Giriş
MUBI büyük bir iş başararak haklarını aldığı Berlinale 2021’in en iyi ilk filmi “Tat”ın (“Taste”) 16 Şubat’ta dijital prömiyerini yapacak. Tsai Ming-Liang ile Pedro Costa’yı birleştirip kendi evrimini yaratmak isteyen çarpıcı bir yapıt! Özel bir ‘tat’ için koreografilerden de, resim tablolarından da, metaforlardan da, kıyamet gizeminden de besleniyor. Vietnam sinemasından çıkmış en iyi ilk filmlerden biri, kalp atışlarınızı hızlandıracak!
FİLMİN NOTU: 7.6
KENDİ SEREMONİSİNE KAYAN EŞSİZ BİR SİNEMA YOLCULUĞU
Le Bao, filminin ilk 30-40 dakikasını diyalogsuz olarak tasarlamış. Bir evin içerisinde aslında ‘hapishane mi?’, ‘imalathane mi?’, ‘uzayda bir daire mi?’, ‘distopik bir evren mi?’ gibi soruları sorduruyor. Bu da gayet doğal. Zira “Delik”te (“The Hole”, 1998) usta yönetmen Tsai Ming-Liang kıyamet filmine imza atarken yeni milenyum korkusunu gözler önüne sermişti.
Burada ise bir Nijeryalı futbolcu merkeze yerleşiyor. Sakatlık probleminden dolayı sahalardan uzak kalan bir çeşit anti-sporcu hikayesi izliyoruz aslında. Onun iyileşme süreci ise aslında dört tane orta yaşlı ve sürekli çırılçıplak dolaşan Vietnamlı kadınla gerçekleşiyor. Bu durum aslında filme ayrı bir ‘tat’ katıyor. Yavaş yavaş kendi seremonisine, koreografisine, meditasyonuna kayan eşsiz ve tarifsiz bir sinema yolculuğu izliyoruz.
MING-LIANG’IN BİLİMKURGUYLA İLİŞKİSİ İLE COSTA’NIN RESİMLE BAĞLANTISI ARASINDA LEZZETLİ BİR BİRLİKTELİK
Aslında filmin Tsai Ming-Liang’ın bilimkurguyla ilişkisiyle Pedro Costa’nın resimle direk irtibatı arasında lezzetli bir bağ kurduğu söylenebilir. Onun “Down to Earth” (“Casa De Lava”, 1994) ile egzotik atmosfere soktuğu diyarlar birleşiyor. Ama müthiş tasarlanmış 97 dakikanın sonlarına doğru kaydıkça konuşmalarla bir itiraflar potpurisi de canlanıyor. Böyle müzikal seslendirmelerin ötesine de ilerleme gerçekleşiyor aslında!
Filmin nehir geçen evinin akla Mundruczo’nun “Delta”sını (2008) ve Imamura’nın “Kızıl Köprünün Altından Akan Ilık Sular”ını (“Warm Water Under A Red Bridge”, 2001) akla getirdiği muhakkak. Ama daha ziyade Vietnam sinemasının ikonik çıkışlarını hatırlatıyor sanki…
VİETNAM’DAN ÇIKAN EN İYİ İLK FİLMLERDEN
Tran Anh Hung ilk filmi “Yeşil Papaya’nın Kokusu” (“Scent of Green Papaya”, 1993) ile Oscar’da Yabancı Dilde Film adayı olup Cannes’da Altın Kamera alınca ülkeye cesaret getirmişti. Ama bir akım da yaratamamıştı. Sonrasında tek tük başarılı üretim izledik aslında.
Yine de onu takiben Tony Bui (“Üç Mevsim” /1999) ve Ash Mayfair’in (“Üçüncü Eş”/2018) yöresel açıdan doyumsuz yapıyı ‘fetiş’e dönüştürdüğünü görmek mümkündü.
Le Bao bunlar arasına adını yazdırıyor. Kaliteli üretime hasret ülkenin en iyi ilk filmleri arasına da oynadığını ispatlıyor.
KENDİ EVRİMİNİ ARAYAN YAPIT MÜKEMMELLİYETÇİ KARELERLE ÖRÜLÜ
Bu durum karşısında da aslında kameranın derin odakla arkayı da önü de aldığı o koreografi açısından mükemmelliyetçi ve detaycı kareler ikinci yarıdan itibaren hafif üst açıya kayıyor. Böylece evrim teorisinin incelenesi bir noktaya açılacağı da bize hissettiriyor. Bao burada kendi evrimini arayan bir filme imza atmış.
