Giriş
Obruk nedir? Obruk neden ve nasıl oluşur? Konya’da obruk oluştu! Obrukların depremle ilgisi var mı?
Konya’nın Karapınar ilçesinde oluşan obruk sadece bölgede yaşayanların değil pek çok kişinin de ilgisini çekiyor. Yapılan açıklamaya göre 37 metre çapında ve 12 metre derinliğindeki obruğun özellikle Kahramanmaraş ve Hatay depremlerinin ardından oluşması ‘Obrukların depremle ilgisi var mı?’ sorusunu akıllara getirdi. Diğer yandan ‘Obruk nedir?’ ile ‘Obruk neden ve nasıl oluşur?’ soruları da daha yoğun şekilde araştırılmaya başlandı…
Türkiye’de özellikle Konya bölgesinde yoğunlaştığı bilinen obruklara bir yenisi daha eklendi. Konya’nın Karapınar ilçesinde Reşadiye Mahallesi Seyit Hacı Yaylası'ndaki tarım arazisinde alanda meydana gelen obruk hakkında ilk açıklama Konya Teknik Üniversitesi Obruk Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Fetullah Arık’tan geldi. Peki, Obruk nedir? Obruk neden ve nasıl oluşur? Obrukların depremle ilgisi var mı? İşte detaylar…
OBRUK NEDİR?
Obruk, yer altında kireçtaşı gibi eriyebilen kayaçların zamanla boşluklar meydana getirmesi ve bu boşlukların tavanlarının çökmesiyle oluşan karstik yer şekli.
OBRUK NASIL OLUŞUR?
Yer altı suyunun, karbondioksit ile birleşimi sonucu karbonik asit oluşur. Bu karbonik asit kireç taşının yoğun olduğu toprakları zamanla çözerek yer altında mağaralar oluşmasına neden olur, bir müddet sonra mağaranın üstünde bulunan toprak çöker. İşte bu çökme sonucu oluşan derin çukurlara obruk denir. Çözünebilir kayaçların bulunduğu bölgelerde yeryüzü boyut ve şekilleri çeşitlilik gösteren çok sayıda çöküntüyle doludur.
Obrukların çoğu iki şekilde oluşur. Birincisi alttaki eriyebilen kayaçlar topraktan sızan sularla çözünürler ve kayaç içinde bulunan doğal boşluklar genişler ve üzerlerinde bulunan toprakla doldurulurlar. Yer altı suyu kayacı çözmeye devam ettikçe toprak ortadan kalkar ve geride yamaç eğimi düşük, derinliği fazla olmayan çöküntüler bırakır. Komşu obruklar birleştiğinde ise çözünme vadileri denilen daha büyük, düzensiz, kapalı bir çöküntüler ağı oluşturur. Obruklar ayrıca bir mağara tavanının çökmesi sonucu dik kenarlı bir krater şeklinde de oluşur. Bu yolla oluşan obruklar özellikle nüfusun fazla olduğu bölgelerde ciddi bir tehlikedir.
