Giriş
EYT ile cebe toplu para girecek! İşte kuruşu kuruşuna hesap
Emeklilikte yaşa takılanların (EYT) iple çektiği düzenleme aralıkta Meclis gündemine gelecek. Yasa çıktıktan sonra emeklilik maratonu başlayacak. Emeklilik hakkıyla işten ayrılacak olanların cebine ise toplu para girecek. Toplu paranın kaynağı ise ‘kıdem tazminatı’ ile ‘biriken izin paraları’....
Eylül 1999 tarihi itibarıyla 23 yıldan az süredir sigortalı olan erkek sigortalılar ile 18 yıldan az süredir sigortalı olan kadın sigortalıların yeni şartlara geçişi kademeli olarak sağlandı. Kademe şartlarının tespitinde sigortalılık süresi dikkate alındı. Sigortalılık süresi az olanlar yeni yasadan fazla, çok olanlar daha az etkilenecek şekilde emeklilik şartları yeniden belirlendi (4447 sayılı yasa ile). Belirlenen kademelere göre emekliliği 18 yıla kadar uzayanlar oldu. İşte EYT’li kesim bu düzenlemeyle ortaya çıkı.
4.5 MİLYONU BULUYOR
Sayıları yaklaşık 4.5 milyonu bulan EYT’liler yıllardır yaşadıkları mağduriyetin sona ermesini talep ediyordu. Bu talep karşılık buldu ve kısa süre önce başlayan çalışmalar teknik olarak tamamlandı.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin, sorunun çözümü için tek tip formülün gündemde olduğunu vurguladı. Gerekli hazırlıkların tamamlanmasıyla birlikte aralık ayında nihai taslak ortaya çıkacak. Sonra düzenlemenin yasalaşması için mesai hızlanacak.
YILLARIN BİRİKİMİ
EYT yasası çıktıktan sonra emekliliği uzayanlara yeni kapı açılacak. Yapılan açıklamalara göre ilk etapta 1.5 milyon kişinin emekli olacağı öngörülüyor. Çalışmaya devam edenler EYT hakkıyla emekli olduklarında emekli maaşına ek olarak yılların birikimi olan kıdem tazminatlarına da kavuşacaklar.
Mevcut uygulamada emekli olmak için aranan koşullardan yaş dışındaki, prim ve sigortalılık süresini tamamlayan, Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan (SGK) ‘emekli olabilir’ dilekçesiyle kıdemini ve diğer yasal haklarını alıp işten ayrılabiliyor.
ÜÇ FARKLI UYGULAMA
Yaş dışındaki şartlar için de 3 farklı uygulama söz konusu. Buna göre:
1-8 Eylül 1999’dan önce ilk kez sigortalı olup da 15 yıl 3600 gün sigortalılık süresini dolduranlar,
2-8 Eylül 1999’dan sonra sigortalı olanlardan 25 yıl sigortalılık süresi ve 4.500 gün primi tamamlayanlar,
3-7.000 gün prim ödeme süresini (19 yıl 5 ay 10 gün) dolduranlar. SSK’lılar bu şartlarla istifa ederek kıdem tazminatlarını talep edebiliyor. EYT çıktıktan sonra yaş, yıl ve prim süresi tamam olanlar işten ayrılacaklarında eğer aynı işyerinde en az 1 yıllık süreyi tamamlamışlarsa kıdemlerini de talep edebilecek. Şirketlerin de bu taleplere karşı hazırlıklı olmasında fayda var.
YENİDEN ÇALIŞMAYA BAŞLAYANLAR İKİNCİ KEZ ALABİLİR
SGDP AYRINTISI
EYT düzenlemesiyle emekli olan bir vatandaş, aynı veya farklı bir işyerinde yeniden çalışmaya başlarsa, ikinci tazminat hakkını da kazanıyor. Emekli olan SSK’lı (4A) çalışmaya devam etmek isterse, yasaya göre onun için 1 Ekim 2008 tarihi devreye giriyor. Bu tarihten önce işe başlamış veya emekli olmuş kişiler SSK’lı çalışmalarını sürdürmek isterse ya emekli aylıklarını kestirecek ya da sosyal güvenlik destek primine (SGDP) tabi olarak çalışacak. Emekli aylığını kestirmeden destek primine tabi olarak çalışmaya devam edenler, tekrar emekli olamıyor. Dolayısıyla ‘emeklilik gerekçesiyle’ tekrar kıdem tazminatı da alamıyor.
NORMAL İŞÇİ GİBİ
Fakat kişi; işten çıkarma, geçerli nedenle (maaşın geç ödenmesi, bulaşıcı hastalık ve mobbingpsikolojik baskı gibi zorlayıcı sebepler) sözleşme feshi gibi normal bir işçiyle aynı kurallara tabi olarak (aynı işyerinde en az 1 yılı tamamlamışsa) tazminat alabiliyor. Kıdem tazminatını sıfırladıktan sonra emekli maaşını kestirip çalışmaya devam eden emekliler ise yeniden emeklilik dilekçesi vererek, emeklilik sonrası sürelerin tazminatını almaya hak kazanıyor. Aynı işyerinde çalışılacaksa emekli olurken kıdem tazminatı hakkının çekilmesinde fayda var. Çünkü bu durumda ileride itilaf yaşanabiliyor.
İHBAR TAZMİNATI VAR MI?
Kanuna göre; işveren, işten çıkarmadan önce bunu işçisine bildirmek zorunda. İşçinin çalışma süresi 6 aydan kısaysa 2 hafta, 6 ay ile 1.5 yıl arasındaysa 4 hafta, 1.5 yıl ile 3 yıl arasındaysa 6 hafta, 3 yıldan fazla olursa 8 hafta (56 gün) önce haber vermek zorunda. Buna ‘ihbar süresi’ deniyor. Haber vermeden işten atanlar, kıdemin yanında ihbar tazminatını da öder. 10 gün çalışan bir işçi de ihbar tazminatına hak kazanır. Fakat emeklilik hakkıyla kendisi işten ayrılanlar ihbar tazminatı alamazlar. Hatta cezai durum oluşmaması için emekli adayının emekli olup ayrılacağını belirlenen sürelerden önce işveren bildirmesinde fayda var.
BİRİKEN İZİN HAKLARI NE OLACAK?
Yoğun iş temposu veya personel eksikliği nedeniyle çoğu çalışan yıllık izinlerini tam olarak kullanamıyor. İzinler birikiyor ama yanmıyor. Herhangi bir sebeple işten ayrılanlar veya çıkarılanlar izinlerin ücretini alır. Çalışan, işten ayrıldığında hak kazandığı izin sürelerine ilişkin paraları, sözleşmenin sona erdiği tarihteki (son) net veya brüt ücret üzerinden alabilir. Yani patron bu ücreti mutlaka ödemek zorunda. İzin parası hesabı genelde net ücrete göre yapılıyor. Brüt hesapta ise vergi ve prim kesintisi oluyor. Yasaya göre; izin zamanına denk gelen hafta tatili, ulusal bayram, genel tatil günleri yıllık izin süresinden düşülemiyor. Ayrıca, iznin kullanıldığını imzalı defter ve belgeyle işveren ispat etmek zorunda.
