Giriş
Maymun çiçeği virüsü hastalığı için Sağlık Bakanlığı rehber yayınladı!
Maymun çiçeği virüsü hastalığına dair en kapsamlı rehber yayınlandı! Sağlık Bakanlığı 30 Haziran günü Türkiye’de de 37 yaşında bir hastada maymun çiçeğine rastlandığını açıklamıştı. O tarihten bu yana Bakanlık, ülkede yeni bir vaka açıklaması yapmadı. DSÖ’nün maymun çiçeğini ‘küresel acil durum’ ilan etmesinin ardından Sağlık Bakanlığı da vatandaşlar için bir rehber hazırladı. Maymun Çiçeği (Monkeypox) Rehberi'nde virüslülerle temas halinde ne yapılması gerektiğinden karantina şartlarına kadar detaylı bilgiler yer aldı...
Sağlık Bakanlığı'nın yayınladığı Maymun Çiçeği (Monkeypox) Rehberi'ne göre Monkeypox (Maymun Çiçeği Hastalığı)’a, Poxviridae ailesindeki Orthopoxvirus cinsinin bir üyesi olan maymun çiçeği virüsü neden oluyor. Monkeypox, öncelikle Orta ve Batı Afrika'nın tropikal yağmur ormanlarında endemik olarak görülen ve zaman zaman dünyanın diğer bölgelerine buradan kaynaklı olarak yayılan, az sayıda görülen viral bir zoonotik hastalık. Monkeypox klinik olarak, ateş, halsizlik, yorgunluk, baş ağrısı, kızarıklık semptomları ve şişmiş lenf nodları ile kendini gösterir ve bir dizi tıbbi komplikasyona neden oluyor.
Maymun çiçeği hastalığının klinik tablosundaki döküntüler, 1980 yılında Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından dünya çapında eradike edildiği ilan edilen çiçek hastalığına benziyor.
Maymun çiçeği, çiçek hastalığından daha az bulaşıcı ve daha az ciddi hastalığa neden oluyor.
Çiçek hastalığına karşı kullanılan aşılar, maymun çiçeği hastalığına karşı da koruma sağlıyor. Ancak ülkemizde 1980 yılından sonra sivil kişilere çiçek aşısı uygulaması kaldırıldı; 1983 yılına kadar sadece bazı ülkelerde sağlık personellerine aşı yapıldı.
Çiçek aşısı 1980 yılına kadar hemen hemen tüm dünyada rutin olarak uygulanıyordu. Eradikasyonun açıklanmasından sonra rutin aşılama durdurulmuş ve bundan sonra 1983 yılına kadar başta ABD olmak üzere bazı ülkelerde sağlık personeline uygulanmış ve bu tarihten sonra sivil kişilere uygulama tamamen durduruldu.
MAYMUN ÇİÇEĞİ NASIL BULAŞIYOR?
Afrika koşullarında maymun çiçeği virüsünün hayvanlardan insana bulaşması, enfekte hayvanların kan, vücut sıvıları veya deri veya mukoza lezyonları ile doğrudan temasla veya ısırıkla meydana geldiği belirtiliyor. Afrika'da, ip sincapları, ağaç sincapları, gambiya keseli sıçanları, fındık fareleri, farklı maymun türleri ve diğerleri dahil olmak üzere birçok hayvanda maymun çiçeği virüsü enfeksiyonunun kanıtı bulundu. Maymunlar ve insanlar ise aslında son derece tesadüfi konaklar.
BULAŞ TÜRLERİ
Sağlık Bakanlığı tarafından açıklanan ve aşağıda Posta.com.tr okuyucuları için sıraladığımız tüm bu bulaşma yollarıyla maymun çiçeği virüsü kapma riski bulunmakla birlikte, maymun çiçeği virüsünde bulaşma çok kolay gerçekleşmiyor. Bugüne kadar bildirilmiş en uzun bulaşma zinciri altı-dokuz kişi. Hastalık içişn 4 ana bulaş yolundan bahsediliyor.
1. ÇİĞ VE AZ PİŞMİŞ ET: Çiğ ve az pişmiş enfekte hayvanların etleri ve enfekte hayvanların diğer hayvansal ürünlerini yemek olası bir risk faktörü. Enfekte hayvan tarafından ısırılma, cilt bütünlüğünün bozulacağı şekilde yaralanma bulaşma açısından risk içeriyor. Enfeksiyonun görece olarak daha yoğun olduğu Batı ve Orta Afrika’da ormanlık alanlarda veya yakınında yaşayan insanlar, enfekte hayvanlara dolaylı olarak da maruz kalıyor.
