Giriş
15 Yıl boyunca belirti vermeden ilerliyor! Tedavi edilmezse ölüme götürüyor: Türkiye’de 30 yaşından itibaren ücretsiz tarama yapılıyor
Dünya genelinde, kadın sağlığıyla ilgili ciddi bir tehdit oluşturan rahim ağzı kanseri, erken teşhisin hayati öneme sahip olduğu bir gerçeklikle karşı karşıya. Son yıllarda yapılan araştırmalar, bu tür kanserin düzenli sağlık kontrolleri ve bilinçlendirme kampanyalarıyla önlenebilir olduğunu gösteriyor. Ancak, maalesef pek çok kadın hala bu konuda yeterince bilinçli değil ve hastalığın belirtileri genellikle geç fark ediliyor. Kadın Hastalıkları ve Doğum, Jinekolojik Onkoloji Uzmanı Prof. Dr. Murat Naki, rahim ağzı kanseri hakkında merak edilenleri ve bilinmesi gerekenleri posta.com.tr okuyucuları için anlatıyor.
10-15 YIL BELİRTİ VERMEDEN İLERLİYOR
Serpil Dokurel- Posta.com.tr Kadın Hastalıkları ve Doğum, Jinekolojik Onkoloji Uzmanı Prof. Dr. Murat Naki, rahim ağzı kanserinin erken dönemde belirti veren bir kanser olmadığını, aslında rahim ağzı kanserinin gelişim sürecinin 10-15 yıla dayandığını vurguluyor. Dolayısıyla kanser oluşmadan önce HPV bulaşmasından sonraki 10-15 yıl, kanser öncesi hücresel değişikliklerle devam ediyor. Bu hücresel değişiklikler düşük riskli ve yüksek riskli hücresel değişiklikler şeklinde karşımıza çıkıyor. Yüksek riskli hücresel değişikliklerin kansere dönüşme ihtimali daha yüksek oluyor.
HPV bulaşımından, rahim ağzı kanseri oluşumuna kadar geçen süre ortalama 15 yılı buluyor. Dolayısıyla kanser olduktan sonra bile eğer lokal bir durumdaysa yani, henüz yayılmamışsa genellikle belirti vermez ama en erken belirtileri belki mikroskobik düzeyi biraz geçince olmaya başlıyor. O zaman da özellikle cinsel ilişki sonrası kanama, adet dışı lekelenme tarzı kanamalar, müphem alt karın ağrıları, vajinal, kötü kokulu, akıntı olabiliyor ve et yıkantı suyu tarzında bir görünüme sahip olabiliyor. Prof. Dr. Murat Naki, bunların nispeten erken evre rahim ağzı kanserinin belirtileri olduğunu, ancak hasta bunları önemsemeyip doktora gitmezse ve ileri evre olursa buna bağlı birçok değişikliklerin olduğunu belirtiyor:
“İleri evrede özellikle pelvik ağrı çok yoğun bir şekilde artıyor, idrar problemleri oluyor, daha da ilerlemiş durumlarda hastanın idrar kanallarını tutmuş olduğu için böbrekte sıkıntılara yol açabiliyor ve yan ağrılarına neden olabiliyor. Eğer bunlar da önemsenmezse idrar borusu tam tıkanır ve böbrek şişer, şiştikten sonra da böbreğin iflası söz konusu olabiliyor. Tabii artık buralara kadar gelmişse hastada yaygın ağrı, ağır şekilde kanamalar rahim ağzı kanserlerinde ortaya çıkabiliyor.”
RAHİM AĞZI KANSERİ GENETİK MİDİR?
Prof. Dr. Murat Naki, rahim ağzı kanserinin genetik geçişli olan hastalıklardan biri olarak kabul edilmediğini, rahim ağzı kanserinin zaten HPV virüsü olmadan gelişebilen bir kanser olmadığına dikkat çekiyor. Buna rağmen kanserin gelişmesinde HPV tek başına etki etmiyor, HPV'ye ek faktörler bulunuyor, bunların başında ise sigara içimi geliyor.
