Böbreklerdeki sinsi düşman: Kurak iklim tehlikeyi artırıyor! Erkeklerde 2 kat daha fazla görülüyor

SERPİL DOKUREL \ Posta.com.tr| Üroloji Uzmanı Prof. Dr. Berkan Reşorlu, böbrek taş hastalığının neden ve nasıl oluştuğu günümüzde tam olarak aydınlatılamamış olsa da, taş oluşumunda genetik, yaş, cinsiyet, beslenme alışkanlığı, yaşanılan coğrafya, iklim, ırk, meslek gibi birçok faktörün rol oynadığını belirtti. Yapılan çalışmalarda coğrafi bölgelere göre değişkenlik göstermekle birlikte yaşam boyu görülme sıklığının yüzde 1-15 arasında olduğu ve erkeklerde kadınlara oranla 2 ila 3 kat daha fazla izlendiği rapor edildi. Prof. Dr. Berkan Reşorlu, taş hastalığı görülme sıklığının artış göstermesine neden olan durumları şu şekilde açıkladı:“Taş hastalığının görülme sıklığının son 30 yılda dramatik bir şekilde artış gösterdiği, epidemiyolojik çalışmalarda tespit edilmiştir. Özellikle Avrupa genelinde bu artışın 2 kat civarında olduğu görülmüştür. Bu artıştan ise büyük oranda artan sedanter yaşam tarzı ve değişen beslenme alışkanlıklarının (karbonhidrat ve tuz ağırlıklı beslenme) sorumlu olduğu düşünülmektedir. İlginç olarak taş hastalığının görülme sıklığının artışının özellikle kadın cinsiyette meydana geldiği, erkek - kadın arasındaki görülme oranının ise giderek kapandığı görülmektedir. Kadınlarda taş hastalığında meydana gelen artıştan ise dünya genelinde artan obezitenin, kadınlarda yoğun salınan bir hormon olan östrojenin taş oluşumundan koruyucu etkilerini azaltmasına bağlanmaktadır.” Yapılan çalışmalarda, çevresel faktörlerin yanı sıra genetik ve etnisite (ırk) ile ilgili faktörlerin de taş oluşumunda önemli bir etkiye sahip olduğu gözlemlenmiştir.Taş hastalığının oluşumunda poligenik kalıtım etkili olabilir ve kişinin ailesinde taş hastalığı varsa 2 buçuk kat daha fazla risk altındadır.Prof. Dr. Berkan Reşorlu, yine bazı genetik geçiş gösteren bozuklukların (RTA, sistinüri gibi) taş oluşumu ile seyrettiği akıldan çıkarılmaması gerektiğini ve dünya geneline bakıldığında taş hastalığının Doğu Avrupa ve Batı Asya topluluklarında daha sık, Afrika ve Amerika yerlilerinde ise daha nadir izlendiği görüldüğünün altını çizdi. Bu farklılıkta iklim ve coğrafi özelliklerin yanı sıra, o bölgelerde yaşayan halkın etnik kimliğinin de önemli olduğu görülmüştür. ABD’li erkekler arasında yapılan bir araştırmada taş hastalığının sırasıyla en sık beyazlar, İspanyol kökenliler, Güney Amerika, Asya ve Afrikalılarda görüldüğü ortaya konmuştur. Prof. Dr. Berkan Reşorlu, coğrafi koşullar ve iklimin, taş oluşumu konusunda etkili bir diğer faktör olduğunu, sıcak ve kuru iklim koşullarında (çöller, dağlık alanlar, tropikal bölgeler) yaşayanlarda taş hastalığı daha sık olarak izlendiğini belirtiyor. Burada direkt etkili olan faktörlerin güneş ışınlarına maruziyet ve çevre ısısı olduğu kabul ediliyor. Genel olarak çevre ısısına bağlı artmış sıvı kaybı ile güneş ışınlarının uyardığı D vitamini üretiminin taş oluşumu riskini artırdığı öngörülüyor. Yine yaşanılan coğrafi bölgedeki suya kolay ulaşabilme ve suyun özelliklerinin taş oluşumu ile ilişkili olduğu biliniyor. Prof. Dr. Berkan Reşorlu, yüksek miktarda sıvı alımının taş hastalığını önlemedeki olumlu etkileri uzun yıllardır bilindiğini, artmış sıvı alımı ile; idrar hacminin arttığı, idrarda taş oluşumuna neden olan maddelerin yoğunluğunun düştüğü, buna bağlı olarak taş oluşum basamaklarının azaldığı, mevcut taş kristallerinin atılımının ise arttığını söylüyor. Yine birtakım çalışmalarda suyun mineral ve elektrolit içeriği (sertliği) taş oluşumu ile ilişkili bulunsa da bu konuda yapılan tüm çalışmalar değerlendirildiğinde taş oluşumuna belirgin etkisinin olmadığı kabul ediliyor. Benzer durum sitrat düzeyi yüksek greyfurt ve portakal sularının tüketimi için de geçerli oluyor. Bunun yanı sıra karbonat içeriği yüksek suların taş oluşumundan koruduğu, fosforik asit içeriği yüksek suların ise taş oluşumuna yatkınlık oluşturduğu yapılan çalışmalarda gözlemlenmiştir. Diyet, taş oluşumu konusunda bir diğer risk faktörü olarak karşımıza çıkıyor. Dengeli beslenme taş oluşumundan korunmada önem taşıyor, özellikle meyve ve sebze gibi posalı gıdaların tüketiminin artırılması, aşırı protein ve tuz tüketiminden kaçınılması, normal düzeyde kalsiyum tüketimi, tüm taş hastalarına önerilen tavsiyeler arasında yer alıyor. Prof. Dr. Berkan Reşorlu, taş hastalığına yatkınlık oluşturabilen mesleki risk faktörlerinin de genel olarak ısıya maruziyet ve hareketsiz çalışma ile ilişkili olduğunu, bu konuda yapılan çalışmalar incelendiğinde de sıcak ortamda çalışanlar ile hareketsiz mesleklerde daha sık taş oluşumu izlendiği görüldüğünü vurguladı. Yapılan bir çalışmada, normal ısıda çalışan çelik işçilerine göre yüksek ısıda çalışanlarda taş hastalığına belirgin oranda daha sık rastlandığı tespit edilmiştir.Düzenli yapılan fiziksel egzersiz ve aktivitelerin taş kristallerinin atılımını kolaylaştırdığı; obezite, diyabet ve hipertansiyon gibi taş oluşumuna yatkınlık oluşturan bozuklukların gelişimini engellediği biliniyor. Bu nedenle yeterli fiziksel hareketin bulunmadığı meslek gruplarında da taş oluşumu daha sık görülüyor. Vücut kitle indeksinin (VKİ) artışı ile birlikte her iki cinste de taş oluşumu riskinin arttığı ancak bu ilişkinin kadınlarda erkeklere oranla daha belirgin olduğunun çeşitli çalışmalarda gösterildiğini vurgulayan Prof. Dr. Berkan Reşorlu, yine bu çalışmalarda obezitenin, taş oluşumu için diyetten bağımsız bir risk faktörü olduğunun da altını çizdi. Obezite ile kalsiyum taşları arasındaki ilişkiye bakıldığında; kilo atışı ile birlikte idrarda taş oluşumunu artıran maddelerin salınımı artıyor. Ürik asit taşları ile olan ilişkisi ise artan kiloya bağlı azalan idrar PH değerlerine bağlanıyor.