2. İNSANDAN İNSANA BULAŞ: İnsandan insana bulaşma, enfekte kişinin sekresyonları ile uzun süreli yakın temas, cilt lezyonları ile doğrudan bütünlüğü bozulmuş deri veya mukozalarla (göz, burun, ağız mukozaları gibi) temas veya yakın zamanda cilt lezyonlarından kontamine olmuş nesnelerle (yatak çarşafı, havlu vb.) yakın temastan kaynaklanıyor. Bu şekildeki temas genel olarak aynı evi paylaşan kişilerde, kapalı ortamlarda çok uzun süreli yakın mesafede bulunanlarda ve enfekte kişiyle temas eden sağlık çalışanlarında risk oluşturuyor.
3. GEBELİKTE ANNEDEN BEBEĞE BULAŞ: Bulaşma, enfekte anneden bebeğe plasenta yoluyla geçiş şeklinde de olabilir. Bu durumda doğumda ve doğumdan hemen sonra yenidoğanda doğuştan maymun çiçeği hastalığı bulgularına yol açabilir. Annede aktif enfeksiyon varlığında yenidoğan bebeğe yakın temas ile de geçiş olabilir.
4. CİNSEL YOLLA BULAŞ: Enfekte kişilerden cinsel yolla bulaş bir diğer risk faktörü. Bununla birlikte cinsel ilişki sırasındaki bireylerin birbiri ile yakın temas halinde olması da bulaşmanın nedeni de olabileceğinden cinsel yolla bulaşma bugün için netleşmiş bir konu değil.
BELİRTİLER
Maymun Çiçeği klinik olarak, ateş, halsizlik, yorgunluk, baş ağrısı, kızarıklık semptomları ve şişmiş lenf nodları ile kendini gösteriyor ve bir dizi tıbbi komplikasyona neden oluyor. Genellikle 2-4 hafta süren semptomları var.
Maymun çiçeğinin kuluçka süresi, riskli temastan semptomların başlangıcına kadar olan süre genellikle 6-14 gün, ancak 5-21 gün arasında değişebiliyor. Bir hayvan ısırığı veya tırmalaması öyküsü olan kişiler, dokunsal/temasla maruziyete sahip olanlardan daha kısa bir kuluçka süresine (13'e karşı 9 gün) sahip.
MAYMUN ÇİÇEĞİ NASIL ANLAŞILIR?
Ateş ile birlikte halsizlik, baş ağrısı, kas ağrısı, eklem ağrısı ve lenfadenopati bulgularından biri veya birkaçının olması. Şikayetlerinden önceki son 21 gün içerisinde maymun çiçeği hastalığı tanısı doğrulanmış birisi ile temas öyküsü ve ikisinin birlikte varlığında veya cilt döküntüleri varlığında klinisyen tarafından tıbbi hikâye veya Belçika, İspanya ve Orta ve Batı Afrika ülkeleri vb. vaka görülen ülkelere seyahat öyküsü.
VAKANIN KESİNLEŞMESİ
Olası vaka tanımına uyan kişiden alınan örnekte PCR (Polimeraz Zincir reaksiyonu) testinin pozitif sonuç vermesi ile vaka kesinleşiyor.
MAYMUN ÇİÇEĞİNDE GÖRÜLEN TÜM BELİRTİLER
En çok görülen belirtiler:
- Döküntü
- Ateş
- Kaşıntılı lezyon
- Lenfadenopati
- Üşüme ve terleme
- Halsizlik
- Baş ağrısı
- Oral ülser (ağız ülseri)
- Genital ülser
- Boğaz ağrısı
Daha az görülen belirtiler:
- Miyalji
- Öksürük
- Konkonktivit
- Kusma
- Işığa hassasiyet
HASTALIĞIN KLİNİK SEYRİ (BULGULAR VE SEMPTOMLAR)
Klinik tablo; ateş, yoğun baş ağrısı, lenfadenopati (lenf düğümlerinin şişmesi), sırt ağrısı, miyalji (kas ağrıları) ve yoğun halsizlik ile başlıyor. Bu bulgular ilk 5 gün ön planda.
