Giriş
Seddülbahir Kalesi, Cumhuriyet’in 100’üncü yılında ziyarete açılacak
Çanakkale Boğazı’nı geçmek isteyen İtilaf devletlerinin 3 Kasım 1914’te ilk bombaladığı yer olan Tarihi Gelibolu Yarımadası’ndaki ilk şehitlerin verildiği Seddülbahir Kalesi’ni 1 asır sonra ayağa kaldırmak için başlatılan restorasyon ve çevre düzenlemesi çalışmalarında sona gelindi. Seddülbahir Kalesi’nin Cumhuriyet’in 100’üncü yılında Çanakkale Deniz Zaferi’nin kutlanacağı 18 Mart 2023 tarihinde ziyarete açılması planlanıyor
Tarihin en kanlı savaşları arasında yer alan ve Mehmetçiğin kahramanlığı sayesinde 'Çanakkale Geçilmez' destanının yazıldığı Çanakkale Savaşları’nda, Gelibolu Yarımadası’ndaki Seddülbahir Kalesi, boğazın güvenliğinde çok önemli rol oynadı. 107 yıl önce 'yedi düvel'e karşı Mehmetçik ile beraber karşı koyan kale, isabet eden top atışlarıyla gazi oldu.
IV. Mehmet’in annesi Hatice Turhan Sultan tarafından yaptırılan kale 17. yüzyıl kalesidir. Çanakkale Boğazı’nı geçmek isteyen İtilaf devletlerinin gemilerinden atılan top mermileri ile büyük hasar alan Tarihi Gelibolu Yarımadası’ndaki Seddülbahir Kalesi, aradan geçen bir asırlık zaman diliminde doğa şartları nedeniyle zarar gördü. Harap haldeki kaleyi ayağa kaldırıp, açık hava müzesi haline getirmek için Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı’nca 2015 yılında başlatılan restorasyon ve çevre düzenlemesi çalışmalarında ise sona gelindi.
Çalışmalarda restorasyonun yüzde 99’luk bölümü tamamlandı. İstanbul Teknik Üniversitesi ve Koç Üniversitesinin öğretim üyelerinin katıldığı Bilimsel Danışma Kurulu yapılan restorasyon uygulamaları esnasında yapılan arkeolojik kazılarda farklı niteliklerde olmak üzere çoğunluğu askeri savaş malzemesi olan 45 bin 477 eserin envanter çalışmaları devam ediyor.
Seddülbahir Kalesi Müzesi tamamlandığında, ziyaretçiler kalenin 17. yüzyıldan bugüne kadarki tarihi hakkında bilgilendirilecek. Çanakkale Savaşları’nın ilk şehitlerinin yer aldığı kabristanı ziyaret edip, 1915 Çanakkale Savaşları’nın bu kalede yaşanan kısımlarını, o dönemin savaş malzemelerini, belgelerini inceleyebilecek. Müze uygulamaları, teşhir tanzim, ek yapılar, elektromekanik, aydınlatma, alt yapı ve peyzaj işlerinin sonunda açık hava müzesine dönüşecek olacak Seddülbahir Kalesi’nin Cumhuriyet’in 100’üncü yılında Çanakkale Deniz Zaferi’nin kutlanacağı 18 Mart 2023 tarihinde ziyarete açılması planlanıyor.
Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanı İsmail Kaşdemir, Seddülbahir Kalesi'nin restorasyonunda artık sona yaklaşıldığını söyledi. Çok uzun ve özel bir çalışma ile yapılan restorasyon çalışmasının 18 Mart 2023’te bitmiş olacağını ve Cumhuriyet’in 100’üncü yıl dönümünde Seddülbahir Kalesi gibi çok önemli ve anlamlı bir kaleyi restore edip, içini de müze şeklinde düzenleyerek, hizmeti açmış olacaklarını belirten Tarihi Alan Başkanı İsmail Kaşdemir, şunları söyledi:
“Tarihi Alan Başkanlığı olarak, tarihi alandaki bütün atalarımızdan miras kalmış yapıları aslına uygun bir şekilde restore edip, ziyarete açık hale getiriyoruz. Özellikle kaleleri restore ettik ki, bunların hepsi gazi mekanlardır, tarihi değeri çok yüksek mekanlardır, ecdadımızdan bize miras kalmış Çanakkale Savaşı’nın görmüş, gazi olmuş ve Çanakkale Boğazı’nın da muhafızlığını yapmış yapılardır, kalelerdir. Tabi bu kaleler hem savaş sırasında hem savaştan sonraki zamana ve coğrafi koşullara bağlı olarak yıpranmışlardı. Tarihi Alan Başkanlığı olarak bu Seddülbahir Kalesi’nde bir restorasyon süreci başlattık ve bu sürecin de artık sonuna geldik. Seddülbahir Kalesi restorasyonu gerçekten büyük bir restorasyon, büyük bir çalışma, kale büyük bir yer kaplıyor ve bittiği zaman da inşallah Çanakkale Boğazı’nın girişinde çok tarihi bir yapı ayağa kalkmış, hem gelen ziyaretçiyi, hem de Çanakkale Boğazı’na giren gemileri selamlamış olacak. Seddülbahir Kalesi’nin şöyle bir özelliği daha var. Tabii ki bir savunma yapısıdır. Fakat bir kadın hanımefendi tarafından yaptırılmıştır. 4’üncü Mehmet’in annesi Hatice Turhan Sultan tarafından vakfedilen, yaptırılan bu yapı, Türk kadınının ülke savunmasına vermiş olduğu katkının örneklerden bir tanesidir. Bu yönüyle de çok anlamlıdır. Biz de bu konuyu kale içerisindeki müzenin teşhir ve tanziminde işleyeceğiz. Çünkü kadınlarımızın da ülke savunmasına nasıl katkı yaptığının bir örneği olarak, gelen bütün ziyaretçiye bunu aktarmış olacağız. Seddülbahir Kalesini inşallah 18 Mart 2023’te açacağız. Büyük bir etkinlikle, büyük bir katılımla, inşallah Sayın Cumhurbaşkanımızın da bizzat teşrifiyle bu kaleyi açmış oluruz. Ve tarihi alan artık bütün mekanlar ile bir açık hava müzesi haline gelmiş olur. Seddülbahir Kalesi özel bir restorasyon sürecinden geçti. Çok özel bir çalışma oldu. Adeta bazen iğneyle kuyu kazdık ve bir taşın yerine konması için bilim kurulumuz, danışma kurulumuz defalarca toplantı yaptı. Gerçekten hem ülke içinde hem ülke dışındaki bu işi bilenler tarafından çok da takdir edilen bir restorasyon süreci geçirdik. Seddülbahir Kalesi Tarihi Alanda çok emsalsiz, özel, eşsiz bir yapı olarak gelen ziyaretçiyi selamlamış olacak. Gelen ziyaretçilerimizde Çanakkale Savaşı’nın izlerini orada görmüş olacak Seddülbahir Kalesi gerçekten hem savaş öncesi, hem Çanakkale Savaşı sırasında ve şimdi de gerçekten bir abide gibi orada yükselmiş olacak. Biz bütün herkesi Çanakkale’deki bu tarihi mekanlara davet ediyoruz. Bu tarihi mekanların içerisindeki Çanakkale ruhunu teneffüs etmeye, Çanakkale fedakarlığını daha iyi anlamaya davet ediyoruz. Çünkü gerçekten Çanakkale, Türk milletinin buluşma noktası ve Türk milletinin kalbi. Dolayısıyla Çanakkale ortak paydasında herkesle ulaşmak istiyoruz.”
SEDDÜLBAKİR KALESİ
Çanakkale’nin Eceabat ilçesine bağlı Seddülbahir köyünde yer alan, 1. derece arkeolojik-askeri-harp tarihi-kentsel sit alanında bulunan Seddülbahir Kalesi, Gelibolu Yarımadası’nın en güney ucunda bulunmaktadır. Kale, Tarihi Alan içinde yer almakta olup Boğaz’a girişte Ertuğrul (Cape Helles) ve Morto Koyları arasında kalan burun üzerindedir. Seddül-bahr yani 'denizin seddi' anlamına gelen yaklaşık 22 bin metrekarelik alanda konumlanmış kalenin Venedik saldırılarına karşı 17’nci yüzyılda, Osmanlı tarihinde banisi (yaptıranı) kadın olan ilk askeri yapı olma özelliği taşıması bakımından önemli olup, Hatice Turhan Sultan (IV. Mehmet’in annesi) tarafından 17. yüzyılda inşasına başlanmıştır. Kale, topografik durumu nedeniyle asimetrik düzensiz bir plan özelliğine sahiptir. Kalenin dört köşesinde birer, kuzey batı köşesinde de bir olmak üzere 5 burcu vardır. Bu burçlar birbirlerine sur duvarlarıyla bağlanmıştır. Kalede güney doğudan kuzey batıya 3 kademeli sur ile hisar peçe oluşur.