Ayrıca, erken yaşta cinsel ilişkiye başlamış olmak, çok sayıda cinsel partnere sahip olmak, cinsel partnerlerinin çok sayıda cinsel partnerinin olması, düşük sosyoekonomik düzey, immünolojik dediğimiz bazı bağışıklık sistemi problemleri, HPV ye eşlik eden diğer cinsel yolla bulaşabilen enfeksiyonlar, rahim ağzı kanserinin oluşumunda karşımıza çıkan HPV’ye ek faktörler oluyor. Kişinin kendi genetik faktörleri, mutasyonları burada rol oynuyor ama ailevi geçiş anlamında bir genetik hastalık olarak kabul edilmiyor.
KORUNMAK İÇİN BUNLARI YAPMAK ŞART!
Prof. Dr. Murat Naki, rahim ağzı kanseri korunmak için HPV aşısının genellikle 9-15 yaş arasındaki çocuklara önerildiğini belirtiyor:
Prof. Dr. Murat Naki, aşı yapılsa da yapılmasa da, rahim ağzı kanserinin yaklaşık 10-15 yıllık bir süreç boyunca kanser öncesi hücresel değişiklikler gösterdiğini, herhangi bir dönemde yakalamak amacıyla da taranabilen bir kanser olduğunu ve bunun büyük bir avantaj sağladığını söylüyor.
Özellikle rutin aralıklarla yapılan smear ve HPV testi, rahim ağzı kanserinden korunmada önemli basamaklardan biri olarak biliniyor. Bir kadın hayatı boyunca bir kez smear yaptırdığında, rahim ağzı kanserinden yüzde 70 korunabiliyor, 2 kez yaptırmışsa rahim ağzı kanserinden teorik olarak yüzde 90 korunmuş oluyor.
AŞILAMAYA 9 YAŞINDAN İTİBAREN BAŞLANMALI
Prof. Dr. Murat Naki, aşıya 9 yaşından itibaren başlanabildiğini, 9-15 yaş arası çocuklarda 2 doz şeklinde yapıldığını ve 15 yaşı geçtikten sonra aşı 3 doz olarak yapılması gerektiğinin altını çiziyor:
“Aşının koruyuculuğu şu anki bilgilerimiz ışığında ömür boyudur, yani aşının 3 dozunun ya da 9-15 yaş arasındaki çocuklarda 2 dozunun tamamlanmasından sonra ömür boyu korucu olduğu koruyucu olduğu şu anki bilgilerimize göre mevcuttur.”
ERKEN TEŞHİS HAYAT KURTARIR
Prof. Dr. Murat Naki, rahim ağzı kanserinin erken tanısının mümkün olduğunu, düzenli aralıklarla yapılan smear ve HPV testleriyle basit bir şekilde yapılabildiğini söylüyor:
“Rahim ağzı kanseri oluşmadan önce çok uzun yıllar gerektiren bir kanserdir. Kişi bu şekilde bir tarama aralığına eğer uygun şekilde riayet ederse, rahim ağzı kanserinden korunmakla kalmayıp eğer bir rahim ağzı kanseri gelişecekse de erken dönemde yakalanma şansı çok fazla miktarda artar.”
3 YILDA BİR SMEAR TESTİ YAPILMALI
Prof. Dr. Murat Naki, pap smear ve HPV testinin, rahim ağzı kanseri tarama testleri olduğunu, pap smear testinin, rahim ağzından bir sürüntü alınarak oradaki dökülmüş hücrelere bakılmakla yapılan bir test olduğunu belirtiyor. Bu test ile rahim ağzından dökülen hücrelerin normal ya da anormal olup olmadığı “sıvı bazlı sitoloji” denilen pap smear ile yapılabiliyor. Bununla birlikte aynı sürüntü örneğinden HPV’ye de bakılabiliyor.
Prof. Dr. Murat Naki, sadece pap smear yapılan durumlarda bu test normalse gerçekten normal olma oranı yüzde 50-60 olduğunu, dolayısıyla normal çıkan bir pap smear’inde aslında anormal olma olasılığının yüzde 40’lara ulaştığını, dolayısıyla son yıllarda buna HPV testinin de eklenmesi gerektiğini çünkü HPV'nin tek başına duyarlılığı yüzde 90’ın üzerinde olduğunu söylüyor. HPV testi, smear ile birlikte yapıldığında yüzde 95’ten daha yüksek oranlarda tarama imkanı sağlıyor.