Lenfadenopati gelişimi ayırıcı tanıda yer alabilecek suçiçeği, kızamık ve çiçek hastalığında bu kadar ön planda olmadığından maymun çiçeği hastalığı için tanıyı destekleyici bulgu olarak kabul ediliyor.
Deri döküntüsü genellikle ateşin ortaya çıkmasından sonraki 1-3 gün içinde başlıyor. Döküntü, gövdeden ziyade yüz ve ekstremitelerde yoğunlaşma eğiliminde.E
Maymun çiçeği, genellikle 2-4 hafta süren semptomları olan kendi kendini sınırlayan bir hastalık. Şiddetli vakalar çocukluk çağında daha sık görülüyor. Temas edilen virüs yükünün yüksekliği ve kişinin altta yatan hastalıkları klinik tablonun daha ağır seyrine neden oluyor.
ABD’de yaşanan bir salgında 34 vakanın verilerine göre ise vakalarda görülen klinik belirtiler şu şekilde sıralanmış
- Döküntü (%97)
- Ateş (%85)
- Üşümeler (%71)
- Lenfadenopati (%71)
- Baş ağrısı (%65)
- Miyalji (%56)
YARALAR NERELERDE OLUŞUYOR?
Vakaların yüzde 95'inde yüzü, yüzde 75'inde ise elleri, avuçları ve ayak tabanlarını etkiliyor. Ayrıca vakaların yüzde 70'inde oral mukozalar, yüzde 30'unda genital bölge, yüzde 20'sinde (göz) konjonktiva ve kornea da etkileniyor.
Döküntü, maküllerden (düz tabanlı lezyonlar) papüllere (hafifçe kabarık sert lezyonlar), veziküllere (berrak sıvı ile dolu lezyonlar), püstüllere (sarımsı sıvı ile dolu lezyonlar) ve kuruyup dökülen kabuklara doğru gelişiyor. Lezyonların sayısı birkaç ile birkaç bin arasında değişiyor. Şiddetli vakalarda, lezyonlar derinin büyük bölümleri dökülene kadar birleşebilir.
KULUÇKA SÜRESİ 21 GÜN!
Maymun çiçeğinin kuluçka süresi, riskli temastan semptomların başlangıcına kadar genellikle 6-14 gündür, ancak 5-21 gün arasında değişebilir. Klinik tablo, ateş, yoğun baş ağrısı, lenf düğümlerinin şişmesi, sırt ağrısı, kas ağrıları ve yoğun halsizlik ile başlıyor. Bu bulgular ilk 5 gün ön planda. Deri döküntüsü genellikle ateşin ortaya çıkmasından sonraki 1-3 gün içinde başlıyor. Vakaların yüzde 95’inde elleri, avuçları ve yüzde 75’inde ayak tabanlarını etkiliyor. Genital bölge ve kornea da etkileniyor. Klinik tabloda bazı kişilerde ışığa hassasiyet, üşüme, terleme de görülebiliyor.
KORUNMAK İÇİN NE YAPMANIZ GEREKİYOR?
Maymun çiçeği vakası ile karşılaşılması durumunda, standart enfeksiyon kontrol önlemlerinin tam olarak uygulanması, el yıkamaya maksimum özen gösterilmesi gerekiyor.
PCR testi sonucunda pozitif olduğu ortaya çıkan hasta için, test sürecine kadar kullanılan yatak çarşafı, örtü gibi (hastanın cilt lezyonları ile kontamine olabilecek) malzemeler hasta kullanımı sonrasında sıvı geçirimsiz poşet içerisine konularak diğer hastaların ürünlerinden ayrı olarak taşınmalı ve yıkanmalı.
- Klinik bulguları nedeniyle hastane şartlarında izolasyon gerekiyorsa olası vaka tek kişilik odada standart enfeksiyon kontrol önlemlerine ilave olarak temas önlemleri alınarak izlenmeli.
- Vaka hastanede yatırılarak izole edilmeli.
- Hasta odası tek kişilik ve banyo-tuvaleti olan odalar şeklinde olmalı. Hasta odası standart temizlik yaklaşımı ile temizlenmeli, hasta başı malzemeleri ve hastanın bir metre mesafesindeki oda mobilyaları temizliğinde uygun dezenfektanlar tercih edilmeli.
