Giriş
Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Derya Uludüz anlatıyor...
Koronavirüs unutkanlığa neden oluyor mu?
COVID geçiren kişilerde hastalık sırasında ya da hastalıktan haftalar sonrasında bile net düşünememe, kafa karışıklığı, konsantrasyon sorunları, günlük kelimeleri bulmada zorlanma gibi yakınmalar dikkatimizi çekti. Bu hiç de nadir değildi. Özellikle hastalığı şiddetli geçirenlerde ve yoğun bakımda yatan 10 kişiden birinde bu belirtileri gördük. Hastalar, ‘Kafamı toparlayamıyorum’, ‘İşime odaklanamıyorum’, ‘Konuşurken kelimeler dilimin ucuna geliyor ama bulamıyorum’, ‘Net düşünemiyorum’ gibi yakınmalarla başvuruyor.
Peki, neden bu tür yakınmalar ortaya çıkıyor?
Burada temel neden bağışıklık sisteminin koronavirüse verdiği tepki. COVID sırasında savaşan sitokin dediğimiz bağışıklık hücrelerimiz çok yoğun bir şekilde çalışıyor. O kadar ki artan bağışıklık aktivitesi, beyinde biriken sitokinlerin beyin dokusuna zarar vermeye başlamasına neden oluyor. Bağışıklık sistemi virüse tepki olarak hızlandığında beyin içinde bir sitokin patlaması oluyor ve beyne yapısal zarar veriyor. Bunun yanı sıra virüsün kendisinin damarlar ve sinirler yolu ile beyne sessizce girme ihtimali yüksek. Bu da beyinde hasar oranını artırıyor. Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Derya Uludüz anlatıyor
Koronavirüs bu etkisiyle Alzheimer’i tetikleyebilir mi?
Bilim insanlarının korktuğu konu da bu. Virüs sessizce beyne girip özellikle oksijene hassas hipokampüs denen hafıza bölgesinde yerleşmeye eğilimli. Dolayısıyla virüsün o bölgelerin harap olmasına yol açabileceği düşünülüyor. Bağışıklık sisteminin virüsle mücadele için salgıladığı sitokin gibi bazı savaş hücreleri aynı zamanda beyne yönelik bir toksin etkiye neden olabilir. Bu da bilişsel işlevlerde sorunlara yol açabilir. Yani uzun vadede hafızamızda etkilenmelere neden olma olasılığı var.
Alzheimer sık görülen bir sorun mu?
Türkiye’de 600 bin kadar Alzheimer hastası olduğu tahmin ediliyor. Yaşlı nüfusun artmasıyla her yıl bu sayı daha da yükseliyor. Hatta sadece yaşlı nüfusta değil, ailesel nedenlerle 30-40 yaşlarında bile Alzheimer ile karşılaşılabiliyor. Dünyada 44 milyon demans hastası var. 2050 yılında bu sayının 2 katına çıkması bekleniyor.
Unutkanlık neden sürekli artıyor?
Beynin sağlıklı çalışması için 4 temel etken gerekiyor. En önemlisi beyni iyi besleyeceksiniz. Maalesef günümüzde o kadar sağlıksız besleniyoruz ki... Beslenmek için vakit bile bulamıyoruz, yemeklerimizi ayakta atıştırarak hızlıca yiyerek geçiştiriyoruz. İşlenmiş hazır gıdalar tüketiyoruz çünkü gerçekten zamanımız yok. Beyin beslenemeyince enerji elde edemiyor ve bu da sorunların başlamasına neden oluyor. İkinci önemli etken beyni sürekli uyaracaksınız. Beyne egzersiz yaptırmak sadece bulmaca çözmek değil. Beyni sürekli uyarıda tutacak aktiviteler yapmalısınız. Farklı yollar denemek, yeni bir dil öğrenmek gibi. Beyni aktif tutmadığınızda sinir hücreleri arasındaki bağlantılar zayıflıyor ve iletim etkileniyor.
HAFIZANIN DÜŞMANLARI
Üçüncü etmen iyi uyuyacaksınız. Beyin sürekli dış uyaranlar alırsa bir süre sonra yorulur ve dinlenmeye ihtiyaç duyar. Dördüncü etken ise beyni stresten uzak tutacaksınız. Stres kortizol hormonunu salgılanmasına yol açarak hafıza bölgesine zarar verir. Oysa günümüz yaşamına baktığınızda sürekli stres içinde koşuşturma halindeyiz. Yemek yiyecek vakit bulamıyoruz, markete bile araba ile gidiyor, hareketsiz yaşam sürüyoruz. Beyin sinir hücrelerinde bozulmanın en önemli nedenleri kötü beslenme, paketli-katkılı gıdalar, hareketsiz yaşam ve dinlenmemiş bir zihindir. Tabii insan ömrünün uzaması da unutkanlık nedenlerinden bir diğeri. Yaşam uzadı ama yaşamın sağlıklı olan bölümü uzamadı, hastalıklarla boğuştuğumuz ileri yaş dönemi uzadı. Doğal olarak artan yaşla birlikte unutkanlık sıklığın da artış gösterdi.
Her unutkanlık Alzheimer belirtisi midir?
Zaman zaman unutkanlıklarımızın olması aslında anormal bir durum değil. Fakat her unutkanlık Alzheimer belirtisi değil. Unutkanlık; depresyon, beslenme yetersizlikleri, ilaç yan etkisi gibi geçici nedenlerle de ortaya çıkabiliyor. Önce bu nedenlerin gözden geçirilmesi gerekiyor.
NE ZAMAN ÖNEMSENMELİ?
- Sık sık anahtarlarınızı, gözlüğünüzü nereye koyduğunuzu unutuyorsanız,
- Aynı soruları tekrar tekrar sormaya başladıysanız,
- Alışveriş yaparken para üstü almak gibi, yemek pişirirken ocakta unutmak gibi günlük aktivitelerde zorlanmaya başladıysanız,
- İsimleri unutuyorsanız ve bu çok sık oluyorsa,
- Yakın geçmişi unutuyor ama eski olayları hatırlayabiliyorsanız,
- Bildiğiniz yolları unutuyorsanız,
- Hesap yaparken eskiye göre zorlanıyorsanız,
- Eskiye göre daha sinirliyseniz ve öfke patlamaları yaşıyorsanız,
- Etrafınızdakiler sizin unutkan olduğunuzu sık sık vurguluyorsa,
- Planlama ve organizasyon yapmada zorluklar yaşıyorsanız,
- Empati ve yargı kabiliyetinde sorunlar varsa bir uzmana başvurun.
