Giriş
Türkiye’nin fay hatları! (Batı Anadolu, Kuzey Anadolu, Doğu Anadolu fay hattı) Fay hatları hangi illerden geçiyor? Hangi şehirlerde deprem riski var?
Kahramanmaraş merkezli 10 ili vuran 7.7 ve 7.6 büyüklüğündeki iki deprem 30 binden fazla can kaybına neden oldu. Yüz binlerce insan depremzede olarak güne uyandı. Doğudan batıya milyonlarca kişinin acısını hissettiği bu deprem gözlerin yeniden Türkiye’nin fay hatlarına çevrilmesine neden oldu. Yıllardır televizyon ekranlarında konuşan bilim insanları ülkemizin bir deprem kuşağı üzerinde yer aldığını belirtiyor ve Batı Anadolu, Kuzey Anadolu, Doğu Anadolu fay hattı olarak adlandırılan bölgelerin yeni depremler üreteceği konusunda uyarıda bulunuyor. Peki, fay hatları hangi illerden geçiyor? Hangi şehirlerde deprem riski var? İşte Batı Anadolu, Kuzey Anadolu, Doğu Anadolu fay hattı olmak üzere Türkiye’nin fay hatları hakkında bilgiler…
Deprem insanoğlunun yaşayabileceği en büyük doğal afetler arasında yer alıyor. Ne yazık ki teknoloji bir hava durumu raporunda olduğu gibi depremin kısa süre öncesinden bilinmesine henüz imkan vermiyor. Diğer yandan bilim insanları fay hatlarının geçtiği illerde yapılan binaların depreme dayanıklı olması konusunda devamlı uyarıda bulunuyor. Zira Türkiye, Batı Anadolu, Kuzey Anadolu, Doğu Anadolu fay hatları üzerinde yer alan bir ülke ve bu fay hatları aktif depremler üretiyor. Yakın tarihimizde büyük acıyla andığımız Gölcük depremi Kuzey Anadolu fay hattı üzerinde gerçekleşmişti. 6 Şubat’ta Kahramanmaraş’ta gerçekleşen iki büyük deprem ise Doğu Anadolu fay hattının bir ürünü oldu. Yeni acıların yaşanmaması için hem yetkili kurumlar hem de vatandaşların depreme hazırlıklı olması gerekiyor.
FAY HATTI NEDİR?
Yer kabuğunu oluşturan levhaların hareketleri sonucu oluşan gerilme ve sıkışmalar, yer kabuğunun bazı bölümlerinde yüzyıllar boyunca enerji biriktiriyor. Bu enerjiler zaman zaman ortaya çıkıyor. Yer kabuğundaki bu hareketli kesimlere de FAY adı veriliyor.
Birbirlerinin hareketini engelleyen levhalar arasında sürtünme başlıyor. Levhaların birbirlerine sürtünmesi sırasında, büyük kaya kütlelerinin arasında kalan “fay” adını verdiğimiz zayıf yerler zorlanıyorlar ve buralarda gerilme enerjisi birikiyor.
Zorlanma ve sürtünmenin etkisiyle kısa bir zaman içerisinde çok şiddetli bir kırılma ve hareket ortaya çıkıyor. Oluşan ilk harekete “deprem” (ana şok), şiddetli sarsıntının etkisiyle o bölgedeki yer kabuğunun zayıf diğer kısımlarının kırılmasına da “artçı depremler” (artçı şoklar) deniyor.
TÜRKİYE'NİN FAY HATLARI
KUZEY ANADOLU FAY HATTI
Kuzey Anadolu Fay Hattı (KAF), dünyanın en hızlı hareket eden ve en aktif sağ-yanal atımlı faylarından biridir.
KAF sistemi, Anadolu Levhası'nın, güneyde Arap Levhası (yılda 25 mm'leri bulan hızlı sıkıştırma hareketi ile) ve kuzeyde (neredeyse hiç hareket etmeyen) Avrasya Levhası'nın arasında kalması ve bu sebeple batıya doğru açılma şeklinde hızla hareket etmesi sebebiyle yüksek sismik aktivite göstermektedir.
KAF, 1100 km uzunluğunda sağ yönlü ve doğrultu atımlı aktif fay hattıdır. Yaklaşık olarak Van Gölü'nden Saros Körfezi'ne kadar tüm kuzey Anadolu'yu keser. Tek bir faydan oluşmaz, pek çok parçadan oluşan fay zonudur. Fay hattında, parçalanmış-ezilmiş kayaçlar, soğuk ve sıcak su kaynakları, gölcükler, traverten oluşumları, genç volkan konilerine rastlanır.