- Zorunlu haller dışında hasta odasına giriş ve çıkış sınırlandırılmalı, hasta ziyaretine izin verilmemelidir.
- Zorunlu haller dışında hasta yanına refakatçi alınmamalı. Zorunluluk durumunda 1980 öncesi doğumlu, çiçek aşısı olduğu değerlendirilen, sağlıklı kişiler tercih edilmeli.
- Kesin vaka tanımına uyan kişi cerrahi maske takmalı. Sağlık personeli hastanın sağlık bakımında ve hizmet için hasta odasına girişlerde N95 maske, gözlük veya siperlik, eldiven ve önlük gibi kişisel koruyucu ekipman kullanmalı.
- Hasta için kullanılan yatak çarşafı, örtü gibi (hastanın cilt lezyonları ile kontamine olabilecek) malzemeler hasta kullanımı sonrasında sıvı geçirimsiz poşet içerisine konularak ayrı bir şekilde temizlenmeli.
Hastanın taburculuğu sonrasında oda 24 saat kullanılmalı.
HASTA İLE YANYANA OTURDUYSANIZ, EVDE KARANTİNA!
Uçak, tren, otobüs gibi toplu taşımalarda vakanın hemen yanında oturan yolcular, evdeki izolasyonlarında hane halkı ile aynı ortamda bulunmadan kendilerini mümkünse ayrı bir odada izole edecekler. Hane halkı ile aynı ortamda bulunulduğunda maske takılacak.
HASTALIK NASIL BELİRLENDİ? İLK HANGİ İNSANDA GÖRÜLDÜ?
Maymun çiçeği, ilk olarak 1958 yılında Danimarka Kopenhag’da laboratuvar hayvanlarında yapılan bir çalışmada maymunlarda gösterildi. Bu nedenle ismi maymun çiçeği (monkeypox) olarak tanımlandı. Ancak doğal rezervuarı maymunlar değil. İnsanlarda ilk olarak 1970 yılında, Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde (eski adı Zaire) 1968 yılında çiçek hastalığının eradike edildiği bir bölgede 9 yaşındaki bir erkek çocukta tanımlandı. O tarihten itibaren vakaların çoğu ülkenin kırsal, yağmur ormanı bölgelerinde rapor edildi. Kongo Havzasında, özellikle Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde ve Orta ve Batı Afrika'da insan vakaları giderek daha fazla rapor ediliyor.
1970 yılından itibaren 11 Afrika ülkesinde (Benin, Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Gabon, Fildişi Sahili, Liberya, Nijerya, Kongo Cumhuriyeti, Sierra Leone ve Güney Sudan) insanda maymun çiçeği hastalığı bildirildi. 1970 ve 1980 yılları arasında 59 insan maymun çiçeği vakası rapor edildi ve fatalite hızı %17 olarak bildirildi. Bu vakaların tümü, Batı ve Orta Afrika'nın yağmur ormanlarında küçük orman hayvanlarına (örneğin, kemirgenler, sincaplar ve maymunlar) maruz kalan bireyler arasında meydana geldi.
BATI VE ORTA AFRİKA DIŞINDA NERELERDE GÖRÜLDÜ? SALGINA NASIL DÖNÜŞTÜ?
Maymun çiçeği hastalığı, yalnızca Batı ve Orta Afrika ülkelerini değil, nadir ve az sayıda da olsa dünyanın geri kalan ülkelerini de etkilediği için küresel önemi olan bir hastalık olarak kabul ediliyor. 2003 yılında, Afrika dışındaki ilk maymun çiçeği hastalığı salgını Amerika Birleşik Devletleri (ABD)'nde görüldü. Bu salgın ABD'de 70'in üzerinde maymun çiçeği vakasına yol açtı.
Maymun çiçeği hastalığı ayrıca Eylül 2018'de Nijerya’dan İsrail ve Birleşik Krallık’a, Mayıs 2019, Aralık 2019, Mayıs 2021 ve Mayıs 2022'de Singapur'a, Temmuz ve Kasım 2021'de yine Nijerya’dan ABD’ye seyahat edenlerde bildirildi. Mayıs 2022'de endemik olmayan birkaç ülkede birden fazla maymun çiçeği vakası tespit edildi. Mayıs 2022'de Kanada, Avustralya, İsrail, Birleşik Arap Emirlikleri’nde de vakalar bildirildi.