Giriş
Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Nöroloji Ana Bilim Dalı Uyku Bozuklukları Merkezi Sorumlusu Prof. Dr. Derya Karadeniz anlatıyor...
Parasomni ne demek?
Uyanıkken bilinçli olarak yapılan her türlü davranışın uykuda farkında olmadan ortaya çıkmasıyla şekillenen hastalıklardır. Gece terörü, uykuda yürüme (uyurgezerlik), yatakta oturup bakınma, uykuda yemek yeme, rüyayı yaşama parasomnilerden birkaçı.
Hangi yaşlarda görülüyor?
Uykuda yürüme, gece terörü, kabus bozukluğuna daha çok çocukluk çağında rastlanıyor. REM uykusu davranış bozukluğu dediğimiz rüyayı yaşama, uykuda yarı bilinçli ya da bilinçsiz yemek yeme ise erişkinlerde daha çok gördüğümüz hastalıklar.
Uyurgezerlik uykunun hangi döneminde ortaya çıkıyor?
Derin dönemlerinde... O sırada beynin bir kısmı derin uyku bir kısmı da uyanıklık aktivitesi gösteriyor. Dolayısıyla kişi derin uykuda ama o sırada yürüyor. Sadece yürüme değil farklı hareketler de ortaya çıkıyor. Örneğin kalkıp araba kullananlar, evinden çıkıp sokakta yürüyenler, bisiklete binenler, otoparka inip arabasını yıkayanlar, kalkıp salona gidip eşyaların yerini değiştirenler var. Yani yataktan kalkma ve yürümenin eşlik ettiği karmaşık davranışlar görülüyor.
Gece terörü nedir?
Çocukluk çağında sık görülür. Çocuk uykusunda korku içinde, çığlık atar. Neden korktuğunu bilmez, uyandırılması zordur. Uyandırılsa bile kendinde değildir. Genellikle 5-10 dakika içinde sona erer. Hem uyurgezerlikte hem de gece teröründe çocuk dışarıdan uyanıkmış gibi görünür çünkü gözleri açıktır. Aslında o sırada görmez, genellikle çarpıntı, yüzde soluklaşma, terleme, yüzde korku ifadesi gibi belirtiler vardır. Etrafta olup bitenleri görmez ve duymazlar. Dolayısıyla uyandırmaya çalışmak atağı uzatır hatta sinirlenirler, ajite olurlar, saldırabilirler. Bu arada her türlü komuta da uyarlar.
Ne yapılması lazım?
Gece terörü ve uyurgezerlikte yapılması gereken uyandırmaya çalışmak değil tam tersine yatırıp sakinleştirmektir. Bir de ışığın açılması, gürültü atağı tetikleyeceği için bunlardan uzak durmak lazım. Diyelim ki çocuğun uykuda yürüme hastalığı var. Özellikle de gecenin ilk yarısında, derin uykunun en yoğun olduğu zamanlarda olur. O sırada kalkıp gümbür gümbür müzik ya da odanın ışığını açarsanız atağı tetikleyebilirsiniz.
Ne zaman doktora başvurmak lazım?
Ataklar haftada 1-2 kez geliyor, çocuğun uykusunu bozuyorsa, ertesi güne sarkan kötü uykuya dair bir belirti varsa ilaç tedavisi yapıyoruz. Her iki hastalık da ilaç tedavisine çok iyi yanıt veriyor. İlaç tedavisiyle belirtileri tamamen ortadan kaldırdıktan sonra, ki bu da 6-8 ay sürüyor, çocuğu değerlendiriyoruz. Bazı çocuklarda belirtiler bir daha hiç görülmüyor, bazılarında ise tekrarlıyor. O zaman da tedavi tekrarlanıyor. Gece terörü ve uykuda yürüme hastalığının sıklığı genellikle ergenliğe doğru azalıyor, çoğunlukla erişkin dönemde ortadan kalkıyor.
Tedavi edilmezse ne olur?
Bunlar vücuda zarar veren hastalıklar değil. Uykuyu bozan, kişiyi psikolojik olarak rahatsız eden hastalıklar. Ama burada bir parantez açayım, uykuda yürüme kişiye zarar verebilir. O sırada istemeden düşebilir. Damdan, balkondan düşebilir. Ya da kendine zarar verebilir. Uykuda yürümeyi kendine zarar vermeyi önlemek için tedavi etmek gerek.
Bu hastalıkların sebebi nedir?
Genel bir neden gösterilmemiş olmakla birlikte genetik özelliği olan hastalıklar. Genellikle anne ve babada böyle bir hastalık öyküsü var. Ama ailesinde olmasa da çocukta çıkabilir. Atak sırasında beynin bir kısmının derin uykuda bir kısmının da uyanıklığa ait aktivitesini de biliyoruz
EPILEPSI ILE KARIŞIYOR
Bazı epilepsi (sara) tipleri gece uykuda kalkma, koşma ile seyredebiliyor. Yine gece teröründe olduğu gibi bağırma-çağırma, çığlık atmayla giden sara nöbetleri var. Bir kere gece terörü ve uykuda yürümeyi epilepsi yani saradan ayırt etmek gerekiyor. Bir başka önemli nokta şu: Uyku apne sendromu (uykuda solunum durması) gibi uyku hastalıkları uykuda yürümeyi veya gece terörünü tetikler. Dolayısıyla burada uyku apnesini mutlaka tedavi etmek lazım. Bir de ateş, enfeksiyon, grip ve bazı ilaçlar hem uyku terörünü hem de uykuda yürümeyi tetikleyebilir.
UYKU TETKIKI ŞART
Tanıyı epilepsiden ayırt etmek çocukta uykuda hareket bozukluğu, uyku apne sendromu gibi bir uyku hastalığının olup olmadığını bilmek için uyku tetkiki gerekiyor. Hasta gece uyku merkezinde yatıyor. Uyku tetkikinde ille de kalkıp yürümesine, gece bağırması şartı gerekmiyor. Tanıda birtakım kriterler var. EEG’ye, vücuttaki başka sinyallere bakıyoruz, gerçekten bu bir parasomni mi, bir epilepsi mi, bunu ayırt ediyoruz.
GECE TERÖRÜ MÜ KABUS MU?
Gece teröründe çocuk çığlıkla, gözleri fal taşı gibi açık yatakta doğrulur. Bağırır, bir şeylerle mücadele ediyormuş gibi görünür. Terlemesi, yüzünde korku ifadesi vardır. Ertesi gün bunu hatırlamaz. Halbuki kabusta çok daha değişik bir tablo vardır. Çocuk kötü rüyayla uyanır, rüya gördüğünü söyler ve bir daha uykuya dalmakta zorluk çeker. Gece teröründe rüyayı, bağırmayı hatırlamaz ve uyanmaz. Gece terörü ve uykuda yürüme yüzde 100 şart olmamakla birlikte, özellikle uykunun ilk 2-3 saati içinde daha yoğun olarak görülür. Gece terörü genellikle 3-8 yaş arasında, uykuda yürüme 5-12 yaş arasında, şaşkın bakınmayla yatakta doğrulma ilk 3-4 yaşta daha sık rastlanır.
