Giriş
İstanbul Üniversitesi Nöroloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Haşmet Hanağası anlatıyor.
ALZHEIMER’DA NE TÜR DAVRANIŞSAL SORUNLAR GÖRÜLÜR?
Hastanın karakterinde değişiklik olabilir. Hasta çok hırçınlaşabilir. Gece uyumayıp gündüzleri uyulabilir. Güneş battığında sarsılabilir. Hezeyanları olabilir, yani olmayan bir şeyi varmış gibi algılayabilir. Bazı hastalarda yakınlarıyla ilgili kıskançlık hezeyanları ortaya çıkabilir. Evini tanımayabilir, “Burası benim evim değil” veya “Sen benim yakınım değilsin” diyebilir.
ALZHEIMER NASIL TEŞHİS EDİLİR?
Öncelikle hasta yakınları ve hastayı dikkatli dinliyoruz. Hastayı zihinsel bir muayeneden geçiriyoruz. Başta bellek olmak üzere zihinsel alanları test ediyoruz. Mutlaka bir beyin görüntülemesi istiyoruz. Çünkü Alzheimer hastalığında beyinde ilerleyici hücre ölümüne bağlı atrofi dediğimiz bir küçülme oluyor. Kafa karıştırıcı veya genç hastalarda beyin omurilik sıvısını inceleyip anormal protein değişikliklerine bakabiliyoruz. Gerekli göründüğü taktirde ileri görüntüleme ve genetik incelemeler yapılabilir.
TEDAVİ EDİLEBİLİR Mİ?
Kesin bir tedavisi yok. Beyindeki hücre ölümünden kaynaklanan kimyasal değişikliklere yönelik bazı ilaçlar kullanıyoruz. Bunlar bazı hastalarda olumlu etki yapabiliyor ve sürece olumlu etkisi var. Elbette, ilaçlar kullanılsa da kullanılmasa da yıllar içinde hücre ölümü devam ediyor. Ancak yakın gelecekte Alzheimer hastalarında beyinde biriken “amiloid” proteinini temizlemeyi hedefleyen yeni ilaçların piyasaya çıkması bekleniyor. İlave olarak davranışsal sorunların tedavisi için bazı psikiyatrik ilaçları da kullanmamız gerekebiliyor.
YENİ ÇALIŞMALAR UMUT VERİCI Mİ?
Pek çok çalışma var. Artık hastalığı erken tanıyabiliyoruz. ‘Acaba hücre ölümü olmadan ilaç verirsek anormal proteinleri erken temizlersek hastalığı önleyebilir miyiz?’ mantığı ile hareket eden çok sayıda araştırma yürütülüyor. Bunlardan bir tanesi tartışmalar olsa da hayata geçmeye başladı. Sonuçları birkaç yıl içinde göreceğiz.
HASTA YAKINLARINA NE SÖYLEMEK ISTERSİNİZ?
Alzheimer, hasta yakınlarını da çok etkilediği için mutlaka destek almalılar. Bu noktada ücretsiz bilgilendirme ve destek hizmeti veren Türkiye Alzheimer Derneği’nden faydalanabilirler. Ayrıca gereksiz ilaç, vitamin, bitkisel ilaçlardan uzak dursunlar. Özellikle de ot, bitki tüccarlarından... Bunlar hem maddi hem de manevi olarak yıpratıyor. Üstelik bazen bu tür destekler hastaları daha da kötüleştirebiliyor.
ALZHEIMER İÇİN ALARM BELİRTİLERİ
Aşağıdaki belirtilerden biri veya birkaçını kendinizde ya da bir yakınınızda fark ettiyseniz, zaman geçirmeden doktora başvurun.
Günlük yaşamı etkileyecek düzeyde unutkanlık. Özellikle yakın tarihli olayları ve insan isimlerini anımsayamama.
Alışveriş, yemek pişirme ya da basit bir aleti çalıştırma gibi günlük işleri yerine getirmekte güçlük çekme. m Sözcükleri bulmakta zorlanma, kelimeler yerine daha fazla “şey” kullanma.
Tarihleri ve bilinen yolları unutma.
Basit konularda karar verme güçlüğü. Örneğin giysi seçimi.
Hesap ya da planlama yapma gibi pratik düşünme becerilerinin azalması. Eşyaları yanlış yerlere koyma (buzdolabına ayakkabı çekeceği koyma gibi.)
Ruh hali ve davranışlarda değişiklik (kolayca ağlama ya da sinirlenme gibi). Kişilik değişiklikleri (çevredeki insanları suçlama gibi.) Sorumluluktan kaçınma. Yeme alışkanlıklarının değişmesi, hiç yemememe ya da aşırı derecede şekerli besinler tüketme. Koku algılamasında bozukluk. Daha önceden iyi tanınan kokuları ayırt etmekte güçlük.
COVID-19 BUNAMA NEDENİ Mİ?
Henüz COVID-19 ve bunama arasında kesin bir ilişki olduğunu söylemek zor. Ancak elimizdeki birtakım bilgiler COVID-19 geçiren kişilerde gelecekte bazı nörolojik hastalıklar için risk olabileceği yönünde. Ancak kesin bir şey söylemek için zaman geçmesi gerekiyor.
BEYİN SİSİ NEDİR?
COVID-19 geçiren hastaların bir kısmında hastalık sonrası dikkat dağınıklığı, konsantrasyon güçlüğü, unutkanlık, kelime bulma güçlüğü, okuduğunu anlamama, zihinsel performans gerektiren işlerde zorluk çekmek gibi bulgular olabiliyor. Bu durum beyin sisi olarak adlandırılıyor ve özellikle hastalığı ağır geçirenlerde daha fazla görülüyor.
ÖLÜM ORANLARI DAHA YÜKSEK
COVID-19’un etkileri kişiden kişiye oldukça değişiyor. Ancak genel kanı ve elimizdeki veriler COVID-19’un bunama ve diğer nörolojik hastalıkları oldukça olumsuz yönde etkilediği. COVID-19’dan ölüm oranları bunama da dahil olmak üzere tüm kronik nörodejeneratif hastalıklarda (Alzheimer, Parkinson, gibi sinir hücrelerinin kaybıyla giden hastalıklarda) daha yüksek.
