceğinde kök salıyor. Bu dönüşümün ardında ise yerel üreticilerin inancı, belediyenin desteği ve sürdürülebilir tarım için verilen kararlı bir mücadele var. “Sakız Ağacım Çeşme” projesi, yalnızca bir ağaçlandırma girişimi değil; aynı zamanda doğayla uyumlu üretimin, kadın emeğinin ve yerel kalkınmanın birleştiği örnek bir model. Beş yıl içinde 100 bin sakız ağacını toprakla buluşturmayı hedefleyen proje hem bölgenin ekonomik geleceğine hem de çevresel sürdürülebilirliğine ışık tutuyor. Sakız ağacının karbon tutma kapasitesi, düşük su ihtiyacı ve doğal dayanıklılığı, iklim krizine karşı atılan adımların da somut göstergesi. Bu projenin öncü isimlerinden iri de Hasan Ege Tütüncüoğlu. Tütüncüoğlu, havai köklendirme yöntemiyle üç yıl içinde 30 bin fidanı toprakla buluşturdu. Onun ve yol arkadaşlarının çabaları sayesinde bugün Çeşme’nin farklı bölgelerinde sakız ağaçları yeniden filizleniyor. Tütüncüoğlu için bu yalnızca bir tarım projesi değil; Çeşme’nin her köşesinden damla damla sakız akacağı, geçmişin mirasının geleceğe taşınacağı bir yolculuk. Tütüncüoğlu ile hem sakız ağacının yolculuğunu hem de Çeşme’nin büyük hayalini konuştuk.
BEREKETLİ TOPRAKLARDAN ALINAN İLHAM
Sakız ağacı projesi nedir? Bu fikir nasıl ortaya çıktı?
Ben 1800’lerde Çeşme’ye yerleşmiş bir ailenin, 3. ve 4. kuşak ferdiyim. Dolayısıyla biz zaten Çeşme’de sakız ağacını biliyoruz. Bizim dedelerimizin bahçelerinde hala sakız ağaçları var. Pandemide evde otururken dedik ki; ‘Sakızı tekrar memleketimize nasıl kavuşturabiliriz?’ Bu konuyu araştırmaya başladım. Büyüklerim “Alaçatı’da İbrahim Topal var. Git onu bul” dedi. Bana bunu havai köklendirmeyle köklendirebildiklerini, eskiden 20 yılda elde edilen sakızın artık 5 yılda elde edilebildiğini söyledi ve hatta kendisinin amatör olarak her sene 50 civarı ağaç ürettiğini anlattı. Sonra Çeşme’de sakız reçeli yapan,
30 yıl önce Sakız’dan ağaç getirip dikmiş Coşkun Vural’ı bulduk. 2021’in sonunda onun ağaçlarından havai köklendirme metoduyla 5 bin sakız fidanı ürettik. Bugün 100 adetten 50 bine yakın sakız fidanı üretmiş duruma geldik. Bana feyz olan, otoyolda giderken Ege Orman Vakfı’nın hem farkındalık yaratan hem finansman modeli geliştiren panoları oldu. Dolayısıyla kamu kaynağı kullanmadan bağış toplayarak kooperatif ile belediyenin yeşil alanlarına ağaç dikmeye başladık. Onların tabelalarını görüp biz de bu modelle bağış toplayabiliriz dedik ve oldu.
Projenin en büyük zorlukları neler oldu?
Ekrem Oran’ın Belediye Başkanı olduğu dönemde seferberlik başlattık. Belediyenin Çeşme Alaçatı’da çok güzel bir sakız bahçesi var. 150 yaş civarı 93 ağaç mevcut. Milli Emlak’tan yer alamadığımız için ağaçları belediyenin yeşil alanlarına diktik. Çeşmeköy Tarımsal Kalkınma Kooperatifi ile projeyi geliştirdik. Sakız Adası’nın çeşmeye bakan her tarafında ağacımız yetişiyor.
ÖNÜMÜZDE DOĞRU BİR MODEL VAR
Daha önce Çeşme’de sakız ağacına yönelik proje hayata geçirilmiş mi?
Arka tarafta Sakız-Çeşme arasındaki rüzgarı alan Demircili Köyü’nde Orman Bakanlığı’nın çalışması var. O bölgede de sakızın yetiştiğini gördük. Şu anda 15-20 yaşında fidanlar var. Damla sakızı da üretildi. Daha önce de Orman Bakanlığı’nın çalıştayları olmuş. Birtakım çalışmalar yapılmış ama aşılama yöntemiyle denenmiş. Onlar da çok başarılı olmamış. Tarihte ilk Sakız’da mı Çeşme’de mi dikilmiş yani ana kara ayrılmadan önce var mıydı bilmiyoruz. Ama Sakız Adası’nda buna sahip çıkılmış. Cenevizliler o dönemde adaya hakim olup monopol bir ticaret kurmuş. Önümüzde çok doğru bir model var.
HER KESİMDEN DESTEK YAĞIYOR
Çeşmelileri projeye bakışı nasıl? Halktan ne tür geri dönüş alıyorsunuz?