Obrukların oluşması için karstik alanların bulunmasından başka şartlar da gereklidir. Yeraltı su seviyeleri farklı iki havza bulunmalı. Bu alanları daha yüksek bir eşik birbirinden ayırmalıdır. Havzaların yeraltı suları bu eşiğin altından akış göstermelidir. Tüm bu şartlar Obruk platosunda bir araya gelir. Tuz Gölü havzası ile Konya ovası arasında Obruk platosu eşik durumundadır. Daha yüksek olan Konya yeraltı suyu platonun altından Tuz gölü havzasına doğru yeraltı akışı gösterir. Bu akışın oluşturduğu erime güncel obrukların oluşumunun başlıca sebebidir. Bu nedenlerden başka yerel fay hatlarının da obruk oluşumuna katkısı bulunur. Tuz gölünün güneybatısında bulunan fay Dikmen-Kolca obruklarının oluşum sebebidir
Türkiye'nin yeraltı sularının 3'te 1'ini barındıran Konya Havzası'nda 20'yi aşkın obruk bulunuyor. Bunlardan en meşhuru 300 m genişliği ve 145 m derinliğiyle Kızören obruğu. Merkez Karatay ilçesine bağlı Obruk kasabası da ismini ondan alıyor. Obrukların diğer bir özelliği de yazın ilk aylarında koyu lacivert ve yeşil olan renginin yaz ilerledikçe çivit mavisi, berrak bir renk alması. Meyil, Çıralı, Gökhöyük Obruk, Kuru obruk, Kangallı obruğu, Hamam obruğu Obruk Platosu'nun diğer obruklarıdır. Obrukların yaygın olduğu diğer bir alan ise Antalya'nın doğu kesimindeki Çimiköy platosudur. Burada 22 obruk belirlenmiştir. Mucur Obruğu, Cennet ve Cehennem obrukları bilinen diğer obruklarımızdır.
KONYA’DA YENİ BİR OBRUK DAHA OLUŞTU
Konya'nın Karapınar ilçesi ve çevre ilçeler ile illerde obrukların oluşumu her geçen gün daha da artıyor. İlçeye bağlı Reşadiye Mahallesi Seyit Hacı Yaylası'ndaki tarım arazisinde alanda obruk meydana geldi. Arazide oluşan obruk mahalle sakinleri tarafından fark edildi. Obruk oluşan bölgede araştırma yapan Konya Teknik Üniversitesi Obruk Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Fetullah Arık, Seyithacı fayının biraz daha batısında özellikle birkaç basamak halinde fayın yükselti yapmış olduğu birinci basamakla ile ikinci basamağın arasındaki bölgede meydana gelen bir obruk olduğunu söyledi.
“Birinci basamak ile ikinci basamağın arasındaki düz bölgede obruk oluşmuş”
Oluşan obruktaki çalışmalar hakkında bilgi veren Konya Teknik Üniversitesi Obruk Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Fetullah Arık, “Karapınar’ın Seyithacı yaylasının yaklaşık 500 metre batısındayız. Seyithacı fayının biraz daha batısında özellikle birkaç basamak halinde ve fayın yükselti yapmış olduğu birinci basamak ile ikinci basamağın arasındaki düz bölgede meydana gelen bir obruk. Şu anda yapmış olduğumuz ölçümlerde, yaklaşık dairesel geometrili 37 metre çapında, 12 metre derinlik bir obruk oluşmuş durumda.
OBRUKLARIN DEPREMLE İLGİSİ VAR MI?
Obrukların deprem sırasındaki sarsıntıların da etkileyeceğini ifade eden Prof. Dr. Fetullah Arık, “Obruklar başlangıçta birçok farklı faktöre bağlı olarak oluşuyor. Öncelikle suyla karşılaştığı zaman çözülebilir nitelikte kayaların olması gerekiyor. Yardımcı karbonatlı kayaçlar bazen de cips antide tuz gibi minerallerin olduğu bölgelerde. Buralarda daha yoğun obruklar oluşur. Kayalar, obruk oluşumuna müsait oldukça geniş alanlarda karbonatlı kayalardan oluşuyor.
Yeraltı sularımız özellikle kış dönemlerinde az kullanıldığında genç volkanizmanın da etkisiyle kısmen asitleşebiliyor. Genellikle yerel su hareketleri kırıklar boyunca kuzeye doğru olduğu için etkileşimi daha yoğun niteliğinde olduğu ve küçük boşluklar genişliyor. Üstteki örtü tabakasının inceldiği için riski artıyor. Bu bölgedeki özellikle yağışlı periyotlardan sonra obrukların, yoğun olarak arttığını gözlemledik. Üstteki örtü tabakasının ağırlaşması bir neden ve obruk oluşumunu etkileyen önemli nedenlerden bir tanesi deprem” diye konuştu.