Giriş
Alışveriş bağımlılığı artıyor! Değersizlik hissi ve kişisel tatminsizlik riski artırıyor!
Son yıllarda kökeni psikososyal (psikolojik ve çevresel) etkenlerin olduğu psikiyatrik rahatsızlıklarda artış dikkat çekiyor. Bu rahatsızlıklardan biri de alışveriş bağımlılığı. Tıp dünyasında Onyomani olarak bilinen alışveriş bağımlılığı dünya genelinde günden güne artıyor. Yapılan araştırmalara göre kadınlar erkeklerden daha çok alışveriş bağımlılığı belirtileri gösteriyor. Sosyal medya kullanımı, dijital pazarlama gibi etkenler de alışveriş bağımlılığını hızla arttırıyor. Peki bu bağımlılığa karşı ne yapabiliriz?
Yapılan araştırmalara göre kadınlar erkeklerden daha çok alışveriş bağımlılığı belirtileri gösteriyor. Alışveriş yapma dürtüsü kişide pozitif duyguların yaşanmasını sağlıyor. Alışveriş bağımlılığının başlangıcının tipik olduğunu beliten Psikiyatri Uzmanı Doç. Dr. Cemil Çelik, onyomaniyi şu şekilde açıklıyor:
"Kişi kendisini kötü hissettiği zamanlarda alışveriş yapınca rahatladığını hisseder. Bu ürün maddi değeri çok az olsa bile kişide aynı etkiyi yapar. Bu süreçte kişi kendini iyi hisseder. Fakat yaşanılan olumlu duyguların verdiği iyilik hissi alışveriş sonrası zaman içinde azalıp, kaybolmaktadır. Hasta yine aynı iyi duyguları yaşamak için tekrar alışveriş yapar. Bu süreçlerin sıklıkla tekrar etmesi ile bağımlılık döngüsüne girilmiş olur."
ALIŞVERİŞ BAĞIMLILIĞI TEDAVİ EDİLEBİLİR Mİ?
Alışveriş bağımlılığının sayısının artması ile genel olarak alışveriş bağımlılığı tedavisiyle ilgili çalışmalar da artmış durumda. Alışveriş bağımlıların tedavi süreçleri genellikle bireysel olarak ilerliyor. Çünkü alışveriş bağımlılığının en önemli sebebi psikososyal nedenler. Özellikle de herkesin yaşadığı duygu birikimlerinin farklı olması tedavi süreçlerinin özel olarak yapılandırılmasını gerektiriyor.
Psikiyatri Uzmanı Doç. Dr. Cemil Çelik, "Pek çok kişi bağımlılığın ancak ilerleyen evrelerinde kendisinin hasta olduğunu fark ediyor" diyor. Bağımlılığın ilerlemesi ise kişinin kendisini alışveriş yapmayı kontrol etme konusunda daha çok zorlanmasına sebep oluyor. Bu yüzden de hastalığın tedavi sürecinde tetikleyici etken olan çevresel faktörlerin davranış düzenlenmesi ile yeniden gözden geçirilmesi gerekiyor.
ALIŞVERİŞ BAĞIMLILIĞINDA PSİKOLOJİK ETKENLER
Tıp dünyasında onyomani olarak geçen alışveriş bağımlılığı tamamen psikolojik bir hastalık. Genel olarak günümüz insanı çoğu yaşadığı tetikleyici olayda değersizlik hissine kapılıyor. Değersizlik hissi ile mücadele eden birçok kişi, kendisini kanıtlamak, değerli ve mutlu hissetmek için kendine bir şeyler alma ihtiyacı hissediyor. Eğer bu davranışını alışkanlık haline getirirse ve değerli olma hissini hep bu yolla karşılarsa, artık bağımlılık yolu açılmış oluyor.
Bağımlılık tedavilerinde kullanılan tedavi yöntemleri alışveriş bağımlılığında da etkili. Özellikle psikososyal tetikleyiciler ön planda olduğu için kişinin baş etmekte zorlandığı durumların tespiti, bunların geçmiş mikrotravmalar ile bağlantılarının çalışılması önem arz ediyor.
Bilişsel davranışcı psikoterapinin bağımlılık konusunda etkinliği kanıtlanmış durumda. Ayrıca travma odaklı terapilerin de etkili olduğuna dair çalışmalar bulunuyor. Genel olarak alışveriş bağımlılığı tedavi süreçlerinde hastanın karşılanmayan temel ihtiyacının belirlenmesi ve uygun terapi desteği ile bu ihtiyacının uygun yollarla karşılanmasının sağlanması hedef alınması gerekiyor.
ALIŞVERİŞ BAĞIMLIĞININ AŞILMASI KONUSUNDA UZMAN ÖNERİLERİ NELERDİR?
Alışveriş bağımlısı olan kişiler çoğu zaman hastalığının farkına varmıyor. İlk olarak çevresi fark ediyor. Bu yüzden de alışveriş bağımlıları çevrelernin eleştirileri ile hastalığının farkına varıyor. Genel olarak ise hastalığın aşılması konusunda uzmanlar tarafından çeşitli öneriler sunuluyor. Alışveriş bağımlılığı aşılması için uzman önerileri listelerinde şunlar ön planda yer alıyor:
- Hastanın sosyal çevresi ile ilişkisinin güçlendirmesi
- Hastaya kendini kontrol etmesi için farklı aktivitelerin sağlanması
- Hastayı mutlu edecek ortamların sıklıkla hazırlanması
- Alışveriş için bütçenin sıklıkla kontrol edilmesi
- Alınacak ürünlerin listesinin önceden belirlenmesi ve liste dışına çıkılmaması
Genel olarak bu öneri çeşitleri uzman desteği ile uygulanması gerekiyor. Günümüzde ise bu süreç içerisinde en çok tercih edilen aktivite spor oluyor. Spor yaparak kişi kendisini genellikle hem aktif hem de mutlu hissediyor. Böylece kişide alışveriş yapma isteği zaman içerisinde azalıyor.
ALIŞVERİŞ BAĞIMLILIĞI TEKRARLAR MI?
Toplumda özelliklede psikolojik hastalıklar için bilgi edinme istekleri daha yoğun oluyor. Sıklıkla merak edilen sorulardan birisi de alışveriş bağımlılığı tekrar edip etmeyeceği. Geçmiş dönemlerinde alışveriş bağımlısı olanların yeniden alışveriş bağımlısı olma ihtimali düşük değil. İyi bir bağımlılık tedavi süreci geçirilip geçirilmemesi ve tetikleyicilerden uzak durulması tekrarı belirleyen en önemli etkenler arasında. Tedavi görenlerin bu süreç içerisinde neden hastalığa yakalandığı ve nasıl önlem alması gerektiğini biliyor olmaları tekrarı önlüyor.