14. isimde karar kıldı!

Gazi Mustafa Kemal’e Soyadı Kanunu’ndan sonra Atatürk soyadı verildiği herkes tarafından biliniyor. Ancak Atatürk soyadının nasıl bulunduğunu ise pek çok kişi bilmez. Gazi Mustafa Kemal’e “Atatürk” soyadı Saffet Arıkan’ın armağanıdır. Soyadı Kanunu çıkmasına rağmen Gazi Mustafa Kemal’e henüz bir soyadı verilmemişti. Atatürk ifadesi ilk kez II. Türk Dili Kurultayı’nda Saffet Arıkan’ın Dil Bayramı için hazırladığı nutkun taslağında yer aldı. Nutkun taslağına Dolmabahçe Sarayı’nda göz atan Gazi Mustafa Kemal, nutkun giriş cümlesinde yer alan “Ata Türk” ifadesini “Çok güzel bir buluş” diyerek beğendi ama nutkun sonunda yer alan “Türk Atası” ifadesini çok iddialı bularak kaldırdı.

Saffet Arıkan, yaşanan gelişmeleri şöyle anlatıyor: “Maarif Vekili olmadan evvel, 1934’te Dil Kongresi’nde, Dil Tetkik Cemiyeti Başkanlığı’na getirildim. Kongreden bir müddet sonra, 26 Eylül tarihi, Dil Bayramı idi. Bunun için bir nutuk hazırlamam lazım geliyordu. Bu nutuk, müsveddede görüldüğü gibi ‘Ulu önderimiz Atatürk Mustafa Kemal’ diye başlıyordu. Atatürk o tarihe kadar, soyadı kanunu çıktığı halde henüz soyadı almamıştı. Nutku kendisine gösterdim. Atatürk, kelimesini görür görmez üzerinde durdu. Birçok kereler bu kelimeyi tekrar etti. Ancak müsveddede tashihler yaptığı halde, Atatürk’e dokunmadı. Müsveddenin sonlarında bir de Türk Atası diye bir terkip kullanmıştım. Bunu daha fazla iddialı bularak Atatürk tarzında tashih etmemi emretti. Başka bir şey söylemedi. Ben nutkumu verdikten epey sonra, Gazi Mustafa Kemal, Atatürk’ü soyadı olarak aldı.” Gazi Mustafa Kemal, “Atatürk” soyadını aldıktan sonra, isimde geçen “ata” sözcüğünün Türkçe olup olmadığı konusunda araştırma yapılmasını talep etti. Yapılan araştırmalar sonucunda “ata” kelimesinin Türklük kadar eski olduğu vurgulanarak, Türkçe olduğu tescil edildi.

Dil Bayramı günü İstanbul Radyosu’nda Saffet Arıkan tarafından okunan nutuk, bir gün sonra Hâkimiyet-i Milliye gazetesinde yazılı olarak yayımlandı. Saffet Arıkan, aslında soyadı bulmak amacıyla Atatürk ifadesini kullanmadı ama bu ifadeyi çok beğenen Gazi Mustafa Kemal, Ankara’ya döndükten sonra fikrini sormak için Naim Hazım Onat’a “Atatürk mü, Türkata mı?” diye sordu. Naim Hazım Onat da “Birincisi! Türkatası gerek yazılışta, gerek söylenişte biraz tuhaf geliyor” karşılığını verdi. Daha sonradan Naim Hazım Onat’ın da bulunduğu bir sofrada Gazi Mustafa Kemal, Atatürk soyadı için Saffet Arıkan’ı göstererek “Beyefendinin armağanlarıdır” dedi. Atatürk soyadını Arıkan’ın bulduğunu ilk kez orada öğrenen Onat, Arıkan’ın yanına giderek “Bunu siz mi buldunuz?” diye sordu, Arıkan gülümseyerek “İltifat buyuruyorlar” dedi.

Soyadı Kanunu kabul edildikten sonra Gazi Mustafa Kemal’e soyadı bulunması için adeta seferber olundu. Hatta CHP Meclis Grubu’nda dilci ve tarihçilerden oluşan bir komisyon kuruldu ve arayışlar başladı. Çalışmalar neticesinde Gazi Mustafa Kemal’e “Atatürk’ten” önce şu 13 soyadı önerildi:

ETEL: Attila’nın adının orijinal söylenişidir. Büyük nehir, ırmak anlamına da gelir. ETELALP: Altay dilinde ‘büyük kahraman.’ KORKUT: Korkusuz, yavuz, heybetli. ARIZ: Türk kahramanlarından Alp Arız’dan esinlenerek önerilen bir sıfat. ULAŞ: Türk kahramanı Ulaş oğlu Salur Kazan’ın ismi. YAZIR: Türk kahramanı Yağlıkçı oğlu Yazır’ın ismi. EMEN: Türk kahramanı Ucen oğlu Emen Beg’in ismi. ÇOĞAŞ: Güneş, ışık. SALIR: Türk kahramanlarından birinin adı. BEGİT: Sağlam, kavi. ERGİN: İrfan sahibi, mütekamil. TOKUŞ: Bir Türk kahramanın adı “Ertokuş-Cengaver.” BEŞE: Mümtaz, seçkin kimse.