Prof. Dr. Murat Naki, HPV’nin 2 farkloı tarama türü olduğunu söylüyor ve ekliyor: “Birinci tarama, toplum bazlı taramadır, “nationwide” yani bir ülkede sağlıklı olan her cinsel olgunluk çağındaki kadına yapılan taramalardır. Buna bakıldığında şu anda Sağlık Bakanlığı’nın öngördüğü Türkiye için 30 yaşından itibaren HPV testi yapılmasıdır. Ancak bunun dışında eğer HPV bakılamıyorsa 3 yılda bir pap smear’e bakılabilir. İkinci bir tarama yöntemi oportünistik yani fırsatçı taramadır burada kişinin kendi kadın doğumcusu, kendi aile hekimi vardır dolayısıyla yıllık rutin jinekolojik muayenesine gitmektedir. Bu durumda fırsatçı tarama olarak yılda bir de yine HPV ve smear testi bakılabilir. Ama bu tüm dünyada gerekliliği tam olarak gösterilmiş değildir. Teorik olarak 3 yılda bir smear ve HPV testinin yapılması bile bir kadının rahim ağzı kanserinden korunması açısından yeterli görülmektedir.”
AİLE SAĞLIĞI MERKEZLERİ’NDE “KETEM” DENEN ÜNİTELERDE KANSER TARAMASI YAPILABİLİYOR
Prof. Dr. Murat Naki, rahim ağzı kanseri için pap smear ve HPV testlerinin, Aile Sağlığı Merkezleri’nde “KETEM” denen ünitelerde yapılabildiğini belirtiyor. KETEM, yani “Kanser Erken Teşhis Eğitim Merkezleri” tüm Türkiye'de yaygın olarak bulunuyor. Dolayısıyla toplum bazlı tarama açısından bakıldığında 30 yaşından itibaren devlet bu testi bu merkezlerde veya hastanelerin KETEM ünitelerinde 30 yaşından itibaren ücretsiz bir şekilde yapabiliyor. Bunun dışında kadın doğum doktoru olan kişiler, kendi doktorlarına giderek smear ve HP ve testlerini yaptırabiliyor.
TEDAVİSİ NASIL?
Prof. Dr. Murat Naki, rahim ağzı kanserinin erken dönemde tedavisinin aslında çok kolay olduğunu, “mikroinvaziv” denilen mikroskobik düzeyde, eğer hasta çocuk istiyorsa rahim ağzının konizasyon ya da leep denen bir işlemle alınması, eğer tümör biraz daha büyükse trakelektomi denen tüm rahim ağzının alınması ve rahmin gövdesinin korunması şeklinde cerrahi tedavilerin yapıldığını söylüyor ve bunlara bazı gerekli durumlarda lenf bezi örneklemesinin de eklenebildiğinin altını çiziyor.
Prof. Dr. Murat Naki, daha ileri evre, “makroskobik” yani 4 santime kadar olan tümörlerde de yine cerrahi tedavi şansı bulunduğunu, burada da 0-2 santim, 2-4 santim arası tümörlerin ayrıldığını belirtiyor. 4 santimden küçük tümörlerde yine radikal rahim alınması ameliyatı ve lenf bezi alınması şeklinde tedavi ediliyor. Ancak 4 santimden büyük tümörlerde cerrahi tedavi yerine kemo-radyoterapi, öncelikli tedavi şeklinde oluyor. Daha ileri evrelerde yine radyo-kemoterapi öncelikle tercih edilmesi gereken yöntemler oluyor.
Kısaca, eğer tümör 4 santimden küçükse ve yan dokulara ulaşmamışsa, lenf bezi tutulumu yoksa; cerrahi tedavi tercih ediliyor ancak bunların dışında radyoterapi ve kemoterapi öncelikli tedavi seçenekleri arasında yer alıyor.