Hayır. Ama sadece bir deri hastalığı olmadığını biliyoruz. Başka organ ve sistemlerde de yansımaları olabiliyor. En çok kalp-damar sorunlarını, özellikle de kalp krizi riskini artırıyor. Bunun için hastanın kilo kontrolüne dikkat etmesi, sigara içmemesi, alkol miktarına dikkat etmesi önemli.
Sedef bazen yalnızca eklemleri bazen de eklem artı deriyi tutuyor. Eklemi tutup iltihap yapan sedef türüne tıp dilinde ‘sedef artriti’ diyoruz. Eklemlerde şişlik, ağrı, sabah katılığı gibi belirtilere yol açıyor. Bazen omurgayı tutuyor; hastalarda sabahları daha belirgin olan bel, kalça ağrısı veya tutukluğu, boyun-sırt ağrıları görülebiliyor. Bazen de el, ayak, diz, dirsek eklemlerini tutup şişliğe yol açıyor. İlerlediğinde deformite dediğimiz şekil bozukluları ortaya çıkabiliyor. Ama erken tanı ve tedaviyle hastalar genellikle bu aşamaya gelmiyor.
Hayır, sedef artriti genellikle pullanma, kızarıklık, soyulma gibi deri lezyonlarıyla bir aradadır, tanınmasında zorluk olmaz. Nadiren tek başına sedef artriti çıkar ama bir süre sonra deride de lezyon görmeye başlarız. Bazen deri belirtileri daha baskındır ama eklem bulguları çok bariz olmayabilir. Bu nedenle zaman zaman sorgulama ve muayenelerle hastaların eklem bulgularını değerlendirmek gerekir.
Dönüşebilir. Diyelim ki plak psoriasisi (sedefi) olan biri aşırı güneşe maruz kaldı. Birdenbire bütün vücudu kaplayan, kızarıklıkla giden bir sedefe dönüşebilir. Ya da yanlış ilaçlarla özellikle de kortizonun çok kullanılıp aniden kesilmesiyle birdenbire alevlenme olabilir. Enfeksiyon ya da bir ilaç nedeniyle sedef başka bir forma bürünebilir. Ama ne zaman, hangi şartlarda bunun olacağını o kadar kolay tayin edemeyiz.
Bazı tansiyon ilaçları, ağrı kesicilerin bir kısmı, bilhassa psikiyatride kullanılan lityum ilaçları sedefi artıyor. Elbette her hastada değil, kişinin bünyesi sedefe yatkınsa hastalık ortaya çıkıyor.
Bebeklikten ölüme kadar her yaşta görebiliyoruz. En çok 30-50 yaşlar arasında rastlıyoruz. Sedefin bazı yaşlarda sıklığı yükseliyor. Erken yaşlarda çıkan sedefte biraz daha genetik etkenler ön planda oluyor, bu tür sedef ömür boyu sürüp daha ağır seyredebiliyor. Geç ortaya çıkanlar ise biraz daha hafif seyirli oluyor.
Özellikle çocuklarda ve genç yaşlarda beta streptokok dediğimiz mikroplar hastalığı başlatabiliyor. Beta mikrobu genç ve çocuklarda küçük küçük, kızarık lezyonların olduğu damla tipi sedefe neden oluyor. Elbette gribal enfeksiyonlar da dahil tüm enfeksiyonlar tetikleyiciler arasında.
Sedef hastalarında kış aylarında deri kuruduğu için kaşıntı, yanma-batma gibi şikayetler artar. Bu nedenle derinin nemli tutulması için nemlendiriciler verilir. Yine kışın yünlü giysilerin daha fazla giyilmesi deride sürtünmeye bağlı şikayetleri alevlendirebilir. Yazın güneş ışığının olumlu etkisi ve insanların daha rahat bir ruh halinde olması sedefin yatışmasına yardımcı olur.
Deri hastalıklarının çoğu psikolojik ve sosyal sorunlara yol açıyor ama sedef daha örünür olduğu için hastaların sosyal etkinliklerini, iş yaşamını, normal hayatın akışını engelleyebiliyor. Ellerinde sedef olan biri iş toplantısında büyük sıkıntı yaşabiliyor. Sedefiniz nedeniyle elinizi sıkmak istemeyen insanlarla karşılaştığınızı düşünün... Kıyafetler bazen hastalığa göre programlanıyor. Kadın hastalar etek, elbise giymekten vazgeçebiliyor. Sedef bulaşıcı bir hastalık olmamasına rağmen hastalar en sık 'Bulaşıcı mı?' sorusuna, ayrımcılığa maruz kalıyor. Herkese ayrı ayrı açıklama yapmak çok zor. Bu nedenle günlük hayatına devam edebilmeleri için sedefli bölgelerini kimi zaman mevsime uygun olmayan kıyafetlerle örtmeyi tercih ediyorlar.
Rahatsız edici bakışlar nedeniyle hastalar kendilerini dışlanmış hissediyor, içe kapanık, izole bir yaşam sürüyor. İkili ilişkileri, sosyal aktiviteleri olumsuz etkileniyor, deniz tatiline bile çıkmak istemiyorlar. Bizim yaşam kalite ölçeklerimiz var. Bazı sorularla hastaların hayatının ne kadar bozulduğunu tayin etmeye çalışıyoruz. Keza buna bağlı depresyon, anksiyete gibi psikolojik etkilenme riski de yüksek olabiliyor. Gerekirse hastayı psikiyatriste yönlendirebiliyoruz.
HAZIRLAYAN: ÖZGÜR GÖKMEN ÇELENK
ozgur.celenk@posta.com.tr
