Giriş
Bebek beslenmesinin püf noktaları
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Erdem Gönüllü bebeklerin beslenmesi hakkında merak edilen soruları cevaplıyor. Ek gıdaya ne zaman geçilmeli, hangi besinler bebeğin gelişiminde büyük rol oynuyor gibi konuları aydınlatıyor...
Anne sütünden ek gıdalara geçerken dikkat edilmesi gereken önemli noktalar var. Bebek ve çocuk beslenmesinde şekerli besinlerin yeri yoktur. Ek gıdalara başlarken temel hedefimiz beslenmeye katkıda bulunmaktan çok bebeğin anne sütünden farklı doku ve tattaki ürünlere alışmasını sağlamaktır. Her tadılan besini bebek ilk denemesinde sevmiyor görünse de değişik zamanlarda denenmesinde fayda vardır ve genellikle bir besinin tadının kabul görmesi için 8-9 deneme gerekebilir. Her bebeğe, ekonomik gruba ve kültüre tümüyle uyan tek bir tamamlayıcı beslenme tablosu yoktur.
BEBEK BAZI GIDALARA KARŞI ALERJİK REAKSİYON VEREBİLİR
Sağlıklı bir beslenme alışkanlığı oluşturabilmek için anne sütüne ek olarak başlanacak besinleri sabah ilk emzirmeden sonraki ilk acıkma döneminde ve bebek beslenmeye istekli iken vermek uygundur. Böylelikle bebeğin yeni başlanacak gıdayı tolere edip etmediğini, sevip sevmediğini, kusup kusmayacağını ve daha önemlisi bu gıdaya karşı alerjik reaksiyon verip vermeyeceğini gözleme imkanı olacaktır.
EK GIDAYA NE ZAMAN BAŞLANMALI?
Bebeğe ek besinlerin ilk tanıtılacağı zaman beşinci aydan erken olmamalı, yedinci aya da sarkmamalıdır. Anne sütü alan bebeklerin altıncı aya kadar sadece anne sütü almaları beklenebilir. Pratik bir öneri, bebeğin doğum kilosunun iki katı olduğunda ek besinleri tatmaya hazır olduğu yönündedir.
Bebeğin porsiyonlarını yaşına uygun hazırlamak, ilk beslenmeye başlarken en fazla 1-2 tatlı kaşığı kadar verip zaman içinde bebeğin tolere edebileceği miktarlarda artırmak uygundur. Ek gıdaların ağırlık kazandığı 9. aya kadar esnek bir şekilde belirlenecek 3-4 ara ek gıda öğünü çoğu bebek için yeterlidir. Destekli oturma yeteneğini kazanabilen bebeği 6. aydan itibaren mama sandalyesi kullanıp aile sofrasında beslemek beslenmenin eğlenceli ve sosyal bir olaya dönüşmesini sağlayarak teşvik edecektir.
YEMEK ZAMANLARININ RAHAT BİR ORTAMDA OLMASINA ÖZEN GÖSTERİN
Bebeklik ve çocukluk döneminde şekerli besinlerin ne asıl öğünde ne de ödül olarak sofrada yeri yoktur. Çocuklar pek çok şeyi erişkinleri taklit ederek öğrenirler. Ana ve ara öğünlerin aralarını bebeğin, çocuğun açlıktan sinirlenmeyeceği bir aralıkta tutmak idealdir. Çocuğunuzu zorla ya da televizyon-tablet karşısında, oyun oynatarak beslemeye çalışmayın. Yemek zamanlarının stresten uzak, rahat bir ortamda olmasını sağlayın. Su vermek istiyorsanız bunu lokmaları sırasında kaydırıcı olarak, tercihen öğünün sonunda vermeye çalışın. Her bebeğin kilo ve boy gelişimine göre tamamlayıcı gıda çeşitlerinden hangisinin daha erken hangisinin daha sonra başlanmasına bebeğinizin gelişimini takip eden doktorunun karar vermesi doğru olsa da genel bilgi amaçlı öneriler şu şekilde olabilir;
- Tahıllar, meyveler ve sebzeler ilk tanıtılan besin grupları olsalar da bu sıranın değişmez bir kural olmadığı akılda tutulmalıdır.
- Meyve suyu ve sonrasında meyve püresi kıvamında gıdaları almayı başaran bebeği daha sonrasında kaşıktan akmayacak kıvamda püre ile, 7 aylıktan sonra pütürlü besinlerle, pütürlü besinleri alabildikten sonra makarna, haşlanmış havuç, haşlanmış patates, misket köfte, minik lokmalarla ekmek ve peynir gibi parmakla alınabilecek besinlerle beslemek uygundur.
- Lokma çiğnediği görülen bebeğe (genellikle 9. ay sonrası) küçük parçalar halinde kesilmiş evde pişmiş etli ve zeytinyağlı sebze yemekleri verilebilir.
- 12 aylık olan bebeğin ise aile sofrasında yer alan besinleri kıvamı sulandırılıp büyüklüğü azaltılarak olsa da yemesi beklenebilir.
MEYVE SUYU YERİNE MEYVENİN KENDİSİNİ TERCİH EDİN
Bebeğe alıştırma döneminde, 1-2 tatlı kaşığı taze sıkılmış meyve suyu verilebilse de, alıştığı görüldükten sonraki 2-3 gün içinde ivedi bir şekilde meyve püresine geçilmelidir. Meyveler iyi yıkanmalı, kabukları soyulup cam rende kullanılarak püre haline getirilmelidir. Günde bir çay bardağının 1⁄4’i kadar meyve püresi verilmeli ve miktar yavaş yavaş artırılarak bir çay bardağına kadar verilebilmektedir. Her meyveyi 3 gün üst üste denemek, alerjik reaksiyonları gözlemlemek açısından doğru olacaktır. Lif içeriği nedeniyle her zaman meyve suyu yerine meyvenin kendisi tercih edilmelidir.