Bu da o temaya yaklaşırken Malick’in “Hayat Ağacı” (“The Tree of Life”, 2011) özentisi sayısız filmin peşine takılmasını engelliyor. Aksine bambaşka bir arayışı devreye sokuyor. Filmin finalinde bir sincabın deliğine girmesiyle birlikte aslında ‘reenkarnasyon mu, yeniden doğum mu, yoksa başka bir bedende yeniden geri dönüş mü?’ soruları da canlanıyor.
DANS KOREOGRAFİSİ İLE FUTBOLCU MATEM FİLMİ ARASINDA GİDİP GELİYOR
“Tat”ın (“Vi”, 2021) öylesine bir tat arayışına girerken aslında yüksek sanat eserine dönüştüğü de söylenebilir. Yer yer minimalist bir Vietnam dans koreografisi, yer yer bir anti-futbolcu matem filmi olarak gözüküyor. Ama bunların arasında kendine özgü artistik patinajıyla sinemasal ‘haz’ yaşatıyor. Esas inceliği de bu püf noktasında kopuyor sanki!
Tayvan Yeni Dalgası’nın öncülerinden Tsai Ming-Liang ‘ciddi’ filmlerle başlasa da zamanla özgün bir ‘poker surat komedisi auteur’ü’ne dönüşmüştü. Burada onun olgunluk döneminden çıkıp Costa’yla çarpışan ama bu iki vizyonu başka bir damarla hissettiren bir yapı var. Gerçekten de işin içine çiğ balığın, kılıçbalığının girmesiyle de denizle başka bir reenkarnasyon sözü veriliyor.
‘SUGAR’IN MIGUEL’İNE NİJERYA’DAN KARDEŞ Mİ?
“Tat” bu durumu çevreci mi tasarlıyor tartışılır. Ama Nijeryalı futbol Bassley’nin (Olegunleko Ezekiel Gbenga) kapanış karesinin hemen öncesinde otlara doğru yolculuğa çıktığını ve bunun bize plan sekans olarak yansıdığı görülüyor. O ise Boden-Fleck ikilisinin mucizevi beyzbol filmi “Sugar”daki (2008) Dominik Cumhuriyeti doğumlu Miguel’e kardeş olarak geliyor!
Film uzun planlardan ve derin odaklardan karşımıza çıkan koreografi zekasıyla dikkat çekiyor. Sinemayı adeta baştan sona kökleyen bir denge unsuru olarak kullanıyor. Bunun adını ise yüksek sanat koyuyor!
VIDEO-ART ‘TAT’INDA BİR SANAT ESERİ
Açılışta yaptığı ile finalde ulaştığı nokta arasında bağ kurarak da yıllarca anılacak alt metinler çıkarmayı beceriyor. İlk 30 dakikada aynı yere mi gidiyor derken kendi evrimini yaratmak istiyor. Vietnam’ın kenar mahallerinden, o kokuşmuş, kirli ve çürük dünyadan bize tesir eden aslında bir diriliş hikayesi özünde. Ama bunun adı da video-art kıvamında planlanan Vietnam-Nijerya kırması bir sanat eseri kıvamında geliyor.
Le Bao, kendi dünyası ve giriş-çıkışları olan bir ‘ev’ inşa ediyor. Onun içine girip intihar etmek de, acı çekmek de, ilişki yaşamak da, iyileşmek de mümkün. Ancak o simgesel yer dışında bir hayat var mı tartışılır.
NOLLYWOOD KARŞITI YÖNETMENLERE BİR YENİSİ VİETNAM’DAN EKLENDİ!
Bu sayede hem Nijerya’nın Nollywood üretimlerine ders niteliğinde gibi gözüküyor hem de stil adına ‘Black Lives Matter’ döneminde kendi dilini konuşan bir siyahi tenli temsili sunuyor. Hollywood’da da bu anlamda yanlış kullanılan karakterlere derslik geliyor.
“Tat”, bunu 97 dakikada yeni bir cinsin ya da dünyanın başlangıcı gibi planlayarak da kimlik bunalımına dair kendi yönelimini belirliyor. Bu durumun berraklığı asap bozucu! Finalde üzerine düşünüp yeni evrim veya dirilişe doğru yol almak istiyoruz.
