Depresyon ve uykusuzluk, Alzheimer riskini artırıyor

Alzheimer’ın kesin sebebi bilinmiyor. Fakat bazı kişilerde bu hastalığa daha sık rastlanıyor. Araştırmalara göre, uykusuzluk, depresyon ve sosyal hayattan kopuk bir yaşam Alzheimer riskini artıyor. İstanbul Üniversitesi Nöroloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Haşmet Hanağası anlatıyor. HAZIRLAYAN: ÖZGÜR GÖKMEN ÇELENK Anormal amiloid veya tau proteinlerinin birikimini çeşitli yöntemlerle göstermek mümkün. Bunlar arasında ülkemizde bulunan beyin omurilik sıvısındaki çeşitli protein oranlarının incelenmesi, amiloid PET görüntülemesi ve henüz ülkemizde olmayan Tau PET beyin görüntüleme yöntemleri sayılabilir. Öncelikle beyinde anormal protein birikimi her zaman hastalık anlamına gelmiyor. Bu sonuçları bireyin klinik bulguları ile değerlendirmek gerekiyor. Sorunuza gelince... Anormal proteinlerin birikimini durduracak tedavi çalışmaları bütün hızıyla devam ediyor. Bu yılın en önemli gelişmelerinden biri, Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi’nin (FDA) ‘aducanumab’ adlı bir ilaca şartlı onay vererek ‘Erken dönemdeki Alzheimer hastalarında kullanılabilir’ kararını duyurması oldu. Şartlı onayın anlamı, FDA’in ruhsat için tam onayı faz 4 çalışması sonrası yapması anlamına geliyor. Faz 4 ise ilacın hem etkinliğinin hem de yan etkilerinin değerlendirilmesi için büyük ölçekli çalışmalar demek. Bu ilaç Alzheimer hastalarında beyinde biriken “amiloid” proteinini temizlemeyi hedefliyor. İlacın uygulama zorluğu, fiyatının pahalı oluşu, etkinliğinin yüksek olmaması nedeniyle Amerika’da kullanımı oldukça sınırlı. İlacın en büyük yan etkisi hastaların bazılarında görülen beyin ödemi ve küçük kanamalardır. Kesin sebebi tam olarak bilmiyoruz. Ama genetik ve çevresel nedenlerin hastalığın oluşumuna neden olduğu söylenebilir. Alzheimer’ın yaklaşık yüzde 1’ini ailevi Alzheimer hastalığı oluşturuyor. Ailevi Alzheimer genellikle 40’lı 50’li yaşlarda başlıyor. Ayrıca diğer genetik risk faktörleri, aile öyküsü çok belirgin olmayan hastalarda da önemli rol oynuyor. Bunun dışında hastalığa yatkınlığı artıran diğer risk faktörlerinden söz edebiliriz. İlerleyen yaş bunlardan biri. Yaşımız arttıkça Alzheimer hastalığı riskimiz artıyor. Hastalık kadınlarda biraz daha fazla görülüyor. Hipertansiyon, kolesterol, diyabet, hareketsiz yaşam, uyku kalitesinin kötü olması, depresyon, kişinin izole bir hayat sürmesi ve sosyal çevrenin az olması riski artıran diğer faktörler. Bir de beslenmeye değinebiliriz. Sebze meyve, balık, kuruyemiş, zeytinyağı ağırlıklı Akdeniz tipi diyetin koruyucu etkisi var. Kesinlikle doğru. Zihinsel olarak daha aktif kişilerde Alzheimer hastalığına daha az rastlanıyor veya hastalık daha geç ortaya çıkıyor. Araştırmalara göre, yüksek eğitim daha iyi hafıza ve düşünce becerileri sağlıyor. Alzheimer başlangıçta unutkanlık yakınmasıyla başlıyor, ilerlediğinde hasta, yatağa mahkum hale geliyor. İşte hastalığın evreleri...HAFİF BİLİŞSEL BOZUKLUK: Bu evredeki hastalarda unutkanlık yakınması vardır, bu unutkanlık zihinsel testlerle saptanabilir. Ancak bu evredeki hastaların günlük yaşam aktiviteleri normaldir. Yıllar içinde belli oranlarda Alzheimer hastası haline gelirler.ERKEN EVRE: Hasta sıklıkla unutkanlıktan yakınır. Günlük hayatında aksamalar başlar, tekrar tekrar aynı sorular sorulur, eşyalar kaybedilir. Örneğin yeni bir telefon alındığında onu kullanması çok zordur, yemek kalitesi düşer, yemekler artık eski lezzetinde değildir, uzak yerlere gidilemez.ORTA EVRE: Hasta, çok yakınları dışında insanları tanımamaya başlar. Günlük yaşamında daha fazla yardım almak zorunda kalır, tek başına dışarı çıkması imkansız hale gelir. Hesap kitap işleri tamamıyla kayıp hale gelir. Zihinsel ve dil problemleri daha belirgindir. Çok çabuk unutur, sadece yakın bellek değil uzak bellekte de problemler meydana gelir.İLERİ EVRE: Hasta artık bakıma tamamen muhtaç haldedir. Sınırlı bir kelime çıkışı olur. Sıklıkla idrar kaçırma gibi problemlerle karşılaşır. Beslenmeyle ilgili ciddi sorunlar ortaya çıkar. En yakınlarını bile tanımaz hale gelir. Kişiden kişiye çok değişir. Bazen çok yavaş seyirli gider, bazen de süratle ilerleyebilir. Ilerleme hızında eşlik eden hastalıklar ve genetik faktörler rol oynar. Genellikle Alzheimer hastalığının başlangıç aşamasından sonuna kadar, ki bu süre 8-10 yıldır, hastalar yatağa bağlı hale gelir.