Giriş
Ayak yapısı kişiden kişiye farklılık gösterir. Vücut ağırlığımızı taşıyan ayaklarımız sportif veya buna benzer zorlu aktivitelerde normalde taşıdığı vücut ağırlığının yaklaşık 4 katı kadar bir yükü taşımaya başlarlar. Bu nedenle gerek günlük, gerekse de spor ayakkabı seçimi çok önemli. Yanlış ayakkabı seçimi ayak sağlığımızı olumsuz etkileyip ağrılı ve konforsuz ayaklara neden olur. Bununla birlikte ayak tabanında nasırlaşmalar, başparmağın dışa doğru eğilmesi –yani halluks valgus- eklemlerde kireçlenmeler ortaya çıkabilir. Bununla birlikte özellikle spor yapanlarda doğru spor ayakkabı seçimi ağrıların ve sakatlıkların önüne geçerken, yanlış spor ayakkabı ise sakatlanma riskini arttırır.
Topuklu ayakkabıya dikkat
Topuk yüksekliği ayakkabı seçiminde en önemli nokta. Uygun bir ayakkabıda topuk yüksekliği 3-4 cm civarında olmalı. Yüksek topuklu ayakkabılar, vücut ağırlığının ayağın ön tarafına doğru kaymasına neden olurken alçak topuklu ve topuksuz ayakkabılarda yük topuğa doğru kayar ve ayağın arka kısmında yüklenmeye neden olur. Normal olmayan bu yük dağılımı bozuklukları ayaklarda ağrı, eklemlerde kireçlenme, ayak bileği ve ayak kaslarında ve tendonlarında zorlanmaya neden olabilir.
Yüksek topuklu ayakkabılarda vücut yükünün ayağın ön tarafına doğru kayması nedeniyle ayağın tarak ve parmak kemikleri ile bunların arasındaki eklemler, etrafındaki bağlar aşırı stres altında kalır. Topuk yüksekliği arttıkça binen yük oranı katlanarak artar. Bununla birlikte vücudun normal ağırlık çizgisi de yer değiştirirerek diz, kalça ve bel bölgesinde kaslarda ve bağlarda aşırı gerilmeye, eklemlerde aşırı yüklenmeye ve kaslarda aşırı kasılmaya neden olarak diz kalça ve özellikle bel ağrılarına neden olurlar. Topuk yüksekliği arttıkça ayak bileğinin stabilizasyonu da bozulacağından ayak bileğinde burkulmalara ve bilek çevresinde kırıklara ve bağ yaralanmalarına neden olabilir.
Alçak topuklu veya topuksuz ayakkabılar ise ayağı iyi kavrayamadığı için ayağın ön tarafındaki bağlarda aşırı yüklenmeye ve gerilmeye yol açar. Bu ayakkabıların kullanılmaması veya içine tabanlık konularak kullanılması daha doğru olur.
Doğru ayakkabı nasıl seçilir?
Topuk yüksekliğini seçtikten sonra ayakkabının diğer kısımlarına dikkat etmek gerek. Ayakkabının orta kısmı dayanıklı ancak esnek ve hava alabilir bir materyalden üretilmiş olmalı. Ayakkabı ayak bileğini ve ayağı kavramalı ancak herhangi bir baskı oluşturmamalı. Ön kısmın darlığı parmaklarda ağrı ve deformiteye neden olabilir.
Ayakkabının boyu, yani numarası en uzun parmağa (genellikle başparmak veya ikinci parmaktır) göre seçilmeli. Ayakkabınız ayağınızı kavramalı ancak ne çok sıkmalı, ne de zaman içinde aşırı gevşemeli. Ayakkabı kullanıldıkça zaman içinde ayağınıza daha fazla uyum gösterecektir. Bu nedenle kullanmaya başlandığında ilk günler kısa süreli kullanıp zamanla kullanım süresini arttırmak daha doğru olur.
Spor yaparken ayaklarımız normalde taşıdığı yükün yaklaşık 4 katı yükle karşı karşıya kalır. Bu yüklenmeyi karşılayabilmek, ayak sağlığını korumak ve bu arada sportif performansın artmasını sağlamak amacıyla spor ayakkabı seçimi çok önemli. Önceden bir sakatlık veya yaralanma varsa ayakkabıda özel modifikasyonlar yapılabilir.
- Spor ayakkabı ayağı kavramalı ve tarak kemikleri ile parmakların birleştiği bölgeyi destekleyebilmeli.
- Tabanı ayak tabanına gelebilecek şokları yumuşatabilmeli.
- Parmakların rahat bükülebilmesi için parmak ucu yaklaşık 1cm kadar yüksek olmalı ve yaklaşık 45 dereceye kadar esneyip katlanabilmeli.
- Ayakkabının arka kısmı topuğu sarmalı, yürürken ayaktan çıkmamalı.
- Aşil tendonunu ayağın arka kısmında destekleyecek şekilde esnek ancak dayanıklı bir materyalden üretilmiş olmalı.
- Ayakkabının iç kısmındaki taban ise ayağın orta ve iç tarafındaki boşlukla, tarak kemiklerinin ucundaki yani parmakların hemen başındaki boşluğu desteklemeli.
Spor ayakkabı alırken spor türüne uygun seçim yapmak önemli. Koşu ayakkabılarının topuk tabanı kuvvetli ve ayak arkası destekli, tenis ayakkabıları yanlardan destekli, yürüyüş ayakkabılarının tabanı sert, iç tabanı yumuşak ve katı topuk desteği olmalı.
Haftada en az 3 gün ve en az yarım saat spor yapılması ile ortalama bir spor ayakkabı yaklaşık 9 ayda yıpranır. Koşu ayakkabıları için bu süre yaklaşık 800 ila 1000 km civarında kullanıma tekabül eder. Daha uzun süre kullanım spor ayakkabıda yıpranmaya ve özelliğini kaybetmesine yol açar. Bu durumda da sakatlanma riski artar.
