EYT değil EPT! Emekli olmak için prim eksiği olanlar için çözüm formülü

Milyonlarca kişinin beklediği emeklilikte yaşa takılanlara (EYT) ilişkin yasa teklifi önceki gün Meclis Başkanlığı’na sunulmuştu. Teklifin gelecek hafta Genel Kurul’da görüşülerek yasalaşması bekleniyor. 4 maddeden oluşan teklife göre; 9 Eylül 1999’dan önce sigortalı olanlarda emeklilik için yaş şartı aranmazken, işe başlangıç tarihlerine göre primde kademe aranacak. SSK’lı EYT’liler, sigorta başlangıç tarihine göre 5000 ile 5975 gün arasında değişen prim gününü ve kadınlarda 20, erkeklerde 25 yıl sigortalılık süresini doldurmuşlarsa hemen emekli olabilecekler. Emekli Sandığı ve Bağkur’lu EYT’liler ise kadınlarda 7200, erkeklerde 9000 prim gününü doldurduklarında yasa çıktığı andan itibaren emeklilik dilekçesi verebilecek. Bu yıl EYT’den 2.2 5 milyon kişinin emekli olması bekleniyor. EYT’den emekli olma hayali kuranlar 5000 prim gün sayısına göre hesap yapmışlardı. Prim eksiği olanlar da ocak ayından önce hem doğum hem de askerlik borçlanması yaparak günlerini 5000 güne tamamlamıştı. Üstelik ocak ayından önce yapılan askerlik ve doğum borçlanmalarının maliyeti şu ankinden yüzde 55 oranında daha düşüktü. 31 Aralık’a kadar 1 günlük en düşük borçlanma tutarı günlük brüt asgari ücretin yüzde 32’si yani 69 lira olarak uygulanmıştı. Yüzde 55 artan yeni asgari ücretle 1 günlük borçlanmanın maliyeti 106.75 liraya çıktı. 1 Ocak’tan önce 18 ay askerlik yapıp primini 5000 güne tamamlamak için askerliğinin örneğin 8 ayını borçlananlar 240x69 lira yani 16 bin 560 lira ödemişti. Şimdi bu kişi 8 ay daha borçlanma ihtiyacı varsa 25 bin 620 lira daha ödeyecek. Bu, aralık ayına göre 9 bin liranın üzerinde ek maliyet anlamına geliyor. Kademeli prime takılanlar borçlanmayla primlerini tamamlayabildikleri gibi bazı durumlarda sigorta başlangıcını geri çekeceğinden daha az prime ihtiyaç duyabilir. Askerlik borçlanması bu noktada çok kritik. Eğer askerlik, sigortalı çalışmaya başlamadan önce yapılmışsa, sigorta başlangıcı askerde geçen süre kadar geri gelir. Bir başka deyişle örneğin; 8 Eylül 1999’dan sonra sigortalı olan ancak bu tarihten önce askere giden bir kişi, borçlanma yoluyla sigorta başlangıcını geri çektirerek EYT kapsamına girebilir. EYT kapsamında olanlar da borçlanma yaparak sigorta başlangıcını 540 gün önceye kadar çekebilir. Bu durumda olanlar örneğin; 24 Mayıs 1991 ile 23 Kasım 1992 tarihleri arasında işe girdiyse 540 günlük borçlanmayla sigorta başlangıçlarını bir önceki kademeye çekerek daha az prim ödeyip sigortalılık süresini daha hızlı tamamlayabilir. Doğum borçlanması normal şartlarda sigorta başlangıcını geri çekmiyor. Ancak staj sigortası olup da bu sigorta sonrası doğum yapan annelerin sigorta başlangıç tarihleri, borçlanma süresi kadar geriye gidiyor. Bu şekilde borçlanılan süre, sigorta başlangıcını 8 Eylül 1999 tarihinin önüne çekiyorsa EYT’den emeklilik yolu açılacak. Yine stajdan sonra veya sigortalı bir işe girdikten sonra doğum yapan anneler, doğumdan sonra 2 yıl çalışmadılarsa borçlanma yapabiliyor. 