Giriş
EYT'de 5 model masada! Milyonlarca kişi bekliyor, işte yeni çalışmanın detayları
Milyonlarca kişinin dört gözle beklediği EYT için adım atılıyor. Kamu personeli için ek gösterge çalışması başlatan hükümet taraflarla 16 Mart'ta yeniden masaya oturuyor. Sırada yaklaşık 520 bine ulaşan sözleşmeli personelin sorunlarına çözüm ve emeklilikte yaşı bekleyenlerin talepleri bulunuyor. AK Parti grubu emeklilikte yaşa takılanlar için mutfak çalışması yaparken, 8 Eylül 1999 öncesi çalışması olup emekli olmayan herkesin dâhil olduğu EYT'lilere ilişkin 5 model üzerinde çalışıyor.
Emeklilikte yaşa takılanlara "yıpranma, prim, yıla" dayalı formüller, "halk (primi yetmeyenler için), iş emekliliği (vakıf, sandık aracılığıyla)" gibi 5 model üzerinde tartışılıyor. Süre tamamlanması, kısmi emekliliğin yanı sıra bazı ağır meslekler için yıpranma seçeneği de masada bulunuyor. Kısmi emeklilikte, 3600 gününü dolduran kadınların 50, erkeklerin de 55 yaşında emekliye ayrılması öngörülüyor.
AYLIĞI YÜKSELTECEK ÇÖZÜM
Sabah'tan Hazal Ateş'in haberibe göre; kadınların 7200, erkeklerin 9 bin günü tamamlaması halinde yaşa bakılmadan emekli olması da talepler arasında bulunuyor. Emekli aylığı hesaplanırken tüm çalışma dönemindeki prime esas kazançlar hesaplanıyor. Aylığı yükseltecek en kolay çözüm ise prime esas kazanç tutarının yükseltilmesi. Uzun yıllar çalışmak, prim gününün çok olması değil prime esas kazancın yüksek olması emekli aylığını artırır. Emekli aylığı prime esas kazançla paralel yükseliyor.
Milyonlarca kamu çalışanının merakla beklediği 3600 ek gösterge çalışmaları, emeklikte yaşa takılanlara yönelik masadaki formüller, emeklilik hesabı, aylığı artırmanın yolları konusunda merak edilen 10 sorunun yanıtı şöyle:
1-EK GÖSTERGE DÜZENLEMESİ MECLİS'E NE ZAMAN GELECEK?
Hükümet ve taraflar ek gösterge için 16 Mart'ta yeniden bir araya gelecek. Ek göstergede meslek grupları genişlerken, kariyer mesleklerde 600 puanlık bir artış bekleniyor. İdari kadrolar, yardımcı hizmetlerin de yararlanması öngörülen düzenlemenin Mayıs ayında Meclis'e gelmesi öngörülüyor. Hizmet süresi 25 yıl olan öğretmen, polis, din görevlisinin emekli aylığındaki artış en az 1250 lira olacak.
2- EMEKLİLİKTE YAŞA TAKILANLAR NE İSTİYOR?
8 Eylül 1999'da kadınlar için 20, erkekler için 25 yıllık sigortalılık süresi ve 5 bin günlük prim ödeme gün sayısı olan emeklilik koşulları değişti. Bu tarihten önce işe giren kadınlar için 40-58 ile erkekler 44-60 yaş arasında değişen kademeli geçiş süresi geldi. Bu tarihten sonra işe girenler için de emeklilik yaşı kadınlarda 58, erkeklerde 60'a, prim gün sayısı da 7 bine çıktı. EYT kapsamında olanlar 1999'daki değişikliğin geçmişe dönük uygulanmasına son verilmesi ve 1999'dan önce işe başlayanların prim gün sayılarını doldurduğunda yaş şartını beklemeden emekli olmayı talep ediyor.
3-EYT KONUSUNDA MASADA HANGİ FORMÜLLER BULUNUYOR?
Yıpranma hakkı olmayan ağır işlerde çalışanlara, emekliliğine 3-4 yılı kalanlara her yıl için yüzde 4-5 gibi bir oranda kesinti yapılarak erken emeklilik sağlanması, 50 yaş ve üstü çalışanlara iş imkanı için vergi, prim teşviki sağlanması, 9 bin gününü dolduran her 360 gün karşılığı dörtte birinin yaştan düşülmesi formüllerinin her biri teknik olarak değerlendiriliyor.
4-KISMİ, KESİNTİLİ EMEKLİLİK VE SÜRE TAMAMLAMASI NE DEMEK?
