Giriş
Bilim insanları korkutucu gerçeği açıkladı: Burundan giriyor, beyni tüketiyor...
Naegleria fowleri bilimsel adına sahip bir amip türü ‘beyin yiyen amip’ olarak biliniyor. Menenjite neden olan ve zaman zaman canlıların ölümüne yol açan bu amip türü son yıllarda hızla yayılıyor.
Beyin yiyen amip, ılık, tatlı suda yaşayan ve vücuda burun yoluyla girebilen, buradan beyne ulaşan ve dokuyu yok etmeye başlayan bir canlı türü. ABD’nin Nebraska eyaletindeki bir çocuğun ardından İsrail’de bir yetişkinin ölümüne neden olan beyin yiyen amip türü, nadir fakat ölümcül bir enfeksiyon olduğunu bir defa daha gösterdi. Yaz boyu yüzlerce vaka da bildirildi. Üstelik uzmanlara göre, beyin yiyen amip küresel iklim değişikliğiyle birlikte daha fazla ölüme ve enfeksiyona yol açacak.
Son aylarda sıklıkla karşılaştığımız beyin yiyen amip vakaları, rahatsız edici yeni bir gerçeğin altını çizdi; iklim değişikliği. Arizona Üniversitesinden mikrobiyolog Charles Gerba, beyin yiyen amipin 30°C'nin üzerindeki sıcaklıklarda geliştiğini ve 46°C'ye kadar olan sıcaklıklara dayanabildiğini söylüyor. Gerba, amipin Kuzey enlemlerinde yaz aylarında ılık yüzey sularını sevdiğini de sözlerine ekledi. Ancak özellikle sıcak iklimlerde ortaya çıkıyor.
ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezine (CDC) göre, 1962 ile 2020 arasında ABD’de 151 kişiden sadece dördü enfeksiyondan sağ kurtuldu. Amip, 'primer amebik meningoensefalit' adı verilen bir hastalığa neden olmakta ve ölüm nadiren gerçekleşmekte. 2012 ile 2021 yılları arasında ise Hastalık Kontrol Merkezlerine göre ABD'de yalnızca 31 vaka bildirilmiştir.
Bununla birlikte, beyin yiyen amip örneğin ABD’nin güney eyaletleriyle sınırlıyken son yıllarda kuzey bölgelerine de yayılmaya başladı. 2021'de yapılan bir araştırma, enfeksiyon oranında bir değişiklik olmamasına rağmen amipin güney eyaletlerinden orta batı bölgelerine doğru hareket ettiğini gösterdi. Minnesota kadar kuzeyde de bulundu.
KLİM DEĞİŞİKLİĞİ BEYİN YİYEN AMİPLERİN YAYILIMINI DEĞİŞTİRDİ
California Riverside Üniversitesinde çevre mühendisi Yun Shen, daha yüksek sıcaklıkların yalnızca Naegleria fowleri gibi patojenlerin hayatta kalmasını ve büyümesini kolaylaştırmakla kalmadığını, aynı zamanda insanların sıcak havalardan bunalarak yüzmeye ittiğini de söyledi. Shen, “İklim krizi ayrıca, çevreye daha fazla patojenin girmesine neden olabilecek sel ve kuraklık gibi aşırı hava olaylarını da şiddetlendiriyor” dedi.
Sel olan alanlarda su, ortamdaki patojenleri aktarabilir, örneğin, sel, patojenleri topraktan veya su ortamlarından evlere ve binalara taşıyabilir veya atık su toplamanın taşmasına ve patojenlerin çevreye yayılmasına neden olabilir.
Shen, "Gelecekte, iklim değişikliği nedeniyle soğuk bölgelerdeki insanlar daha sıcak havaya maruz kalabilir ve patojenlere maruz kalma ihtimalleri daha yüksek olabilir" diyor.
BEYİN YİYEN AMİP SADECE GÖLLERDE DEĞİL
Beyin yiyen amip vakaları genellikle göllerde yüzen kişilerde ortaya çıktığı için tatlı göl sularıyla bağlantılı olduğu düşünülüyor. Ancak ABD’nin Arizona eyaletindeki bir salgın, amipin bir kuyuda büyüdüğünü ve ılık yeraltı suyunun kullanımından kaynaklandığını ortaya çıkardı.
Geçtiğimiz Temmuz ayında ABD eyaleti Iowa'da gölde yüzen bir kişinin ölmesinin ardından beyin yiyen amip endişeye yol açtı. Bölgedeki meteoroloji istasyonunun kayıtlarına göre o hafta boyunca art arda iki gün gölün bulunduğu bölgede hava sıcaklığı 35 santigrat derece civarıydı.
Bununla birlikte, beyin yiyen amip vakaların çoğunun 18 yaşından küçük erkeklerde olduğu da belirtildi. Ancak bunun nedeni belli değil. Genç erkek çocukların, patojenin barınabileceği göllerin ve nehirlerin dibindeki tortuda oynamak ve yüzmek gibi faaliyetlerde bulunma ihtimali daha yüksek olabilir.
BEYİN YİYEN AMİPE KARŞI ÖNLEM
Uzmanlar bu değişiklikleri gözlemlemeye devam ederken, Gerba doğal tatlı sularda yüzerken amipten korunmak için uygulanabilecek bazı önlemleri söyledi. Ilık tatlı su alanlarında burnunuza su girmesini önlemek için başınızı suyun altına sokmadan yüzmek en iyi yöntem. Diğer bir seçeneğin ise özellikle çocuklar için burun klipsi takmak olduğunu söylüyor. Bu alanlardaki çamur ve toprak da enfekte olabilir, bu nedenle uzmanlar, toprağı kazmaktan veya tortuları karıştırmaktan kaçınmak gerektiğini belirtiyor.