Giriş
EYT’de primi yetmeyenler dikkat! İşte çare olacak formül
EYT'ye ilişkin yasa 3 Mart’ta Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmişti. 8 Eylül 1999’dan önce sigortalı olanlarda emeklilik için yaş şartı aranmazken, primde işe başlangıç tarihlerine göre kademe şartı bulunuyor. Ancak sigorta başlangıcına göre 5000-5975 gün arasında kademeli prim var. Eksik prim için ise farklı alternatifler var.
Milyonlarca kişinin beklediği emeklilikte yaşa takılanlara (EYT) ilişkin yasa 3 Mart’ta Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmişti. Yasaya göre; 8 Eylül 1999’dan önce sigortalı olanlarda emeklilik için yaş şartı aranmazken, primde işe başlangıç tarihlerine göre kademe şartı bulunuyor. SSK’lı EYT’liler, sigorta başlangıç tarihine göre 5000 ile 5975 gün arasında değişen prim gününü ve kadınlarda 20, erkeklerde 25 yıl sigortalılık süresini doldurmuşlarsa hemen emekli olabilecekler.
EN PRATİK YOLLARI BUNLAR
Emekli Sandığı ve Bağkur’lu EYT’liler ise kadınlarda 7200, erkeklerde 9000 prim gününü doldurduklarında emeklilik dilekçesi verebilecek. Bu yıl EYT’den 2.5 milyon kişinin emekli olması bekleniyor. Ama EYT kapsamında olanların sayısı 5 milyon seviyesinde. Dolayısıyla geri kalan emekli adaylarının ya primi eksik ya da sigortalılık yılı dolmadı. Primi eksik olanlar için en pratik yol doğum ve askerlik borçlanması yapmak.
TAMAMI GEREKMEYEBİLİR
Doğum ve askerlik borçlanmasının 1 günlük en düşük tutarı 106.75 lira. Örneğin 18 ay askerlik yapmış olan biri bu sürelerin tamamını (540 gün) borçlanmak isterse 31 bin 647 lira ödeyecek. EYT’liler bu sürelerin tamamını borçlanmak zorunda değil. İhtiyacı kadar süreleri borçlanabilirler. Yine sigortalı olduktan sonra veya staj sigortası yapıldıktan sonra doğum yapan anneler çocuk başına 720 gün borçlanma hakkına sahip. Bu sürelerin tamamını borçlanan annenin ödeyeceği en düşük tutar 76 bin 860 lira. Annenin 100 gün eksiği varsa sadece 100 gün borçlanıp 10 bin 675 lira ödemesi yeterli olacak.
SİGORTA BAŞLANGICI
Doğum ve askerlik borçlanması eksik primleri tamamladığı gibi bazı durumlarda sigorta başlangıcını da geri çeker. Yasaya göre işe başlama tarihi ne kadar erkense gerekli olan prim de o oranda düştüğünden sigorta başlangıcının geri çekilmesi bu açıdan kritik. Çünkü hem zaman kazandırıyor hem de gerekli olan prim daha az olacağından maliyet düşüyor.
BAĞKUR’LUYA TOPLU ÖDEME İMKANI
EYT kapsamındaki Bağkur’lu vatandaşlar da varsa dondurulan günlerini toplu ödeme yaparak canlandırabilir (ihya). Bunun için günlük ödenecek tutar 115.10 lira. İhtiyaç kadar prim bu kapsamda ödenebilir. Ancak dondurulan primleri canlandırmak için Meclis’te görüşmeleri başlayan yapılandırma yasa teklifi daha avantajlı olabilir. Çünkü daha önceki yapılandırmalarda borçlu olunan yılın primi esas alındığından günlük 115.10 lira yerine o günün şartlarındaki primleri ödemek yeterli olmuştu. EYT’den hemen emekli olamıyorsanız bu düzenlemenin detaylarını görmenizde fayda var.
BİR ÖNCEKİ KADEME
Eğer askerlik, sigortalı bir işte çalışmaya başlamadan önce yapılmışsa, sigorta başlangıcı askerde geçen süre kadar geri gelir. Bir başka deyişle örneğin; 8 Eylül 1999’dan sonra sigortalı olan ancak bu tarihten önce askere giden bir kişi, borçlanma yoluyla sigorta başlangıcını geri çektirerek EYT kapsamına girebilir. EYT kapsamında olanlar da borçlanma yaparak sigorta başlangıcını 540 gün önceye kadar çekebilir. Bu durumda olanlar örneğin; 24 Mayıs 1991 ile 23 Kasım 1992 tarihleri arasında işe girdiyse 540 günlük borçlanmayla sigorta başlangıçlarını bir önceki kademeye çekerek daha az prim ödeyip sigortalılık süresini daha hızlı tamamlayabilir.
STAJ SİGORTASI VARSA
Doğum borçlanması normal şartlarda sigorta başlangıcını geri çekmiyor. Ancak staj sigortası olup da bu sigorta sonrası doğum yapan annelerin sigorta başlangıç tarihleri, borçlanma süresi kadar geriye gidiyor. Bu şekilde borçlanılan süre, sigorta başlangıcını 8 Eylül 1999 tarihinin önüne çekiyorsa EYT’den emeklilik yolu açılacak.
‘İSTEĞE BAĞLI’ FIRSATI
Borçlanma yapmasına rağmen prim sürelerini tamamlayamayan veya iş bulamadığı için çalışamayan yüzbinlerce EYT’li var. Sosyal güvenlik sistemi bu durumdaki kişilerin işini kolaylaştıracak imkanlar sağlıyor. Bunlardan biri de hiçbir yerde çalışmayanlar için önemli bir fırsat olan ‘isteğe bağlı sigorta’. İsteğe bağlı sigorta için bağlı bulunulan sosyal güvenlik il-ilçe müdürlüğü veya sosyal güvenlik merkezine gidilerek ya da e-Devlet kapısı üzerinden başvuru yapılıyor. Bu yıl için en düşük aylık prim 3 bin 202 lira. Kendi adına tarımsal faaliyette bulunan Tarım ve orman işlerinde süreksiz çalışanların (Ek mad. 5 kapsamında) ve esnaf muaflığından yararlanan kadınların ödeyeceği prim tutarı da yine aylık 3 bin 202 lira. Ev hizmetlerinden 10 günden az çalışanlar da emeklilik primini kendileri yatırabiliyor. Bunlar da aylık 3 bin 202 lira prim ödüyorlar.
5 YIL İÇİNDE HAK ARANMALI
Birçok sektörde (inşaat, tarım, tekstil gibi) kayıt dışılık maalesef önlenemiyor. Bir başka deyişle çalışanlar zamanında veya hiç SGK’ya bildirilmiyor. Sigortasız çalıştırılan işçi için prim ödenmiyor. Sigortasız olduğundan ya da sigortası geç yapıldığı için veya eksik yatırıldığından dolayı kişinin primi yetersiz kalabiliyor. Bu durumdaki işçiler, sigortasız çalıştıkları sürelerini, işten ayrıldıktan sonra 5 yıl içinde önce arabulucuya gidip sonuç alamazsa açacakları ‘hizmet tespit davası’ ile geri kazanabilir. Bu günlerin tespitinde şahit ve belgenin olması gerekiyor.