Fayın bazı kısımları depremler sırasında 0,5-1,5 m düşey, 1,5-4,3 m yatay atımlar yapmıştır. Genç Kuvaterner zamanından itibaren 800–1000 m yatay atım yaptığı ötelenen genç vadi yataklarından tespit edilmiştir.
Kuzey Anadolu Fay Hattı Çanakkale Saroz Körfezi'nden başlar ve Marmara Denizi içerisinden geçerek, Kocaeli- Sapanca Gölü, Adapazarı, Düzce, Bolu, Kastamonu (Tosya), Çorum, Amasya, Tokat, Sivas'ın kuzeyi, Erzincan, Bingöl ve Muş üzerinden Van Gölü kuzeyine kadar uzanmaktadır.
DOĞU ANADOLU FAY HATTI
Doğu Anadolu Fay Hattı Türkiye'nin doğusunda büyük bir Kırık dır. Fay, Anadolu Levhası ve Arap Levhası arasındaki sınır boyunca uzanmaktadır.
Doğu Anadolu Fay Hattı, Ölü Deniz Çatlağı'nın kuzey sonunda Maraş Üçlü Bitişme'sinden başlayarak kuzeydoğu istikametinde işler ve Karlıova Üçlü Bitişme'sinde sona erer ki burada Kuzey Anadolu Fay Hattı ile buluşur.
Doğu Anadolu Fay Hattı; Kahramanmaraş, Hatay, Gaziantep, Osmaniye, Adıyaman, Elazığ, Bingöl ve Muş'a kadar devam ederek Kuzey Anadolu Fay Hattı ile buluşur.
BATI ANADOLU FAY HATTI
Batı Anadolu Fay Hattı (BAF), Anadolu'nun batısında doğu-batı uzanışlı, kuzeyden-güneye doğru sıralanan pek çok faydan oluşan deprem alanıdır.
Bu fay hatlarına uyum gösteren deprem kuşağı; Ayvalık, Dikili, İzmir, Aydın, Denizli, Isparta ve Akşehir'in içine alır. Ayrıca Burdur, Acıgöl havzalarının kenarlarında ve Sultan Dağları'nın kuzey eteklerinde de faylar uzamaktadır. Bu faylar boyunca zaman zaman depremler olmaktadır.
HANGİ ŞEHİRLERDE DEPREM RİSKİ VAR?
Türkiye'de Kuzey Anadolu Fay Hattı ve Doğu Anadolu Hattı ve Batı Anadolu fay hattı üzerinde yer alan illerde deprem riski en çoktan en aza doğru şu şekilde sıralanıyor.
BİRİNCİ DERECE DEPREM BÖLGESİ OLAN İLLER
İzmir, Balıkesir, Manisa, Muğla, Aydın, Denizli, Isparta, Uşak, Bursa, Bilecik Yalova, Sakarya, Düzce, Kocaeli, Kırşehir, Bolu, Karabük, Hatay, Bartın, Çankırı, Tokat, Amasya, Çanakkale, Erzincan, Tunceli, Bingöl ve Muş, Hakkari, Osmaniye, Kırıkkale ve Siirt.
İKİNCİ DERECE DEPREM BÖLGESİ OLAN İLLER
Tekirdağ, İstanbul (1 ve 2. Bölge), Bitlis, Kahramanmaraş, Van, Adıyaman, Şırnak başta olmak üzere, Zonguldak, Tekirdağ, Afyon, Samsun, Antalya, Erzurum, Kars, Ardahan, Batman, Iğdır, Elazığ, Diyarbakır, Adana, Eskişehir, Malatya, Kütahya, Çankırı, Uşak, Ağrı ve Çorum.
ÜÇÜNCÜ DERECE DEPREM BÖLGESİ OLAN İLLER
Eskişehir, Antalya, Tekirdağ, Edirne, Sinop, İstanbul, Kastamonu'yu, Ordu, Samsun, Giresun, Artvin, Şanlıurfa, Mardin, Kilis, Adana, Gaziantep'in de bazı bölgeleri ve Kahramanmaraş, Sivas, Gümüşhane, Bayburt, Kayseri, Yozgat, Çorum, Ankara, Konya, Mersin ve Nevşehir.
EN AZ RİSKLİ BÖLGELER
Türkiye Deprem Haritasına göre deprem riskinin en az olduğu dördüncü ve beşinci grupta yer alan iller ise Sinop, Giresun, Trabzon, Rize, Artvin, Kırklareli, Ankara, Edirne, Adana, Nevşehir, Niğde, Aksaray, Konya ve Karaman’dır.