3 çocuğa kadar borçlanma hakkı var. Ocaktan önce 1 çocuk borçlanmasıyla primi 5000 güne tamamlayan 2 çocuklu bir anne, şayet 25 Mayıs 1993 ila 25 Mayıs 1994 tarihleri arasında veya sonrasında işe girmişse kademeli prim nedeniyle bugün itibarıyla en az 675 güne daha ihtiyaç duyacak. 1 çocuk için en fazla 720 gün borçlanma hakkı olduğundan bu kişi 720 günün 675 gününü daha borçlanacak. Bu borçlanma için de 675X106.75 lira yani 72 bin 56 lira ödenecek. Yılbaşından önce aynı borçlanma süresi için 46 bin 575 lira ödenecekti. Yani maliyet yaklaşık 26 bin lira artmış oldu. Bir başka ifadeyle EYT’de 5000 gün hesabı yapanlar hem ek prime hem de ek maliyetlere takılmış oldu. Bağkur’lunun ise varsa dondurulan günlerini ihya (canlandırma) hakkı var. Bu hak ocaktan önce günlük 74.42 lira ödeme ile gerçekleşiyordu. Ancak 1 Ocak 2023 itibarıyla günlük ödenecek tutar 115.10 liraya çıktı. İhtiyaç kadar prim bu kapsamda ödenebilir. Ancak dondurulan primleri canlandırırken Meclis’teki yapılandırma daha avantajlı olabilir. Çünkü daha önceki yapılandırmalarda borçlu olunan yılın primi esas alınmıştı. Bu da daha düşük ödeme anlamına geliyordu. Yasayı görmekte fayda var. İSTEĞE BAĞLI ÖDEME HAKKIBorçlanmaya rağmen prim süreleri dolmayan veya iş bulamadığı için çalışmayan 100 binlerce kişi var. Sosyal güvenlik sistemi bu durumdaki kişilerin işini kolaylaştıracak imkanlar sağlıyor. Bunlardan biri de hiçbir yerde çalışmayanlar için önemli bir fırsat olan ‘isteğe bağlı sigorta’. Peki, kimler isteğe bağlı sigortalı olabilir? Türkiye’de ikamet edenler ile ikamet etmekteyken sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde yaşayan Türk vatandaşlarından; zorunlu sigortalı (SSK’lı) olmayı gerektirmeyecek şekilde çalışmayan, sigortalı olarak çalışmakla birlikte ay içinde 30 günden az olarak çalışan ya da tam gün çalışmayanlar, malullük ve yaşlılık aylığı almayanlar ile 18 yaşını dolduranlar faydalanabiliyor. İsteğe bağlı sigortalılar 1 Ekim 2008 sonrası 4B (Bağkur) kapsamında değerlendiriliyor. Bağkur kapsamında SSK’lılara göre daha uzun süre prim ödeyerek emekliliğe hak kazanılıyor. Sigortalar arası geçişte ise son ödenen prim önemli oluyor. Bir başka deyişle son 1260 günde isteğe bağlı sigorta primi ödenirse bu kez emeklilik Bağkur şartlarına göre belirlenir. Bu durumda kadın için 7200, erkek için 9000 gün şartı işler. Oysa yasa teklifinde SSK’lıdan en fazla 5975 gün isteniyor. Bu nedenle SSK’dan emekli olmak istenler, İsteğe bağlı olarak 1259 günden fazla prim ödememeliler. Bu sigorta hakkından yararlanabilmek için bağlı bulunulan sosyal güvenlik il-ilçe müdürlüğü veya sosyal güvenlik merkezine gidilerek ya da e-Devlet kapısı üzerinden başvuru yapılıyor. Bu yıl için en düşük aylık prim 3 bin 202 lira. Tarım ve orman işlerinde süreksiz çalışanlar (Ek mad. 5 kapsamında) ve esnaf muaflığından yararlanan kadınların ödeyeceği prim tutarı da yine aylık 3 bin 202 lira. Ev hizmetlerinde 10 günden az çalışanlar da emeklilik primini kendileri yatırabiliyor. Bunlar da aylık 3 bin 202 lira prim ödüyorlar.