TAHILLAR BEBEĞİN TOK OLMASINI SAĞLAR
Gelişim döneminde çocukların menüsünde önerilen başlangıç ürünü meyve pürelerinden sonra tahıldır. Organik pirinç unu, çavdar, buğday, yulaf unu gibi tahıllar su ile pişirildikten sonra ılıkken üzerine devam sütü veya anne sütü eklenip muhallebi kıvamına getirilerek verilebilir, üzerine pekmez veya tatlı başka bir ürün ilavesi gerekmez. Tahılların erken dönemde beslenmede olması, geç dönemde oluşabilecek tahıl protein alerjilerini bertaraf eder ve sindirim sisteminin toleransını artırır. Parçalanması basit şekerlere göre daha fazla zaman alan tahıl grubu gıdalar yatmadan önce verilerek bebeğinizin gece boyunca tok olmasını sağlar, sık uyanmasını engelleyebilir.
SEBZELERİ PÜRE HALİNE GETİREREK YEDİRİN
Tahıl grubu gıdaları bir hafta boyunca güzel alabildiği görülen bebekte sebze püreleri denenmesine başlanabilir.
- Bunun için 1 tatlı kaşığı pirinç ya da irmik, 1⁄2 adet havuç, 1⁄2 orta boy patates ile yapılan sebze çorbası denenebilir.
- Pirinç, havuç ve patates yıkandıktan sonra soyulup küçük bir tencereye koyulur. Üzerini geçecek kadar içme suyu ilave edilir, kaynatılır.
- Sebzelerin fazla pişirilmemesi ve hemen tüketilmesi önemlidir.
- Haşlanan sebzeler, ilk hafta tel süzgeç, daha sonraki günlerde çatal kullanılarak ezilip püre haline getirilir.
- Bu püreye ılıdıktan sonra 1 tatlı kaşığı zeytinyağı da ilave edilmelidir.
- Bebeğin çiğneme ve yutma fonksiyonunun gelişmesi için mümkün olduğunca blender gibi elektronik mutfak aletleri kullanılmamalıdır.
- Evde kaynatılmış inek sütünden yapılan ev yoğurdu çorbalarla birlikte 1-2 tatlı kaşığı başlanıp azar azar artırılabilir.
BEBEKLERE KIRMIZI ET NE ZAMAN VERİLMELİ?
Kırmızı et, bebekler için demir deposu ve iyi bir protein kaynağıdır. Bu nedenle haftada 5-7 gün yedirilmesi tavsiye edilir. Erken dönemde (6.-7. aylar arasında) sebze pürelerine et de eklenmelidir. Bir adet ceviz büyüklüğünde iyi çekilmiş önce kuzu eti, sonra da dana eti konulabilir. İlerleyen zamanlarda 1 kibrit kutusu kadar parça et de eklenebilir. Bebeklerin gıdalarına tuz ve şeker katılmamalıdır. İlk önce 1-2 tatlı kaşığı sebze püresi verilerek başlanır, miktarları yavaş yavaş artırılır. 3 günde bir sebzeler yavaş yavaş çeşitlendirilmelidir. Sebze püreleri iki günlük hazırlanabilir. 1. gün taze, 2. gün ısıtarak verilebilir. Hazırlanan besinlerde yeşil yapraklı bitkiler varsa o besin tekrar ısıtılmaz. Tekrarlayan ısıtmalar sonucu besin içindeki nitrit artar.
ÇORBALAR BEBEĞİN GELİŞİMİNDE TAMAMLAYICI GIDALARDIR
Bakliyat grubu bebeklere 8. aydan sonra verilebilir. Nohut ve fasulye, içerdiği fitatlardan dolayı bir taşım kaynatılarak ilk suyu döküldükten sonra pişirilip tüketilmelidir. Mercimek çorbası değerli bir tamamlayıcı gıdadır. Tarhana çorbası içerdiği tahıl ve yoğurt nedeni ile tamamlayıcı beslenmede yeri vardır, 7. aydan sonra verilebilir. Bir haftalık denemeden sonra bir sonraki besin grubuna geçiş yapılmalıdır.
BEBEĞİ TUZ VE ŞEKERDEN UZAK TUTUN
Kahvaltı, uyandıktan sonra 2 saat içinde, saat 10.00’dan sonra olmamak koşuluyla yapılmalıdır. Karışım beslenme yerine gıdaların tek tek başlanması önerilmektedir. Karışım yapılacaksa şeker içermeyen evde yapılmış veya katkısız tam buğday ekmeği kullanılmalıdır. Peynire 6 ay sonrasında tuzu çıkarılarak küçük miktarlarda başlanır, 9 aylıktan sonra miktar artırılarak 1 kibrit kutusuna çıkarılır. Tuz içeriğine dikkat edilerek pastörize sütten yapılmış tüm taze peynirler denenebilir.
İlk bir sene bebeğe sadece yumurtanın sarısı verilebilir. Ceviz, fındık, badem gibi gıdalar, 12. aydan sonra tüketilebilir. 8. aydan itibaren haftada 2 kez çorba içinde, kılçıksız buğulama ya da ızgara edilerek yüzey balıkları (hamsi, istavrit, uskumru, palamut) verilebilir.