Giriş
20’nci yüzyılın dehası olan fizikçi Albert Einstein’ın fotoğrafını istediğiniz gibi kullanamayacağınızı biliyor muydunuz? Hele ticari bir amaçla kullanırsanız yüz binlerce dolarlık cezalar ödemeniz gerekebilir. Örneğin Walt Disney şirketi, 50 yıl boyunca sattığı ‘Baby Einstein’ isimli oyuncaklar için 2005’te 2.6 milyon dolar telif cezası ödemek zorunda kaldı.
1989’da Sony, bir reklamda Einstein’ın yüzünü kullanmak için 63 bin dolar ödedi. 1997’de Apple, Einstein’ın fotoğrafını Mac bilgisayarların reklamında kullanmak için 600 bin dolar ödedi. Yine Universal City Studios şirketinin üzerinde “E=mc2: Shit Happens” baskılı bir tişört satması, ona 25 bin dolar cezaya mal oldu.
EN ZENGİN ÖLÜ ÜNLÜ
Einstein, 1955’te 76 yaşında öldüğünde el yazısı notlarını, telif ve yayın haklarını ve tüm fikri mülkiyetini sekreteri Helen Dukas, üvey kızı Margot Einstein’a bırakmış, onların ölümünden sonra da İsrail’deki Kudüs İbrani Üniversitesi’ne devredilmesini istemişti.
1982’de üniversite Einstein’ın reklam haklarını devraldıktan sonra milyonluk bir hazineye kavuştu. Zira telif hakları sayesinde yılda 12.5 milyon dolar kazanmaya başladı. Bu sayede Einstein öldükten sonra serveti en az 250 milyon dolar daha arttı.
Hatta Forbes dergisinin 2006-2017 arasında en çok kazanan ölü ünlüler listesinde ilk 10’da hep yer aldı. Ancak hukukçular ve bilim dünyasında bu durum tartışılıyor. Einstein’ın böyle bir şey istemeyeceğini düşünenler, ölü adına vasiyetinde belirtmediği bir şekilde karar alınmasına tepki gösteriyor.
MEZAR HIRSIZLIĞI
Buna “mezar hırsızlığı” diyorlar. Üniversite ise yasal hakkı olmasının yanında bunun Einstein’ın mirasını korumak için ahlaki bir görev olduğunu savunuyor. Öte yandan Einstein Arşivleri üzerine çalışan akademisyen Ze’ev Rosenkranz, 12 yıl boyunca dahi fizikçinin karakteri ve görüşlerini inceleyerek yaptığı araştırmalarda Einstein’ın üzerinde fotoğrafı olan kupalar, tişörtler, afişler ile üniversiteyi kalkındırmaktan hoşlanacağı ancak maço tarafı ağır basacağından bu durumdan rahatsız olabileceği sonucuna vardı. Einstein’ın telif hakları, yasal boşlukları kullanıp ölülerin menajerliği üzerine ajans kuran ABD’li avukat Roger Richman sayesinde para basıyor.
SEKTÖR YARATTI
Richman, 1985’te Kudüs Üniversitesi tarafından Einstein’ın dünya çapında menajeri pozisyonuna getirilmişti. Her lisans anlaşmasından yüzde 65 pay, kazanılan davalardan da yarı yarıya pay alıyordu.
Einstein görsellerinin hiçbir tütün, alkol veya kumar markasında kullanılmasına izin vermiyordu. Richman 2013’te öldükten sonra, Einstein’ın reklam haklarını sattığı Corbis fotoğraf ajansının adı GreenLight Rights olarak değişti. Bu ajans sadece Einstein’ın değil, Elvis Presley, Marilyn Monroe, Charlie Chaplin gibi ünlü ölülerin de haklarının menajerliğini üstleniyor.
Einstein’ın yüz haklarının halen kimde olduğu net değil. Davalara konu olmaya devam ediyor. Beyniyle dünya tarihini değiştiren bir adamın fiziksel görüntüsünün ticarileştirilmesi ise kapitalizmin en sembolik örneklerinden biri.
BİR BEN DEĞİLİMDİR HERHALDE…
- Geçen hafta COVID-19’a yakalanan Bill Gates’in pandemiyi gündemde tutmak için virüse yakalanmasa da uydurmuş olma ihtimaline inanan,
- Monako’dan sık sık kaçmaya çalışan ve sonunda para anlaşmasıyla ikna edilen Prenses Charlene’in aileye girmeden önce Grimaldi lanetini hiç mi duymadığını merak eden,
- Metaverse’te başlık takıp animasyon filminden hallice sanal ortamlarda avatar formunda gezinmeye heyecanlanan yetişkinlere hayret eden…