Projeyi çevremizdekilere, Çeşme’nin yerlilerine, ve işletmelere anlattık. Proje tahminimizden hızlı gelişti. Çeşme halkı başta olmak üzere herkes projeye sahip çıktı ve destekledi. İlçe Tarım Müdürlüğümüz de sakız konusuna çok hakimdi. Bu bizi daha da motive etti ve yol gösterdi. Bütün çalışmalarımızda üniversiteler, Tarım Bakanlığı’nın ve Orman Müdürlüğü’nün araştırma enstitüleriyle istişare ettik. Hem akademik ve hem sahadaki çalışmalara, araştırmalara dayandırdık. Dolayısıyla projedeki çalışmalar aynı zamanda bir envanter oluşturulmasını sağladı. İlçe Tarım Müdürlüğü Çeşme Damla Sakızı’na coğrafi işaret başvurusu yaptı. Ve iki sene içerisinde hızlı bir şekilde sonuçlandı; Çeşme Kavunu’nun ardından Çeşme Sakızı da coğrafi işaret aldı. Şimdi de Avrupa Birliği’ne başvuru yapıldı. Laboratuvarda yapılan testlerde Sakız Adası ile Çeşme’deki sakızın yüzde 99.9 aynı olduğu sonucuna ulaştık. Yani Çeşme Damla Sakızı Chios mastikasıyla birebir aynı kalitede bir ürün.
SAĞLIĞA FAYDASI TIBBEN KANITLANDI
Sakız ağacından elde edilen ürünlerin hangi sektörlerde kullanımı öne çıkıyor?
Sakız sadece gastronomide değil, kozmetik ve farmakolojide de kullanılıyor. Biz sakızı sadece kahvede, dondurmada biliyoruz. Ama sakız Avrupa İlaç Birliği tarafından Herbal Medicine (bitkisel ilaç) ilan edildi. Yüzlerce tıbbi makale var. Bağırsak hareketlerine, mideye, reflü, ülser gibi sıkıntılara iyi geliyor. Anti-inflamatuar, anti-mikrobiyel ve anti-diyabetik özelliklerinin yanı sıra deri üzerindeki tamamlayıcı ve tamir edici özelliğinin olması, ağız sağlığında diş etleri, ağız yaraları, diş çekilmesi gibi konularda ve polimer üretmesi, dişlerdeki mikrobun üretilmesinin azaltılmasında faydalı olduğu tıbben kanıtlanmış durumda.
Proje bölge ekonomisine nasıl katkı sağlayacak?
Projemizde iki önemli ayak var. Bunlardan biri kadın istihdamı. Çalışmalarımızı Çeşme’deki ablalarımızla yapıyoruz. Şu an diktiğimiz ağaçlardan 4-5 yıl sonra 1.5-2 ton sakız alacağız. Bunu ancak yüzlerce kadınla temizleyebiliriz.
Bugün Çeşme’de sakız temizlemeyi bilen 10 kişi var. Biz diyoruz ki; “Bağışlarla toplanan ve belediyenin mülkiyetinde olan ağaçların hasat yetkisini kooperatif üzerinden kadınlarımıza verelim. Her sene 100 ağaç versek 10-15 kilo sakız üretir. Yani 150-200 bin lira kazanabilirler.
SOSYAL SORUMLULUK PROJELERİ YAPILIYOR
Yöre üreticileri ve genç girişimcileri bu alanda nasıl teşvik ediyorsunuz?
Çeşme Kaymakamı Mehmet Maraşlı ile Belediye Başkanı Lâl Denizli’nin özel olarak bu projeyle ilgili inanılmaz destekleri oldu ve bizim önümüzü açtılar.
Bu şekilde biz 100 adet bağış yapanların isimlerini caddelere, parklara, yeşil alanlara tabela ile koymaya başladık. Mesela orada görenler ‘Bu nasıl yapılıyor?’ diye soruyor. ‘Ben bir adet ağaç bağışlamak istiyorum’ diyenler olunca hemen ‘https://sakizagacimcesme.com’ web sitesini yaptık. Oradan bir adet ağacı istediğiniz kişiye hediye ediyorsunuz. Ağaç dikilir dikilmez ahşap etiketle üzerine isim yazıp bir barkod gönderiyoruz ve ağacınızı gelip ziyaret de edebiliyorsunuz. Hasat ve dikim etkinlikleri düzenliyoruz. Çeşme’deki bütün ilkokullara sakız ağacı bağışladık ve hepsinin bahçesine sakız ağacı dikip çocuklara sakız ağacını anlattık. Bugün Çeşme’deki çocuklar sakız ağacının nasıl dikileceğini, nasıl hasat edileceğini bilir. Kaymakamlığın Hayatın Anlamı Kitap Projesi kapsamında 50 tane çocuğumuzla Sakız Ağacı çocuk kitabını ve yazarını buluşturacağız. Sakız’ın her halinin resmedildiği tabloların yer aldığı sergi açacağız. Anıt ağaçların alttan aydınlatıldığı on tane tabelada sakızın hikayesini İngilizce-Türkçe okuyabildiğiniz, agro-turizm noktası oluşturacağız. İleride yoga nefes kamplarının olduğu projeleri de hayata geçirmek istiyoruz. Terkedilmiş olan Karaköy’de ‘Sakız Köy-Karaköy’ destinasyonu yaratmak istiyoruz.
DÜNYA MARKASI OLABİLİR
Sakız ağacı dışında farklı çevre veya tarım projeleriniz var mı?
Enginarla ilgili bir projem var. Müthiş kaliteli ve yeterli miktarda. Yani bütün Yarımada’yı toplarsanız 6-7 milyon enginar üretebiliyorsunuz. Sağlık için çok değerli, dünya mutfağında kullanımı artmış durumda ve Türkiye lider olabilir. Bölgedeki çiftçilerimiz çok bilinçli. Hibrit enginar yerine Ata tohumu enginara dönüyor. 5 milyon adet enginarı işleyip katma değerli hale getirip bütün dünya piyasasında lider olabilirsiniz. Fidan dikmek için kampanya yapıyoruz.
