Toprak Dede’nin mirası canlı ağaç müzesi Karaca Arboretum ziyaretçilerini büyülüyor!

Toprak Dede olarak anılan TEMA Vakfı Kurucusu merhum Hayrettin Karaca’nın 7 kıta gezerek topladığı 8 bine yakın bitki türünden oluşan Türkiye’nin ilk özel arboretumu misafirlerine eşsiz manzaralar sunuyor.Birleşmiş Milletler tarafından “Orman Kahramanı”, “Alternatif Nobel” gibi dünya çapında birçok ödüle layık görülen Hayrettin Karaca, 2020 yılında hayatını kaybetmişti. Toprak Dede olarak da anılan Karaca’nın 1980 yılında kurduğu Karaca Arboretum (ağaç müzesi) geride bıraktığı en büyük miraslardan biri oldu. Arboretumda 110 dönümde yaklaşık 4 bin odunsunun yanı sıra 3-4 bin civarında da çalı türü yer alıyor.Gen merkezi özelliğini de taşıyan arboretum, dünyada “International Dendrology Society” (Uluslararası Dendroloji Derneği) ödülünü alan sayılı ağaç müzelerinden biri olarak da ön plana çıkıyor. Uluslararası Dendroloji Cemiyeti, 1952 yılında ağaçlarla amatör ya da profesyonel olarak ilgilenen kişileri biraraya getirmek ve bu konudaki koruma çalışmalarını teşvik etmek amacıyla kurulmuş bir cemiyet. Dendroloji ağaç şeklindeki bitkileri inceleyen bilim dalı anlamına geliyor. Karaca Arboretum Vakfı Yönetim Kurulu Başkanı aynı zamanda Hayrettin Karaca’nın torunu olan Yeşne Karaca İren, ziyaretçilerine enfes bir deneyim sunan ağaç müzesi hakkında bilgi verdi.Arboretumun yaklaşık 60 dönümünün ziyarete açtık olduğunu belirten İren, senede yaklaşık 15 bin ziyaretçiyi ağırladıklarını belirterek, “Burası bir gen merkezi aslında, büyükbabamın bir aşkıydı. Ev bahçesi olarak elmalıktı burası. Kendisine miras yoluyla intikal etmiş. Süreç içinde evin bahçesi olarak tasarlıyor. Sonra hoşuna gidiyor. Elmalıktan bir arboretuma dönüşüyor. Aslında zemin de bataklık. Bu bataklık zemine arboretum kuruluyor.Arboretum kelimesini ise şu şekilde açıklayabiliriz: Latincede arbo ağaç demek. Retum ise ev, dam gibi anlamlara geliyor. Dolayısıyla arboretum dediğimiz zaman ağaç evi gibi çevirebiliriz ama ağaç müzesi tam karşılığı” dedi. Hayrettin Karaca’nın arboretumu kurma çabasını anlatan İren, şöyle konuştu: “Büyükbabam dünyayı kıta kıta gezip yaşayabilecek türleri ya tohumdan ya DA aşı filiz alma suretiyle biriktirip burada getirdi ve üretti. Amerika'yı, bütün Avrupa kıtasını, Afrika'yı ve Asya, Çin, Yeni Zelanda dahil olmak üzere bütün 7 kıtayı dolaştı. Dünyada aşağı yukarı gitmediği yer kalmadı. Burada barınabilecek her türü bulup getirdi. Burada, Karaca Arboretum doğumlu bireylerimiz de var ama biz burada Türkiye doğasında yaşayabilecek türleri barındırıyoruz. Ağaç müzesinde yaklaşık 4 bin odunsu, 3-4 bin civarında çalı türümüz var. Onun dışında en kıymetli en geniş koleksiyonlarımız meşe koleksiyonumuz, manolyalar, akçaağaçlar. Ancak bunlarında dışında tek başına bireyler de var.Fotoğraf: TEMA Vakfı Kurucusu Hayrettin Karaca (TEMA Vakfı Arşivi) Büyükbabasıyla birçok anısı olduğunu anlatan İren, bunlardan birinin Toprak Dede'nin Yeni Zelanda Gümrüğü'nde elinde iki bavul tohumla yakalanması olduğunu söylüyor ve hikayeyi şu şekilde anlatıyor.Büyükbabam cebine tohumları doldurup, 2 bavul tohumla çok neşeli şekilde Yeni Zelanda'dan çıkıp ülkesine gelebileceğini düşünürken Yeni Zelanda Gümrük polisleri onu durduruyor. Büyükbabam dağlardan derelerden topladığı tohumları asla vermek istemiyor. Bir şekilde bavulları açtırmamaya başarıyor. Nasıl başardığını sorduğumda, 'yalan söyledim, bavulları açtırmadım’ demişti. Hatta o sırada elinde muhafaza edilmesi gereken daha canlı türler de varmış tohum olmayan. Ardından otele gidince onları yaşatabilmek için buzdolabında muhafaza etmiş. Onlar için ayrıca buzlar almış Birleşmiş Milletler (BM) Çevre Ödülü Sahibi Hayrettin Karaca'nın 1980 yılında Yalova'nın Samanlı Köyü'nde kurduğu Karaca Arboretum (canlı ağaç müzesi), Uluslararası Dendroloji Cemiyeti tarafından bünyesinde çok nadir ve kıymetli bitkileri barındırdığı, bir dünya botanik zenginliği olarak kuşaklar boyu yaşamasının ve geliştirilmesinin önemini vurgulamak ve değerli bitki koleksiyonlarının korunmasına verdiği katkıdan dolayı IDS Plaketi ile ödüllendirilmeye değer bulundu.Her yıl 12.000'i aşkın kişinin ziyaret ettiği Karaca Arboretum, 13,5 hektar arazi üzerine kurulmuş durumda. Bünyesinde odunsal, soğanlı, rizomlu ve otsu bitkilerden yaklaşık 7000 tür, alt tür, varyant ve kültivar barındırıyor.Karaca Arboretum değişik ülkelerden yaklaşık 200 arboretum, botanik bahçesi ile bitki tohum değişimi faaliyeti içerisind. Arboretumda bulunan mevcut koleksiyonun Türkiye genelinde yaygınlaşabilmesi için bugüne kadar 106.000 odunsal bitki, botanik bahçeler, üniversiteler, belediyeler, orman idareleri ve arboretumlara bağışlandı. Yurtiçi ve yurtdışından gelen botanik ve peyzaj bölümü öğrencilerine staj imkanı sağlayan Karaca Arboretum'da aynı zamanda çeşitli bitkilere ait 48.500 dia, bitki ve taksonomi ile ilgili 2000 kitap bulunuyor. Bu anlamda büyük bir arşive sahip. 1980 yılında TEMA Vakfı kurucusu Hayrettin Karaca tarafından kurulan Karaca Arboretumu, Yalova-Termal karayolu üzerinde, il merkezine 5 km mesafede Samanlı Köyü içerisinde bulunuyor. Peyzaj ağırlıklı, koleksiyon bir arboretum karakterinde olup, 135.000 metrekarelik bir alanda tesis edilmiş durumda.Karaca Arboretum, Türkiye'nin ilk özel Arboretumu olduğu için halka açık ziyaret saatleri devlet müzesi ve ören yerinden farklı. Arboretum Pazar günleri 13.00–18.00 saatleri arası halka açık. Bunun dışında grup ve okullara haftanın diğer günleri de randevu alınması koşuluyla açık ve geziler, gezi rehberi eşliğinde 1,5 saat sürüyor.Karaca ArboretumuAdres: Samanlıköy Mah, Merkez, Yalova Termal Yolu, 77200 Yalova MerkezTelefon: 0555 033 77 89 Erhan Erdoğan YALOVA (İHA)