Giriş
Son dönemlerdeki en tartışmalı psikolojik deney, 2014 yılında Cornell Üniversitesi’nden bir çalışma grubu tarafından Facebook’ta gerçekleştirilen deneydir. Sosyal medyanın insanların duygu durumlarını nasıl etkilediğini görmek isteyen araştırmacılar, 700 binden fazla Facebook kullanıcısının haber akışlarını manipüle etti. Bazı kullanıcılar Facebook hesaplarında “olumlu” içeriklerle karşılaşırken, bazıları da olumsuz içeriklere maruz bırakıldı. Deney sonucunda, olumlu içeriklerle karşılaşan kullanıcıların olumlu paylaşımlar yapma ihtimalinin, olumsuz içeriklerle karşılaşanlardan fazla olduğu ortaya çıktı. Olumsuz içeriklere maruz bırakılan kullanıcılar büyük oranda olumsuz paylaşım yapma eğilimindeydi. Sosyal medyanın insanların duygu durumları üzerinde etkili olabileceğini ortaya koyan çalışma, insanların haber akışlarını manipüle ettiği için büyük tartışmalara neden oldu.
“Florida Etkisi”, belirli kelimeler veya görsellere sürekli maruz bırakılmanın farkında olmadan davranışsal değişikliğe yol açtığını ortaya koyan bir görüştür. Psikolog John Bargh, 1996 yılında bu konuda bir deney gerçekleştirdi. Deneye, gençlerden oluşan iki grup dahil edildi. İki grup ayrı odalara yerleştirildi. Bir gruba 10 dakika sürecinde rastgele kelime gruplarından oluşan kelime kartları gösterildi, diğer gruba ise yine 10 dakika sürecinde yaşlılığı çağrıştıran kelimelerin oluşturduğu kartlar gösterildi. Bir süre sonra iki gruptan koridorun sonundaki odaya gitmeleri istendi…
Rastgele kelime gruplarının gösterildiği grup normal hızda odaya ulaştı ancak diğer grup olması gerekenden daha yavaş olarak odaya gitti. İşte, “Florida Etkisi” denilen şey budur. Yaşlı sözcüğü kullanılmadığı halde yaşlılıkla ilgili kelimeler zihinde yaşlılıkla ilgili düşünceyi, daha sonra bu düşünceler yaşlılıkla ilintili olan yavaş hareket etmeyi tetikledi. Tüm bunlar farkında olmadan gerçekleşti. Deney sonunda tüm katılımcılar sergilemiş oldukları davranışların kesinlikle gösterilen kelime kartlarıyla ilişkili olmadığını savundu. Ancak katılımcılar yaşlılık fikrinin farkında olmasalar da davranışlarında değişiklik oldu. Eylemin fikirden etkilenmesi devam ettiğinde karşılıklı tetikleme etkisi ortaya çıkar. Yaşlılığı düşünmeye başladığınızda, giderek yaşlı gibi davranmaya eğilimli olursunuz; yaşlı gibi davranmaya başladıkça da yaşlı gibi hareket edersiniz. Farkında olmasanız dahi çevrenizdeki uyaranlar zihin yapınızı yönlendirmeye başlar. Etkilenen zihin bir süre sonra davranış şeklinize etki etmeye başlar ve o yönde davranmaya başlarsınız. Çalışmaya “Florida Etkisi” denilmesinin nedeni, ABD’deki Florida Eyaleti’nin genellikle emeklilerin yaşadığı yer olmasıdır.
Prof. Bargh, yıllar sonra aynı deneyi ‘’kibarlık’’ ve ‘‘kabalık’’ kelime grupları ile gerçekleştirdi. Sonuç yine benzer çıktı. “Kibarlık” grubundaki insanlar, iki kişi konuşurken onların konuşmalarını kesmeden dakikalarca beklerken “kabalık” grubundaki insanlar karşılarındaki kişilerin konuşmalarını sık sık kesiyordu. Sözcükler, insanlar fark etmese de on dakika gibi kısa bir zaman diliminde dahi davranışları etkiliyor. Düşünsenize, sadece on dakika ve bilinçsiz olarak bu kelimelere maruz kalmak davranışları bu kadar etkiliyorsa, çocukların ebeveynlerinden yıllarca duyduğu söylemler ve kelimeler onların davranışlarını nasıl etkiler? Çocuğa söylenen sözcükler onun bilinç dışını, bilinç dışı da davranışlarını etkiliyor. Çocuklarla konuşurken, sözcüklerimize dikkat edelim!
