Giriş
Neden GDO'lu ürünler tüketiyoruz? GDO'dan kaçış var mı?
Kesildiğinde kahverengileşmeyen elmalar, çekirdeksiz karpuzlar veya Türkiye'deki mutfakların vazgeçilmezleri arasında bulunan bildiğimiz patates... Halk arasında GDO olarak bilinen genetiği değiştirilmiş organizmalar hayatımızın her yerinde. Peki daha önceden de kendi başına yetişebilen meyvelere, sebzelere sahipken neden artık GDO'lu ürünler tüketmek zorunda kaldık? Neden sebzelerin, meyvelerin, bitkilerin genetiğini değiştiriyoruz? | Hazırlayan: Selen Serdaroğlu
Marketten aldığınız elmayı kestikten sonra, sonra yemek için kenara ayırdığınız kalan dilimleri kahverengileşince ne yaparsınız? Genellikle gözünüze çok da güzel görünmediği için yemeyi tercih etmezsiniz. Bu durumda o elmanın kalan dilimleri, kendini çöp tenekenizin organik atıklar bölümünde bulur.
Peki yaz vaktinde kesmesi ayrı, dilimlemesi ayrı dert olan karpuzun çekirdekleri ile artık mücadele etmeyeceğinizi bilirseniz o karpuzu daha rahat mı alırsınız?
Kestiğinizde kahverengileşmeyen elma, çekirdeksiz karpuz akla ne kadar yatkın görünüyor değil mi? İşte bunlar hep... GDO.
Basında ve halk arasında kısaca GDO'lu ürün olarak adlandırılan genetiği değiştirilmiş organizmalar hayatımızın her yerinde. Az önce bahsettiğimiz çekirdeksiz karpuz da genetiği değiştirilmiş bir karpuz.
Birçok insan GDO'lu ürünlerin dünyamız üzerindeki etkilerini merak ediyor. Genetiği değiştirilmiş organizma genel olarak DNA'nın spesifik modifikasyonunu içeren teknoloji kullanılarak genetik materyali (DNA) değiştirilen bir bitki, hayvan veya mikroorganizmayı tanımlamak için kullanılıyor. Aslında buna genetik mühendisliği ürünleri de diyebiliriz.
Tüketicilere satılan ilk genetiği değiştirilmiş ürünler veya GDO'lar 1990'larda ekilmiş.
Amerikan Gıda Dairesi Başkanlığı FDA'in (Food and Drug Administration) verdiği bilgilere göre GDO'lu ürün yetiştirmeye başlamanın nedenlerinn başında, çiftçilerin ürün kaybını önleme geliyor. Çünkü GDO'lu ürünlerde şu özellikler bulunuyor (*)
- Böcek hasarına karşı direnç
- Herbisitlere karşı tolerans
- Bitki virüslerine karşı direnç
Ürünler böcek hasarına dayanıklı olduğunda çiftçiler ürünlerini korumak için daha az sprey pestisit uygulayabliyor. Çünkü pestitit içeren gıdaların kanser yaptığına dair bilimsel araştırmalar bulunuyor. İlgili haberi buradan okuyabilirsiniz.
Herbisitlere toleranslı GDO'lu ürünler, çiftçilerin ekinlere zarar vermeden yabani otları kontrol etmelerine yardımcı oluyor. Çiftçiler bu herbisite dayanıklı bitkileri kullandıklarında, normalde yabani otlardan kurtulmak için yaptıkları toprağı işlemeleri gerekmiyor.
Bu toprağı işlemeden yapılan ekim, toprak sağlığının korunmasına ve daha düşük yakıt ve işçilik kullanımına yardımcı oluyor.
Birlikte ele alındığında, yapılan araştırmalar olumlu ekonomik ve çevresel etkiler gösteriyor.
(*) Bilgiler Food and Drug Administration'ın fda.gov adresinden alınmıştır.
Ringspot virüsüne karşı dirençli papaya...
Örneğin GDO papaya Hawaii'li papaya çiftçilerinin geçim kaynaklarını tehdit eden Ringspot virüsüne karşı dirençli olacak şekilde geliştirilmiş GDO mahsulünün örneklerinden biri.
Bitki bilimciler bu virüse dayanıklı Rainbow papaya'yı geliştirdikten sonra GDO papaya ihraç edilmek için ilk olarak 1998'de dikiliyor ve bugün Hawaii'nin her yerinde yetiştiriliyor, Japonya'ya kadar ihraç ediliyor.
Buradan şunu anlıyoruz. En yaygın GDO'lu ürünler, çiftçilerin ihtiyaçlarını karşılamak için geliştirilmiş durumda. Ancak bunun karşılığında gıdaların tüketiciler için daha erişilebilir ve uygun fiyatlı olmasına yardımcı oluyor.
Bir diğer yandan bazı GDO'lu ürünler özellikle tüketicilere fayda sağlamak için geliştiriliyor. ABD'de satışa sunulan kesildiğinde kahverengileşmeyen GDO'lu elmalar gıda israfını azaltmaya yardımcı olmayı amaçlıyor ve bitki bilimciler, tüketicilere fayda sağlayacağını umdukları GDO'lu ürünler geliştirmeye devam ediyor.