Kısmi emeklilikle 3600 gününü tamamlayan kadınların 50, erkeklerin de 55 yaşında emekliye ayrılması öngörülüyor. Süre tamamlanmasında da kadınlarda 7 bin 200, erkeklerde 9 gün sigortalılık gününü bitirenlerin yaşa bakılmadan emekli edilmesi söz konusu. Bazı Avrupa ülkelerinde uygulanan bu modelde yaşı dolduranlar belirli bir kesinti miktarını kabul etmeleri durumunda kısmi erken yaşlılık emekliliğine hak kazanabiliyor. Örneğin, Almanya'da yüzde 3.6 oranında bir kesinti yapılıyor.
5-PRİM TAMAMLAMA MODELİ NEDİR?
Prim tamamlama da EYT çalışmalarında konuşulan başlıklardan biri. Buna göre, Eylül 1999'dan önce işe girenler için ilk sigortalı oldukları tarihe göre 5 bin ile 5 bin 975 prim günü isteniyor. Bunu tamamlayanların yaşı dikkate alınmadan böylece emeklilik imkanı doğuyor.
6-EKSİK PRİM GÜNLERİNİ HANGİ YOLLA TAMAMLAMAK AVANTAJLIDIR?
Eksik prim günleri borçlanarak tamamlanabilir. Doğum borçlanmasında her bir çocuk için 720 güne kadar borçlanma hakkı var. Eksik prim günleri isteğe bağlı sigortayla tamamlanacaksa ödenecek prim günü sayısı kesinlikle 1260 günü geçmemeli.
7-EMEKLİ GELİRİNİ ARTIRMAK İÇİN NE YAPMAK GEREKİYOR?
Çalışırken emekli aylığını yükseltmenin birçok yolu bulunuyor. Emekli aylığı hesaplanırken tüm çalışma dönemindeki prime esas kazançlar hesaplanıyor. En kolay çözüm ise prime esas kazanç tutarının yükseltilmesidir. Asgari ücretin yüzde 32'sinin 7.5 katına kadar kazançlar için prim yatırılabiliyor. Bunla beraber emeklilik dilekçe tarihi de etkilidir. Yıl içindeki zamlar, enflasyon, büyüme verileri, bakmakla yükümlü çocuk, eş ve yakınların olması da aylık bağlama oranını artırıyor. Ekonomik büyüme hızı, enflasyon emekli maaşlarında zam oranından fazlaysa takip eden yılbaşında dilekçe vermek önemli. Birden fazla işyerinde çalışıp ikinci işi için prim yatıranın matrahı artacağı için emekli aylığı da yükseliyor.
8-EYT DÜZENLEMESİ 1999 YILINDAN SONRA İŞE BAŞLAYANLARI DA KAPSAR MI?
Sigorta başlangıç tarihi 1999 veya sonrasında olanlar için şu anda geçerli olan emeklilik koşulları değişmeyecek. EYT ile ilgili düzenlemenin bu tarihten önce sigorta başlangıcı olan yaş şartı dışındaki emeklilik şartlarını tamamlayanların yararlanması bekleniyor.
9-EYT KONUSU KAÇ KİŞİYİ DOĞRUDAN İLGİLENDİRİYOR?
Emekli olmak için "Belirli yaşın doldurulması, hizmet süresi ya da prim gün sayısı" şartlarından herhangi birini tamamlamayan vatandaşların sayısı yaklaşık 1 milyon 800 bini buluyor. Bunlardan ikisini tamamlayanların sayısı ise 5 milyonun üzerinde. Bu kriterlerden herhangi birini ya da ikisini birden taşımayanların sayısı da 6.5 milyonu geçmiş durumda.
10- YAŞ HADDİYLE ERKEN EMEKLİLİK KOŞULLARI NELERDİR?
Belli bir yaşa geldiği halde primini tamamlayamayan sigortalılara yaştan emeklilik hakkı tanınıyor. Yaş haddi işe başlama tarihi, çalışılan statüye göre değişiyor. Buna göre, 8 Eylül 1999'dan önce sigortalı olanlar 15 yıl, 3600 günü dolduğunda 50-60 arası değişen yaşı doldurduğunda emekli olabilir. Bu tarihten sonra çalışmaya başlayanların 4500 günü tamamlaması gerekiyor. İlk defa çalışmaya Eylül 1999-30 Nisan 2008 arasında başlayan SSK'lılar 25 yıl sigortalılık 4500 prim günü doldurduğunda kadın 58 erkek de 60 yaşında emekli aylığı alabilir. Mayıs 2008'den sonra sigortalı olanların primini 1 Ocak 2036'ya kadar 5400 güne tamamlaması koşuluyla 63 yaşında emekli aylığına hak kazanabiliyor.