Giriş
Ord. Prof. Dr. Aydın Sayılı, Harvard Üniversitesi’nde doktora çalışmasını tamamlayarak dünyada ilk bilim tarihi doktoru unvanını alan, ülkemizde bilim tarihi kürsüsünü kuran ve ordinaryüs profesör unvanı verilen son kişidir. Aydın Sayılı’nın yukarıda saydığımız vasıfları kazanmasına neden olan mevzu, lise son sınıfta Atatürk ile yaşamış olduğu bir sınav anısıdır!
***
Atatürk, zaman zaman okulları ziyarete gider. 28 Haziran 1933’te yolu Ankara Erkek Lisesi’ne düşer. Kapıya siyah bir Lincoln yanaşır, içinden Salih Bozok, Reşit Galip ve Atatürk iner. Öğrenciler, Atatürk ve mahiyetini coşkuyla alkışlar. Atatürk, gençleri selamlayarak okula girer. Beraberinde Milli Eğitim Bakanı, Ankara valisi, Ankara garnizon komutanı ve diğer devlet erkanı vardır. Atatürk, sınav heyetinin en faal üyesidir. Birçok soruyu kendisi sorduğu gibi öğretmenleri de soru sormaya teşvik eder.
***
Sınava ilk giren öğrenciler, 6-F sınıfından Orhan Veli ve Oktay Rıfat’tır. Heyetin ve Atatürk’ün sorularını yanıtlayan Orhan ve Oktay, mezun olmaya hak kazanan ilk öğrencilerdir. Hemen sonra Aydın Sayılı gelir. Sınav, Sayılı için şanslı başlar. Sorular bildiği, çalıştığı yerlerden gelir. Bir saat 20 dakika süren sınavın tüm sorularını Atatürk sorar. Bazı sorulara verdiği yanıtların Atatürk’ü tatmin etmediğini düşünür, fakat Atatürk’ün gösterdiği tepkiler oldukça olumludur.
***
Sayılı’nın sınavından memnun kalan Atatürk, Milli Eğitim Bakanı Dr. Reşit Galip Bey’e ‘Bu öğrenci ile ilgilenin, burslu olarak yurtdışına gönderin’ talimatı verir! Makama çağrılan Sayılı’ya, sınavdaki başarısı ve Atatürk’ün takdirini kazanmasından dolayı tebrik mektubu verilir. Ayrıca yükseköğretime ilişkin bir planı olup olmadığı sorulur. Sayılı, su mühendisi olmak istediğini söyler.
***
Milli Eğitim Bakanlığı konuya ciddiyetle eğilir, bilim tarihinin Sayılı’ya uygun bir meslek olacağına karar verir. Sayılı, Atatürk’ün isteğiyle devlet bursuyla yurt dışına gönderilir, Harvard’a gider. Bilim tarihi üzerine dünyada ilk doktora yapan kişi unvanını kazanır. Hemen sonra Türkiye’ye gelip bilim tarihi kürsüsünü kurar. Uluslararası bilim tarihi üyeliğine seçilir. Binlerce Türk gencini yetiştirir. Atatürk’ün sınava gelmiş olması, Sayılı’nın bundan sonraki hayatının seyri üzerinde büyük etkisi olmuş. Türkiye Cumhuriyeti’nin parlak ve aydın zihinleri böyle zekice stratejiler ile ortaya çıkmış, bin bir zorlukla gönderildikleri dış dünyadan öğrendiklerini vatana dönüp binlerce gence aktarmışlardır.
