Giriş
Tarihe yön veren kadınlar: Milli Mücadele Kahramanı Halide Edip Adıvar
Mevlevi kültürüyle yetişmiş bir büyükanne; piyano ve yabancı dil dersleri, dünya kültürü ve Anadolu’nun sükunet, mütevazılık ve sadakat talep eden mirası… Halide Edip’in yangınlar, fırtınalar kopan ruhunu şekillendiren çocukluk bu gelgitler arasında Osmanlı’nın son yıllarına denk geldi.
“Sinekli Bakkal”, “Handan”, “Vurun Kahpeye”, “Döner Ayna”, “Son Eseri”, “Kerim Usta’nın Oğlu”, “Handan”, “Kalp Ağrısı”, “Seviyye Talip”, “Akile Hanım Sokağı” gibi birçok edebi yapıtların yazarı Halide Edip Adıvar, “Mor Salkımlı Ev” ve “Hindistan’a Dair” isimli eserleriyle de kendi hayatına dair pencereler açan, Türkçenin en üretken kalemlerinden biriydi.
Bu büyük etki bırakan muhayyileyi yakından tanımak için de 19. yüzyıl sonlarına gitmek gerek. Halide Hanım; Beşiktaş’ta, Ihlamur yakınlarında, “mor salkımlı ev”de, II. Abdülhamid’in katibi Selanikli Mehmet Edib Bey ve Eyüplü Nizamizade ailesinden Bedrifem Hanım’ın kızları olarak doğdu. Annesini küçük yaşta kaybedince anneannesiyle büyüdü. Çok düşkün olduğu babasının evine gidip gelse de belki anne şefkatini mor salkımlı evde bulduğundandır, babasının yanına gidince hastalanıyordu. Bu, Anadolu halk hikayeleri, Osmanlı ve Mevlevilikle ilişki kurmasını sağladı.
Şefkat Nişanı ile ödüllendirildi.
Müzik derslerini İtalyan bir hocadan, İngilizce derslerini İngiliz bir mürebbiyeden aldı. Yedi yaşında, yaşını büyük göstererek Üsküdar Amerikan Koleji’ne başladı. Bir öğrencinin şikâyeti üzerine, okuldan ayrılmak zorunda kaldı. 1897’de, John Abbot’ın “The Mother” adlı eserinin çevirisini yaptı. Bu eser sayesinde Sultan II. Abdülhamit tarafından Şefkat Nişanı ile ödüllendirildi. 1899’da Üsküdar Amerikan Koleji’ne geri döndü. Üsküdar Amerikan Koleji’nden mezun olan ilk Müslüman kadın oldu.
Halide Edib, matematik öğretmeni Salih Zeki Bey ile evlendi. Bu yıllarda birkaç “Sherlock Holmes” hikayesini ve Shakespeare’in “Hamlet” adlı yapıtını çevirdi. 1903 yılında ilk oğlu Ayetullah, bundan 16 ay sonra ise ikinci oğlu Hasan Hikmetullah Togo dünyaya geldi. “Togo” ismi, o yıllarda devam eden Japon-Rus Savaşı’nda Rus donanmasını bozguna uğratan Japon Amiral Togo Heihachiro’dan geliyordu.
1908 yılında İstanbul Kız Lisesi’nde (Bezmiâiem Sultanîsi) tarih öğretmenliğine başladı. Aynı yıl Tevfik Fikret’in çıkardığı Tanin Gazetesi’nde yazıları yayımlanmaya başladı. İlk yazılarında eşinin isminden ötürü Halide Salih imzasını kullandı. Yazıları bazı çevrelerin tepkisini çekince Mısır’a gitti. Kısa sürede İstanbul’a dönüp yazılarına devam etti.
Hatipliğini kullandı
Halide Edip Hanım, eşi Salih Zeki Bey’in ikinci bir kadınla evlenmek istemesi üzerine 1910’da boşanma kararı aldı. Aynı sene “Seviyye Talip” romanını yayımladı. Bu roman, bir kadının kocasını terk ederek sevdiği erkekle yaşayışını anlatıyordu. Bu, o yıllarda feminist bir eser olarak da değerlendirildi. Savaşın ikinci yılında Vali Cemal Paşa’nın daveti üzerine Nakiye Elgün ile birlikte Lübnan ve Suriye’ye gitti. İstanbul’dan uzakta olduğu bu yıl babasına verdiği vekalet ile aile doktorları Adnan Adıvar ile nikah kıydı. 4 Mart 1918’de geri döndü. Halide Edip, iyi bir hatipti. Bu yeteneğini Milli Mücadele yıllarında kullanmaktan çekinmedi.
Siyasi fikir ayrılıkları
Özellikle Sultanahmet Mitingi’nde katılımcıları etkileyen bir konuşma yaptı. İşgale karşı verdiği mücadele nedeniyle, kendisi ve eşi hakkında idam kararı verildi. Ankara’ya giderek kurtuluş mücadelesinde Mustafa Kemal’in yanında yer aldı. Yunus Nadi Abalıoğlu ile Halide Edip Adıvar, 31 Mart’ta Geyve’de buluştu. İkili ve Mustafa Kemal’in kararıyla Anadolu Ajansı’nın temelleri atıldı. Cumhuriyet’in ilanından sonra gazetelerde yazarlık yapmaya devam eden Halide Edip, bu yıllarda Cumhuriyet Halk Fırkası ve Mustafa Kemal ile siyasi fikir ayrılıkları yaşadı.
Milletvekili oldu
Eşi Adnan Adıvar’ın Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kuruluşunda yer alması sonucu iktidar çevresinden uzaklaştırıldılar. 1936 yılında ünlü eseri “Sinekli Bakkal”ın İngilizce orijnali “The Daughter of the Clown” yayımlandı. Roman, Türkçe olarak ise Haber gazetesinde tefrika edildi.
1939’da İstanbul’a dönen Halide Edip, 1940 yılında İstanbul Üniversitesi’nde İngiliz Filolojisi kürsüsünü kurmakla görevlendirildi ve 10 yıl kürsü başkanlığını yürüttü. 1950 yılında Demokrat Parti listesinden İzmir milletvekili olarak TBMM’ye girdi. Halide Edip Adıvar, 9 Ocak 1964 yılında İstanbul’da 80 yaşındayken böbrek yetmezliği nedeniyle yaşamını yitirdi.
Hayatının kısa öyküsü
1884’te İstanbul’da doğdu.
1897’de John Abbot’tan “The Mother” eserini çevirdi.
1901’de Mezun oldu ve hocası mSalih Zeki ile evlendi.
1908’de Tanin gazetesinde yazıları yayımlanmaya başladı.
1920’de Hakkında idam kararı verildi.
1925’te Türkiye’den ayrıldı.
1939’da Ülkeye geri döndü.
1950’de TBMM’ye girdi.
1964’te Hayatını kaybetti.