29 Ekim 1923 tarihinde ne oldu? Önemi nedir?

Atatürk’ün liderliğinde çetin koşullar altında bağımsızlık mücadelesi veren Türk milleti, zaferin ardından artık kendi rejimi belirlemek, hükümetini kurmak gibi yönetimsel konularda da bir karar varmak zorundaydı. İşte, 29 Ekim 1923 tarihinde tüm tartışmalara son verilerek Cumhuriyet ilan edildi.

29 EKİM 1923’TE NE OLDU?

6 Ekim 1923 tarihinde İstanbul, düşman işgalinden kurtuldu,13 Ekim tarihinde ise Ankara Başkent ilan edildi. Yaşanan bu gelişmelerin ardından mevcut rejimin isminin de bütün açıklığıyla konulması, yeni devletin başkanının da seçilmesi zaruriyeti doğmuştu.

Bu tarihe kadar devlet başkanlığı görevi, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Başkanı olarak Atatürk tarafından yürütülmüştü.

Bazı yabancı ülkeler de Lozan Antlaşması'nın onayı için Türkiye'deki yeni devlet rejiminin daha açık şekilde belirlenmesini talep ediyorlardı. Bu sıralarda İcra Vekilleri Heyeti'nin istifası ve Meclisin güvenini kazanacak bir kabine listesinin oluşturulamaması da bu soruna acil çözüm gerektirdi.

25 Ekim 1923 tarihinde hükümetin istifasıyla yeni bir kriz daha meydana geldi. Atatürk ise uzun süredir aklında planladığı cumhuriyeti ilan etmek için bir fırsat bekliyordu ve en son çıkan bu kriz, Atatürk’e beklediği fırsatı vermiş oldu.

Yeni hükümeti 28 Ekim 1923 akşamına kadar da kurulamamıştı. Bunun üzerine Mustafa Kemal Paşa, Çankaya Köşkü'nde arkadaşlarına "Yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz." diyerek fikrini açıkladı.

Atatürk aynı gece, İsmet İnönü ile birlikte 1921 Anayasası'nın bazı maddelerini değiştiren kanun tasarısını da hazırladı.

29 Ekim 1923'te parti grubunda görüşe sunulan tasarıda yer alan bazı hükümler şunlardı:

• "Türkiye Devleti'nin hükümet şekli cumhuriyettir."
• "Türkiye Devleti, yönetim birimlerini Bakanlar Kurulu aracılığıyla yönetir."
• "Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından kendi üyeleri arasından bir seçim dönemi için seçilir."
• "Cumhurbaşkanı, devletin başkanıdır. Bu sıfatla gerekli gördükçe Meclis ve Bakanlar Kuruluna başkanlık eder."

Aynı gün Mecliste görüşülen tasarı, yapılan konuşmaların ardından saat 20.30'da oturuma katılan 158 üyenin tamamının oyuyla kabul edildi. Cumhuriyetin ilanı "Yaşasın cumhuriyet" sesleri ve alkışlarla karşılandı.

Cumhuriyetin ilanının ardından TBMM’de cumhurbaşkanlığı seçimi yapıldı ve gizli oylama şeklinde yapılan seçimde 158 milletvekilinin tamamı Mustafa Kemal Atatürk’e oy verdi. Böylelikle de Türk devletinin ilk cumhurbaşkanı oldu. Seçimin sona ermesinin ardından kürsüye gelen Mustafa Kemal, konuşmasını "Türkiye Cumhuriyeti mesut, başarılı ve muzaffer olacaktır." sözüyle tamamladı.

Yapılan çalışmalarla birlikte, devletin adı ve rejimiyle ilgili tartışmalar da son buldu ayrıca devlet başkanlığı konusu çözüme kavuştu. Hükümetin kurulma şekli yeniden düzenlendi.

Kabul edilen yeni yasaya göre, Cumhurbaşkanı başbakanı atayacak, başbakan da bakanlarını seçip cumhurbaşkanının onayına sunacaktı. Bu uygulamayla, Meclis Hükümeti Sistemi yerine parlamenter rejime geçilmiş oldu.

İlk hükümeti kurmakla İsmet İnönü görevlendirilirken, Fethi Okyar da TBMM Başkanlığı'na seçildi.

29 EKİM NE ZAMAN BAYRAM İLAN EDİLDİ?

Türk halkı, 29 Ekim gecesi ve 30 Ekim günü coşkuyla cumhuriyetin ilanını kutladı. 26 Ekim 1924'te yayımlanan kararname ile cumhuriyetin ilanının 101 pare top atışı ve düzenlenecek etkinliklerle kutlanmasına karar verildi. Karar doğrultusunda 29 Ekim 1924'teki etkinlikler, kutlamaların başlangıcı oldu.

Hariciye Vekaleti, 2 Şubat 1925'te bir kanun teklifiyle 29 Ekim'in bayram olmasını önerdi. Teklif, Meclis Anayasa Komisyonu tarafından incelendi ve 18 Nisan'da karara bağlandı. TBMM'de teklifin 19 Nisan'da kabul edilmesiyle 29 Ekim, 1925 yılından bu yana ''Milli Bayram'' olarak kutlanmaya başlandı.