Giriş
149 yıllık Amerikan kolejinin ilk binası 107 yıldır atıl durumda...
Kocaeli’de 1873 yılında Amerikalılar tarafından dönemin Ermenilerini eğitim yoluyla Protestanlaştırmak için açılan Bardızak Amerikan Koleji, 1915 yılındaki tehcir sonrasında önce Sakarya Adapazarı'na, ardından İstanbul'a taşınarak, bugün adını çok iyi bildiğimiz Üsküdar Amerikan Kız Lisesi olarak eğitime devam etmiş. Ancak ünlü kolejin ilk binası 107 yıldır kullanılmıyor ve atıl durumda. Günümüzde, Başiskele’deki sivil toplum kuruluşları ve Başiskele Belediyesi’nin çabasıyla okuldan geriye kalan lojman binasının sanat merkezine dönüşmesi için çalışmalar başlatılmış.
Bugün sizlerle, köklü geçmişi ve mezunlarıyla çok iyi tanıdığımız Üsküdar Amerikan Lisesi'nin kuruluş hikayesini paylaşacağız. Üsküdar Amerikan Lisesi'nin kökleri aslen Kocaeli'nde yer alıyor. İlk adı da Bardızak Amerikan Koleji.
'Bardızak Amerikan Koleji’, diğer bir ismiyle ’Bitinya Program Yüksekokulu’, 1873 yılında Amerikalılar tarafından açıldı. 149 yıllık Amerikan Koleji dönemin izlerini taşıyor ancak yapımında kullanılan tuğlaları bile Marsilya’dan getirilen tarihi okuldan günümüze sadece ibadethane (şapel), lojman ve sarnıç kısmı ulaşmış.
KURULUŞ AMACI
Kocaeli’nin Başiskele ilçesinde bulunan ’Bardızak Amerikan Koleji’, diğer bir ismiyle ’Bitinya Program Yüksekokulu’, dönemin Ermenilerini eğitim yoluyla protestanlaştırmak için açılmış.
’Gregoryen’ mezhebinden olan Bardızaklı Ermeniler için bölgede ilk olarak 1856 yılında Protestan Kilisesi açan Amerikalılar, daha sonra görevlendirdikleri rahip aracılığıyla Bardızak Amerikan Koleji'ni kurmuş.
OKULUN BULUNDUĞU BÖLGE
Samanlı dağları eteklerindeki 60 dönümlük arazi üzerine kurulan okul, 1898 yılında tam teşekküllü kampüs haline gelmiş. Okulun bünyesinde kreş, bebek bakım evi, ilkokul, yetim evi ve meslek okulu binaları bulunuyor. Bunun yanı sıra kampüste okula ait sarnıç, çamaşırhane, kitaplık ve matbaa da kurulmuş.
Ancak okul, 1915 yılındaki tehcir (zorunlu göç) sonrasında İstanbul’a taşınarak, Üsküdar Amerikan Kız Lisesi olarak eğitime devam etmiş.
Başiskele Kaymakamlığı Proje Koordinasyon Merkezi Direktörü Emin Öztürk, Antik Bitinya ile Maysiya’nın sınırını oluşturan Samanlı Dağları eteklerinde kurulan ’Bardızak Amerikan Koleji’nin, diğer adıyla ‘Bitinya Program Yüksekokulu’nun açılış amaçlarından bir tanesinin Gregoryen mezhebine sahip Ermenilerin Protestanlaştırmak olduğunu belirtiyor.
KURULUŞ HİKAYESİ VE KURUCULARI
O zamanlar Bardızak ismiyle tanınan Bahçecik, ticari olarak çok gelişmiş bir yerdi. Bu da Amerika Board Heyetine bağlı misyonerlerin gözünden kaçmamış.
Amerikan misyonerleri Board heyeti, burada 1860’lı yıllarda Protestan kilisesi açmış. Daha sonra 1873 yılında da yatılı kız okulu açılmış.
Okulun kuruluşunda 3 önemli isim var. Bunlardan biri Rahip Parsons. Parsons, okulun ruhsatını almış. Diğeri Laura Farnhamd.
Okulun kuruculuğunu yapan Farnhamnd da 38 yıl boyunca bu okulda çalışmış.
Diğer önemli şahsiyet ise bu okulu tam teşekküllü eğitim merkezi haline getiren Rahip Robert Chambers ve eşi Elizabeth Lawson Chambers.
"1898 YILINDA OKUL TAM TEŞEKKÜLLÜ BİR KAMPÜS HALİNE GELMİŞ"
Başiskele Kaymakamlığı Proje Koordinasyon Merkezi Direktörü Emin Öztürk, Bahçecik’teki Ermeni kız çocuklarına okuma-yazma, aritmetik ve gündelik yaşama ait pratik bilgiler öğretmeyi amaçlayan bu okulda; İngilizce, Ermenice, matematik, coğrafya, genel tarih, müzik, beden eğitimi gibi derslerin verildiğini belirtiyor.
1879’da okulun erkek bölümü de açılmış ve okulun mevcudu 140’a çıkmış. 1912 yılı itibariyle okulda 225, 1914 de ise 300 öğrenci eğitim görmekteymiş.
1898 yılında okul tam teşekküllü bir kampüs haline gelmiş ve okula kreş, bebek bakım evi, ilkokul, yetimhane ve meslek okulu olmak üzere 5 yeni ek bina yapılmış. Meslek okulunda marangozluk, demircilik, ayakkabıcılık, ciltçilik, tenekecilik ve terzilik atölyeleri yer almış.
Kampüste tüm bunlara ek olarak okula ait sarnıç, çamaşırhane, kütüphane ve matbaa da bulunmaktaydı. Okula 1898 yılında 50 öğrenci kapasiteli bir yetimhane de ilave edilmiş.
Şu an bulunan Kocaeli'nde bulunan bina, kampüste kalan tek yer. Burası döneminde lojman ve şapel olarak kullanılmış.
"42 YIL BOYUNCA BU KAMPÜS EĞİTİM VERMİŞ"
1915 yılındaki tehcir sonrasında okulun taşındığını söyleyen Öztürk, okul için "Önce Sakarya Adapazarı’na sonra İstanbul’a taşınan okul, Üsküdar Amerikan Kız Lisesi olarak eğitime devam etmiştir. 60 dönüm arazi üzerine kurulan bu okul, 285 bin dolara mal olmuştur." diyor ve tarihi bina için yapılan son çalışmalar hakkında bilgi veriyor.
"Yapımında Marsilya’dan getirilen tuğlalar kullanılan bu okuldan günümüze sadece ibadethane (şapel), lojman ve sarnıç kısmı ulaşmıştır. Bir dönem tavuk ve mantar yetiştirmek için kullanılan bina uzun yıllar atıl durumdayken, 2022 yılında Başiskele’deki sivil toplum kuruluşları ve Başiskele Belediyesi’nin çabasıyla okuldan geriye kalan lojman binasının sanat merkezine dönüşmesi çalışmaları başlatılmıştır. 42 yıl boyunca bu kampüs eğitim vermiş. Okul alt ve üst bölümlerinde halen Ermenice yazılar göze çarpmaktadır. O dönemde burada 2 okul göze çarpıyordu. Bir tanesi Akmeşe’deki (Armaş) Grogeryan Ermeni Okulu, diğeri de Bardızak Amerikan Kolejiydi. 1873 yılında her iki beldede de iki okul açıldı. Bardızak okulu diğer okulun aksine daha modern bir okuldu"