Giriş
Balıkesir Bandırma’da dün beni çok heyecanlandıran bir yere gittim: Sözünü ettiğim yer, Eti Maden Balıkesir Bandırma Bor Üretim Tesisi. 2019’da temeli atılan stratejik tesis için 80 milyon dolar yatırım yapıldı. Bu önemli üretim merkezi bugün Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından açılacak. Tesadüf, önceki gün Ankara’da TUSAŞ-Türk Havacılık Uzay Sanayii’ndeydim. Türkiye’nin savunma, uzay ve diğer yüksek teknoloji sektörlerindeki açılımlarını düşününce çok hayati bir maden olan borun çıkarılması, üretilmesi bir o kadar kritik nitelik taşıyor.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez ile tesiste kapsamlı bir tur gerçekleştirdik. Bor hakkında anlattıklarını dinlemenizi isterdim, bir süre önce CNN Türk’teki canlı yayında da özet bilgiler paylaşmıştı. Ancak gün geçtikte borun kullanıldığı alanlar genişliyor. Bora olan ihtiyaç artıyor. Bor kelimenin tam anlamıyla mucize bir maden. Yüksek teknoloji kullanılarak işlendiğinde daha da kritik bir hale geliyor. Çeliğin yoğunluğu 8 gram / cm³ borun ise 2.5. Sadece bu ölçü bile mukavemet gücü hakkında fikir verebilir.
Bor madeninin işlenmesiyle ortaya çıkan bor karbür dünyadaki en sert 3. malzeme olarak biliniyor. O nedenle uzmanlar tarafından “sanayinin tuzu” olarak nitelendiriliyor. 2022 rakamlarına göre bütün dünyadaki bor pazarı 4 milyon ton, parasal değeri 2 milyar dolar. Eti Maden burada 2.7 milyon ton satmış ve 1.3 milyar dolar gelir elde etmiş. Bor karbür pazarı yaklaşık 30 bin ton. Ortalama 1 milyar dolarlık değeri var. Bor seramiğinin pazarı ise 60 milyar dolar. İşte Türkiye uzun vadede bu pazarda en önemli oyuncu olmak istiyor.
Akıllı ve doğru adımlar atılırsa en fazla 20 yıl içinde Türkiye bu pazardan 30 milyar dolarlık payı alabilir. Bakan Fatih Dönmez “Borun önemi ortada, uç ürünlere geçerek mutlaka küresel pazarı büyütmemiz lazım” değerlendirmesini yaptı. Bandırma’da tam kapasite çalıştığında 279 kişiye istihdam sağlayacak dev tesiste yılda bin ton bor karbür üretilecek. Tesisin yapım aşamasında pandemide oluşan tedarik sıkıntısına rağmen hız kesmediklerini vurgulayan Dönmez, böylesine stratejik bir tesisin Türkiye’ye katkısının maddiyatın ötesinde olduğunu vurguladı.
Bor karbür kullanan tesisleri kuracak olanları destekleyeceklerini ifade etti. Tesisi incelerken Eti Maden Genel Müdürü Serkan Keleşer ve Maden Mühendisi Prof. Dr. Abdulkerim Yörükoğlu ile konuştuk. Çok detaylı ve yararlı bilgiler paylaştılar. Sohbetimiz sırasında borun anti bakteriyel ve anti mantar bir ürün olduğunu da öğrendim. Tıpta ve hijyen alanında yaygın bir kullanım alanı var. Bor kullanılarak yanmaz malzeme geliştiriliyor. Çadır kumaşları ve askeri kıyafetlerde kullanılıyor. Girdiği ürünlere adeta hayat veriyor. Camın ısıya dayanıklı olabilmesi için içine bor alması gerekiyor. Kompozit malzemelerde de kullanılıyor.
Türkiye yüksek katma değerli ekonomiye öncelik verdiği için yetersiz gelir getiren bor cevheri üretilmiyor. Bir fikir vermesi açısından bor cevherinin tonu 120-150 dolar iken borik asitin tonu bin 200 dolar. Türkiye çok yüksek değere sahip bor karbür üretimine de bu yıl başlıyor. Bor karbürün tonu 35-40 bin dolar.
Dünyada bor işleme konusunda gelişmiş durumdaki ülkeler ABD, Çin, Almanya ve Rusya. Eti Maden’in Bandırma tesisinde Çin ile teknoloji transferi anlaşması yapılmış, iki tarafın da “kazan kazan” ilkesiyle hareket ettiği süreçte Çin, Türkiye’nin en önemli ihracat pazarı durumunda. Ülkemizdeki borun ekonomiye yüksek katma değerle kazandırılması için yoğun emek verenleri kutluyorum.