Madem bu kadar yararlı ve tüketicilere de ekonomik anlamda yarar sağlıyor, neden Yeni Zelanda ve Tayland gibi ülkelerde GDO'lu ürünlerin ülkeye alınması yasak? Kamuoyu ve birçok sivil toplum örgütü GDO'ya karşı çıkıyor?
Örnek vermek gerekirse, GDO konusunda yayınlanan birçok araştırması olan Mikrobiyoloji Profesörü Dr. John Fagan, GDO'lu ürünlerin solunum bozukluğu, ciltte kızarıklıklar, nezle, göz neslesi, baş ağrısı gibi allerjik tepkilere yol açtığını, hatta hatta şok etkisine yol açarak ölüme bile neden olduğunu belirtiyor.
İç Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Osman Erk başta soya ve mısır olmak üzere domatesten şeker pancarına kadar pek çok gıdanın GDO’lu olarak üretildiğini ve GDO'lu ürünlerin insan, hayvan ve çevre sağlığı üzerindeki etkilerini gösteren uzun dönemli çalışmaların bulunmadığını ifade ediyor.
Prof. Dr. Erk'in verdiği bilgilere göre güvenlik çalışmaları bu ürünleri üreten firmalar tarafından yapılıyor, Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından onaylanıyor. Üstelik GDO'lu ürünler patentli olduğu için bağımsız bilim insanlarının bu ürünlerle ilgili araştırma yapabilmesi ancak GDO şirketlerinin iznine bağlı.
Türkiye'de GDO
Ülkemizde GDO'lu ürünlerle ilgili işlemler; 26 Eylül 2010 tarihinde yürürlüğe giren 5977 sayılı "Biyogüvenlik Kanunu" ve yine aynı tarihte yürürlüğe giren "Genetik Yapısı Değiştirilmiş Organizmalar ve Ürünlerine Dair Yönetmelik" hükümlerine göre yürütülüyor. Buna göre
- GDO ve ürünlerinin onay alınmaksızın piyasaya sürülmesi,
- GDO ve ürünlerinin, Kurul kararlarına aykırı olarak kullanılması veya kullandırılması,
- Genetiği değiştirilmiş bitki ve hayvanların üretimi,
- GDO ve ürünlerinin Kurul tarafından piyasaya sürme kapsamında belirlenen amaç ve alan dışında kullanımı,
- GDO ve ürünlerinin bebek mamaları ve bebek formülleri, devam mamaları ve devam formülleri ile bebek ve küçük çocuk ek besinlerinde kullanılması yasak.
Bir ürünün GDO'lu olup olmadığını nasıl anlayabiliriz?
T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı'nın verdiği bilgilere göre bir ürünün GDO'lu olup olmadığı ne yazık ki sadece laboratuvar analizleriyle anlaşılabiliyor.
GDO'ların analizi; genetik modifikasyon sonucu oluşan yeni molekülün (DNA, RNA veya protein) tespit edilmesi esasına dayanıyor.
GDO tarama ve miktar analizlerini Bakanlık tarafından yetkilendirilmiş kamu ve özel laboratuvarlar yapabiliyor. Bu laboratuvarlar uluslararası standartta çalışmakta zorunlu ve AB laboratuvarlarının analiz stratejilerini uyguluyor.
Bu nedenle bir ürünün etiketini okumak çok önemli hale geliyor.
27533 sayılı Resmi Gazete'de 26 Mart 2010'da yayımlanan 5977 numaralı Biyogüvenlik Kanunu'nun kabul edilmesiyle genetiği değiştirilmiş organizmalar (GDO) içeren ürünlerin etiketlenmesi zorunlu hale gelmiş durumda. Ancak GDO içermeyen ürünlerin etiketlenmesi tercihe bağlı.
Tüketiciler ürünün GDO'lu olduğunu nasıl anlayabilir?
Evde kendi başımıza analiz yapamayacağımız için bir ürünün GDO'lu olup olmadığını anlamak zor gibi görünse de farkında olmadan genetiği değiştirilmiş domates yiyip yemediğinizi anlamanın bir yolu var.
GDO'lu meyve ve sebzeyi anlama yolları
- Normalde 5 haneli olan kodlar 8 ile başlıyorsa, bu ürün GDO'ya maruz kalmış anlamına geliyor.
- Tamamen doğal yollarla yetiştirilen, sağlıklı ürünlerin kodları 9 ile başlıyor.
Bir başka yol ise sebzelere meyvelere iyice bir bakmaktan geçiyor.
- Pürüzsüz, yarasız meyve ve sebzeler genellikle GDO'lu ürünlerdir.
- Özellikle şeftali ve kayısılarda normalden daha büyük ve iri olan ürünler
- Meyve ve sebzelerde normalden daha büyük ve sert dayanıklı olanlar... Böyle ürünler genellikle GDO'lu ürünler.
- Boyutları çok düzgün ve birbirine benzer, yakın olan ürünler
- ve tabii ki günlerce açıkta, sıcak havada bozulmayan, çürümeyen meyve ve sebzeler; mevsimi olmadığı halde satılan meyve ve sebzeler GDO'lu ürünler arasında bulunuyor.
Bu anlamda GDO'dan kaçışın başlıca yolu, meyveleri ve sebzeleri mevsiminde tüketmek geçiyor.