Belirti görülmeden 30 yıl önce başlıyor

Alzheimer’ın en önemli nedeni beyinde bazı maddelerin birikerek beyin hücrelerini öldürmesi. Prof. Dr. Haşmet Hanağası bu maddelerin hastalık ortaya çıkmadan 25-30 yıl önce birikmeye başladığını söylüyor.

İstanbul Üniversitesi Nöroloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Haşmet Hanağası anlatıyor.

BUNAMANIN SEBEPLERİ NELERDİR?

100’e yakın sebebi var. Şu başlıklar altında toplayabiliriz:

ALZHEIMER HASTALIĞI: En sık görülen bunama nedenidir. Tüm bunama hastalıklarının yaklaşık üçte ikisini oluşturur.

FRONTOTEMPORAL DEMANS: Alzheimer hastalığından farklı olarak ilk olarak davranışsal belirtilerin veya konuşma bozukluğunun görüldüğü, beyinde hücre ölümüyle giden bir hastalıktır.

LEWY CISIMLIKLI DEMANS: Titreme, hareketlerde yavaşlama gibi Parkinson bulgularının, halüsinasyonların veya sanrıların eşlik ettiği bir bunama hastalığıdır.

İKİNCİL (SEKONDER) DEMANS: Bunamaya altta yatan başka bir hastalık neden olur. Beyin damar hastalıkları, hormonal bozukluklar, vitamin eksiklikleri, beyin enfeksiyonları (örneğin frengi, HIV), beynin otoimmün hastalıkları, büyük kafa travmaları, beyin tümörleri, hidrosefali (beyinde sıvı toplanması) gibi hastalıklar ikincil demans nedenleri arasındadır.

NASIL TEŞHİS EDİLİYOR?

Hastayı ve hasta yakınlarını mutlaka iyi bir şekilde dinliyoruz. Zihinsel muayenede hastanın belleğini, görsel-mekansal işlevlerini, dilini, muhakeme ve karar vermesini değerlendiriyoruz. Mutlaka psikiyatrik durumunu soruyoruz. Ardından nörolojik muayene ile kol-bacakta kuvvetsizlik, hareketlerde yavaşlık var mı gibi bazı işlevleri kontrol ediyoruz. Olası hastalıkları taramak için bir kan tahlili yapıyoruz. Tüm bu değerlendirmelerle gerçekten patolojik bir durum olduğuna hükmedersek o zaman mutlaka bir görüntüleme yapıyoruz. Tercihen beyin MR’ı, yapılamıyorsa beyin tomografisi istiyoruz. Hastalığın türüne göre ileri tetkikler gerekli olabiliyor. Örneğin hastaların beyin omurilik sıvısının alınıp anormal protein birikimlerinin varlığının saptanması veya enfeksiyon bulgusunun olup olmadığını kontrol ediyoruz. Ayrıca hastalığın türüne göre beyin PET gibi daha ileri beyin görüntüleme incelemelerine veya elektroensefalografi gibi beynin elektriksel dalgalarını araştıran yöntemlere başvurabiliyoruz.

NASIL TEDAVİ EDİLİR?

Hastalığı tanımak, demansın hangi türü olup olmadığını belirlemek önemli. Bazı demans türlerinin erken yakalanması, demansın tedavi edilebilmesi açısından ayrıca önem taşıyor. Alzheimer gibi beyin hücre ölümüyle giden nörodejeneratif hastalıkların maalesef kesin bir tedavisi yok. Ancak elimizdeki ilaçlar zihinsel işlevlerde yarar sağlayabiliyor ve seyirle ilgili uzun vadede olumlu etkilerde bulunabiliyor. İlaçlarla ayrıca bazı davranışsal sorunları azaltmak, hastaları daha sakin hale getirmek, uykusuzluk, hırçınlık, hayaller gibi bazı problemleri yatıştırmak mümkün.

BUNAMA SIK GÖRÜLEN BİR SORUN MU?

Bunama hastalıkları 65 yaş civarında yüzde 1,5 gibi, 70 yaş civarında yüzde 5 gibi görülür. Daha sonra her 5 yılda bir oran ikiye katlanır. 80’li yaşların ortasında yüzde 30-40’lara çıkar. Türkiye’de 800-900 bin civarında demans hastası olduğu tahmin ediliyor. Ülkemiz hızla yaşlanıyor ve ortalama yaşam beklentisi 80 yaş civarında. Dünyada demans hasta sayısının en hızlı artan ülkelerden birinin Türkiye olduğunu söyleyebiliriz.

ERKEN BUNAMADA ARTIŞTAN SÖZ EDEBİLİR MİYİZ?

Net bir şey söylemek mümkün değil, elimizde karşılaştıracak veri yok. Ama gelişmiş ülkelerde özellikle Kuzey İskandinav ülkelerinde ileri yaşlarda bir azalmadan söz edebiliriz. Kalp damar hastalıklarına karşı önlem almak, sigarayı azaltmak gibi bazı önlemler beyin damar hastalıklarına bağlı bunama sıklığında azalma sağlıyor.

DALGINLIK NE ZAMAN ÖNEMSENMELİ?

Öteden beri dalgın olan birinde yeni bir sorundan söz edemeyiz. Ancak belli bir yaştan sonra dalgınlıkla birlikte içe kapanıklık, gün içi uyuklama gibi belirtiler varsa bunama riski akılda tutulmalı.

ALZHEIMER NASIL BİR HASTALIK?

Beyinde ilerleyici hücre ölümüyle giden bir hastalık. Sıklıkla 65 yaş sonrasında görülür ama 40’lı-50’li yaşlarda da ortaya çıkabilir. Başlangıç belirtisi unutkanlık, özellikle de yakın geçmişteki bilgilerin hafızada tutulamamasıdır. Hastalık ilerledikçe yakın bellek problemleri daha da fazlalaşarak uzak belleği de kapsamaya başlar. Zamanla kelime bulma güçlüğü gibi dil sorunları, yönünü kaybetme gibi görsel-mekansal işlevlerde bozulma, muhakemede problemler ortaya çıkar. Bazen depresyon eşlik edebilir, bazen hayaller görülür, olmayan bir şey varmış gibi davranılabilir. Uyku sorunları da sık olarak görülür.

SEBEBİ NEDİR?

Alzheimer hastalığında beyinde birtakım anormal proteinler birikir ve ilerleyici biçimde hücreler ölür. Beyinde sinir hücresinin zarında bulunan “amiloid” ve hücre içinde bulunan “tau” adı verilen proteinler biçim değiştirerek anormal şekilde birikir. Bu anormal birikimlerinin hücre ölümüne sebebiyet verdiğine inanılıyor. Hücre ölümü de bir anda “Pat” diye başlamaz. Beyindeki ilk değişiklikler hasta, hekime gitmeden 25-30 yıl önce ortaya çıkar. Başlangıçta amiloid adı verilen protein birikmeye başlar ve daha sonra hücre içindeki tau proteinin birikmesi tetiklenir, son aşamada beyindeki hücreler ölmeye başlar. Hücre ölümü beyinde belli bir orana ulaştığında Alzheimer hastalığı belirtileri ortaya çıkar.