Giriş
Cerre çıkmak, Osmanlı’da Ramazan geleneklerinden biridir. Osmanlı’da medreselerde yaz tatilleri ‘Üç Aylar’da verilirdi. Bu tatillerde medrese talebeleri hem bilgilerini pekiştirmek, hem de dini konularda halkı aydınlatmak için imparatorluğun farklı bölgelerine gönderilirdi. Bu göndermeye ‘cerre çıkmak’ denirdi. Osmanlı’da yapılan bu uygulama, günümüz üniversitelerinde yapılan stajları çağrıştırıyor.
***
Tanınmış psikologlardan Amerikalı Lewis Terman, Enderun Mektebi’ne alınan çocuklar için “Zeka seviyesini ölçmek için ilk defa test yöntemi, Osmanlı’da Enderun Mektebi’ne seçilen öğrenciler için uygulanmış” diyor. Amerikalı ünlü eğitimci Andreas Kazamias’ın ‘Platon’un idealindeki okul’ olarak nitelendirdiği Enderun, bir bakıma “Üstün Yetenekliler Fabrikası” gibiydi.
Kazamias “Kişinin yeteneklerine değer verip onları en iyi biçimde geliştiren Enderun, Osmanlı’nın düzenli, kendine özgü bir eğitim sistemini kurup başarılı sonuçlar aldıklarını gösteriyor ve eğitim tarihinde önemli bir yer tutuyor. Enderun, üstün yeteneklilerin eğitiminde dünyadaki ilk sistemli eğitim örneğini oluşturuyor” diyor.
***
Osmanlı’da 1839 yılında Maarif Teşkilatı'nın yaptığı bir düzenleme ile eğitim sistemi 4+4+3 şeklinde uygulanıyordu.
İPTİDAİLER: Klasik dönemin Sıbyan okulları diyebiliriz. Her mahallede bulunması zorunlu olan bu kurumlarda eğitim süresi 4 yıldı. Okula başlama yaşı erkekler için 6-10, kızlar için 7-11 yaşları arasındaydı.
RÜŞTİYELER: Sıbyan okullarından mezun olan öğrenciler isterlerse 4 yıllık eğitim verilen rüştiyelere devam edebiliyordu. Bu okullarda dini ilimler, matematik, coğrafya, yazı, resim, müzik gibi dersler okutuluyordu. Rüştiyeyi bitiren öğrenciler sınava tabi tutularak idadilerde eğitimlerine devam edebilirdi.
İDADİLER-SULTANİLER: Lise düzeyinde eğitim yapan bu okullar, yüksekokullara öğrenci yetiştiriyordu. Müslim ve gayrimüslim çocukların bir arada eğitim gördüğü bu okulların eğitim süresi 3 yıldı.
***
Osmanlı’da kadınlar için ayrı bir üniversite vardı. Osmanlı’da kadınların lise sonrası gidebilecekleri tek yüksek öğretim kurumu Darülmuallimat idi. Osmanlı’da üniversiteler sadece erkeklere açık olduğundan, kadınların gidebilecekleri herhangi bir yükseköğretim kurumu yoktu.
Uzun süren mücadeleler sonucunda 1914-1915 ders yılında İstanbul’da (Çapa Kız Öğretmen Okulu) kadınların okuyacağı ilk üniversite açıldı. İnâs Darülfünunu, 3 yıllık bir yükseköğrenim (Mekteb-i Âli) kurumudur. Okulda, kız liseleri ve öğretmen okulları için öğretmen yetiştirilmiş ve mezunları çeşitli liselerde zorunlu hizmet yapmıştır.
