Giriş
Öğrenilen davranış: Şiddet! Çocuğunuzun şiddete eğilimli olmaması için ne yapabilirsiniz?
Günümüzde ne yazık ki toplumda birçok birey doğrudan ya da dolaylı olarak şiddete maruz kalıyor. Araştırmalar, pandemi sürecinde güvenli alan sanılan evlerimizin şiddete maruz kalan çocuklar ve kadınlar açısından ne yazık ki virüsün kendisinden daha büyük tehlike barındırdığını gösterdi. Türkiye Kadın Dernekleri Federasyonu’nun belirlemelerine göre pandemi sürecinde ülkemizde fiziksel şiddet yüzde 80, psikolojik şiddet yüzde 93, sığınma evi talebi ise yüzde 78 oranında artış gösterdi. 2021'de kadınlara yönelik şiddet bir önceki yılın mart ayına göre yüzde 38,2 arttı. Peki ya çocuklar? Aile yapısının çocukların gelişiminde önemli rol oynadığını belirten uzmanlar şiddetin öğrenilen bir davranış olduğunun altını çiziyor. Peki çocukları nasıl koruyacağız?
Öfke duygusu diğer duygular gibi insana ait temel duygular arasındadır ancak yıkıcı etkileri dolayısıyla sözel ve davranışsal olarak doğru ifadesi hayati önem arz ediyor. İnsanların çoğu zamanla saldırgan dürtülerini denetlemeyi ve toplum tarafından daha kabul gören etkinliklere yöneltmeyi öğrenirler. Bu öğrenimin temeli ilk olarak ailede gerçekleşir. Fiziksel ya da psikolojik olarak bir başkasına zarar veren her türlü davranış saldırganlık olarak tanımlanır. Dolayısıyla saldırganlığın içerisinde şiddet davranışlarını da barındırdığı söylenebilir.
Şiddet ise bireyin yaralanmasına ölümüne ya da biyo-psiko-sosyal açıdan gelişmesine engel olan her türlü davranış ve sözdür.
İster fiziksel ister psikolojik ögeler içersin; ister canlıya ister cansız bir nesneye yönelik olsun her türlü yıkıcı olan bir eylem olan şiddet bir sonuçtur. Bu sonuca nelerin etken olduğu konusunda bilinçlenmeden şiddet davranışını ortadan kaldırmak mümkün olamaz.
Saldırgan tutum ve davranışların ebeveyn tutumu, sosyo-ekonomik durum, toplum yapısı ve özellikle cinsiyete dayalı sosyal normlar gibi bir çok faktörle ilişkili olduğu söylenebilir.
Aile yapısı çocukların gelişiminde önemli rol oynuyor
Çocuk ilk sosyal deneyimlerini aile içerisinde deneyimler. Kişiliğin oluşumunda önemli bir yeri olan özdeşim kurmak, çocuklarda aile bireylerini modelleme yoluyla gerçekleşir. Böylece model alınan ailenin yapısı çocuğun ileriki yaşantısında, duygusal ve toplumsal gelişiminde belirleyici bir rol oynar. Bu noktada ebeveyn tutumları çok önemli hale gelir.
Klinik Psikolog Müge Leblebicioğlu Arslan, anlayışlı ve tutarlı ailelerde büyüyen çocukların ilişkilerinde daha sosyal ve duyarlı olduğunu, kendi duygu ve düşüncelerini ifade etme konusunda da başarı sağladığını belirtiyor. Bu tür çocuklarda davranışlarını denetleme becerisinin daha yüksek düzeyde olduğu da görülüyor.
Buna karşılık katı ve otoriter tutum sergileyen ailelerin çocukların ise duygu ve düşüncelerini daha çok saldırgan tutumlarla ifade etme eğilimindeler ve kendi iç dünyalarını açıklamakta zorluk yaşıyor. Katı ve otoriter tutuma maruz kalan çocuk, yaşamı boyunca sürekli birileri tarafından kontrol edilme ihtiyacı ya da aşırı kontrol etme ihtiyacı duyabiliyor. Yetişkinlikte ise ikili ilişkilerde güven ve anlayıştan uzak, baskıcı ve katı tutum sergileyebiliyorlar.
Dürtülerini denetleme yetisi düşük olan çocukların ebeveyn tutumlarının aşırı rahat, serbest her istediğini gerçekleştiren sınırların olmadığı tutumlar olduğu da dikkat çekiyor. Klinik Psikolog Müge Leblebicioğlu Arslan, dolayısıyla güven verici, destekleyici ve hoşgörülü tutumun sağlıklı bir psikososyal gelişim için oldukça önemli olduğunu belirtiyor.
Sözler ağızdan birkaç saniyede çıkıyor, izleri bir ömür kalıyor!
İhmal edilen çocukluk dönemi, olumlu davranışların yerine sürekli olarak olumsuz davranışların vurgulanması, hayal kırıklığı, aşağılanma ve öfkeye maruz kalma gibi olumsuz çocukluk yaşantıların saldıran davranışın altında yatan en temel etkenlerden.
Şiddet dilde başlar, eyleme döner
- Çocuğunuz istenmeyen bir davranış yaptığında ya da bir söz söylediğinde aşağılayıcı söz ve davranışlarınızdan uzak durun.
- Şiddet davranışı çocuğun duygusal ihtiyacının karşılanmamasının dışa vurumudur.
- Duygusal ihtiyaçları karşılanmayan çocuk toplum tarafından kabul görmeyen tutumlarla ihtiyacını gidermeye çalışabilir.
- Örneğin, kardeşi doğduktan sonra duygusal ya da fiziksel anlamda ihtiyaçları karşılanmayan, görülmeyen ya da günlük rutinleri bozulan çocuk, kardeşine ya da etrafa zarar verici davranışlar sergileyerek duygusal ihtiyaçlarını ifade edebilir.
Bu sebeple çocuğun öfkesinin altında yatan ihtiyaçları anne ve babalar tarafından dikkatle takip edilmeli.
